A Quo - Proto

1.1 Bella per Emathios plus quam ciuilia campos,

Fronton, Epistulae (155, 6 ) pseudo Censorinus, Epitoma disciplinarum (15, 2 ) Aphtonius, De metris (6, 108, 8-10 ) Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (praef. 5 ) Augustin d'Hippone, De ciuitate Dei (3, 13, 15-16 ) Sergius (pseudo), De vitiis et virtutibus orationis liber (130 ) Julien de Tolède, Ars grammatica, poetica, rhetorica (2, 16, 7 ) Bède le vénérable, De arte metrica (11, 64 ) Anonyme, Liber Glossarum (EG31 ) Rathier de Vérone, Praeloquia (4, 10 )

1.2 Iusque datum sceleri canimus, populumque potentem

Fronton, Epistulae (155, 7 ) Fronton, Epistulae (157, 13-14 ) Rathier de Vérone, Praeloquia (4, 10 )

1.3 In sua uictrici conuersum uiscera dextra,

Fronton, Epistulae (155, 8 ) Priscien, Ars (2, 348, 3 )

1.4 Cognatasque acies, et rupto foedere regni

Fronton, Epistulae (155, 9 ) Anonyme, Adnotationes super Lucanum (1, 100 )

1.5 Certatum totis concussi uiribus orbis

1.6 In commune nefas, infestisque obuia signis

Fronton, Epistulae (155, 9 ) Fronton, Epistulae (155, 9 ) Probus (pseudo), De ultimis syllabis ad Caelestinum (4, 225, 16 )

1.7 Signa, pares aquilas et pila minantia pilis.

Fronton, Epistulae (155, 9-10 ) Fronton, Epistulae (155, 11-12 ) Servius, Commentarii in Vergilii Georgica (1, 489 ) Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 7 ) Iunius Philargyrius, Scholia Bernensia in Georgica (1, 489 ) Isidore de Séville, Etymologiae (18, 3, 2 ) Isidore de Séville, Etymologiae (18, 7, 9 ) Anonyme, Liber Glossarum (PI97 ) Anonyme, Liber Glossarum (BE94 )

1.8 Quis furor, o ciues, quae tanta licentia ferri

Priscien, Ars (3, 153, 13 ) Isidore de Séville, Etymologiae (2, 21, 19 )

1.9 Gentibus inuisis Latium praebere cruorem?

1.10 Cumque superba foret Babylon spolianda trophaeis

Bède le vénérable, De arte metrica (11, 67 )

1.11 Ausoniis umbraque erraret Crassus inulta,

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 1, 2, 51 ) Heiric d’Auxerre (pseudo), Scholia recentiora ad Carmina Horatii (1, 2, 51 )

1.12 Bella geri placuit nullos habitura triumphos?

1.13 Heu quantum terrae potuit pelagique parari

1.14 Hoc quem ciuiles hauserunt sanguine dextrae,

1.15 Vnde uenit Titan, et nox ubi sidera condit,

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (1, 156-7 ) Probus (pseudo), De ultimis syllabis ad Caelestinum (4, 224, 20 ) Isidore de Séville, Etymologiae (1, 18, 3 ) Anonyme, Liber Glossarum (AC73 )

1.16 Quaque dies medius flagrantibus aestuat horis

1.17 Et qua bruma rigens ac nescia uere remitti

1.18 Adstringit Scythico glacialem frigore pontum!

Anonyme, Liber Glossarum (GL8 )

1.19 Sub iuga iam Seres, iam barbarus isset Araxes,

Sacerdos, Artes grammaticae (6, 478, 16 ) pseudo Probus, De catholicis (4, 27, 21 ) Servius, Commentarii in Vergilii Georgica (2, 121 )

1.20 Et gens si qua iacet nascenti conscia Nilo.

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 4, 14, 45 )

1.21 Tum, si tantus amor belli tibi, Roma, nefandi,

1.22 Totum sub Latias leges cum miseris orbem,

1.23 In te uerte manus; nondum tibi defuit hostis.

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Epod, 7, 10 )

1.24 At nunc semirutis pendent quod moenia tectis

1.25 Vrbibus Italiae lapsisque ingentia muris

1.26 Saxa iacent nulloque domus custode tenentur

1.27 Rarus et antiquis habitator in urbibus errat,

1.28 Horrida quod dumis multosque inarata per annos

1.29 Hesperia est desuntque manus poscentibus aruis,

1.30 Non tu, Pyrrhe ferox, nec tantis cladibus auctor

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 24 ) Priscien, Ars (3, 255, 6-7 )

1.31 Poenus erit; nulli penitus descendere ferro

1.32 Contigit; alta sedent ciuilis uulnera dextrae.

1.33 Quod si non aliam uenturo fata Neroni

1.34 Inuenere uiam magnoque aeterna parantur

1.35 Regna deis caelumque suo seruire Tonanti

1.36 Non nisi saeuorum potuit post bella gigantum,

1.37 Iam nihil, o superi, querimur, scelera ista nefasque

1.38 Hac mercede placent; diros Pharsalia campos

1.39 Inpleat et Poeni saturentur sanguine manes;

1.40 Vltima funesta concurrant proelia Munda;

1.41 His, Caesar, Perusina fames Mutinaeque labores

1.42 Accedant fatis et quas premit aspera classes

Anonyme, Liber Glossarum (LE337 )

1.43 Leucas et ardenti seruilia bella sub Aetna:

1.44 Multum Roma tamen debet ciuilibus armis,

1.45 Quod tibi res acta est. Te, cum statione peracta

1.46 Astra petes serus, praelati regia caeli

1.47 Excipiet gaudente polo; seu sceptra tenere,

1.48 Seu te flammigeros Phoebi conscendere currus,

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (1, 27-9 )

1.49 Telluremque nihil mutato sole timentem

1.50 Igne uago lustrare iuuet, tibi numine ab omni

Priscien, Ars (2, 345, 15 ) Priscien, Ars (3, 343, 27 )

1.51 Cedetur, iurisque tui natura relinquet,

1.52 Quis deus esse uelis, ubi regnum ponere mundi.

1.53 Sed neque in arctoo sedem tibi legeris orbe,

1.54 Nec polus auersi calidus qua uergitur austri,

Priscien, Ars (2, 394, 21 )

1.55 Vnde tuam uideas obliquo sidere Romam.

1.56 Aetheris immensi partem si presseris unam,

1.57 Sentiet axis onus. Librati pondera caeli

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 57 )

1.58 Orbe tene medio; pars aetheris illa sereni

1.59 Tota uacet, nullaeque obstent a Caesare nubes.

1.60 Tum genus humanum positis sibi consulat armis,

1.61 Inque uicem gens omnis amet; pax missa per orbem

1.62 Ferrea belligeri compescat limina Iani.

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 3, 14, 16 ) Isidore de Séville, Etymologiae (15, 7, 4 ) Anonyme, Liber Glossarum (IA137 ) Raban Maur, De universo (399B )

1.63 Sed mihi iam numen, nec, si te pectore uates

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (1, 8 ) Servius, Commentarii in Vergilii Eclogas (1, 7 ) Priscien, Ars (3, 244, 14-16 ) Servius (pseudo), Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (8, 337 )

1.64 Accipio, Cirrhaea uelim secreta mouentem

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (3, 172 ) Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 65 )

1.65 Sollicitare deum Bacchumque auertere Nysa:

1.66 Tu satis ad uires Romana in carmina dandas.

Priscien, Ars (3, 77, 23 ) Priscien, Ars (3, 85, 3 ) Priscien, Ars (3, 370, 1 ) Priscien, Ars (3, 193, 20 ) Anonyme, Ars Laureshamensis : Expositio in Donatum maiorem (2, 116, 55 ) Sedulius Scotus, In Donati artem maiorem (2, 246, 81 )

1.67 Fert animus causas tantarum expromere rerum,

Anonyme, Commenta Bernensia (1, 158 )

1.68 Inmensumque aperitur opus, quid in arma furentem

1.69 Inpulerit populum, quid pacem excusserit orbi:

1.70 Inuida fatorum series summisque negatum

Grillius, Commentum in Ciceronis rhetorica (1, 1, 81 )

1.71 Stare diu nimioque graues sub pondere lapsus

1.72 Nec se Roma ferens. Sic cum compage soluta

Sacerdos, Artes grammaticae (6, 475, 19 ) pseudo Probus, De catholicis (4, 10, 10 ) Priscien, Ars (3, 96, 8 ) Anonyme, Florilegium Erfurtense (f. 123v )

1.73 Saecula tot mundi suprema coegerit hora,

Anonyme, Florilegium ex codice Vossiano Latino 37 (f. 30r )

1.74 Antiquum repetens iterum chaos, omnia mixtis

1.75 Sidera sideribus concurrent, ignea pontum

1.76 Astra petent, tellus extendere litora nolet

1.77 Excutietque fretum, fratri contraria Phoebe

1.78 Ibit et obliquum bigas agitare per orbem

1.79 Indignata diem poscet sibi, totaque discors

1.80 Machina diuulsi turbabit foedera mundi.

1.81 In se magna ruunt; laetis hunc numina rebus

1.82 Crescendi posuere modum. Nec gentibus ullis

1.83 Commodat in populum terrae pelagique potentem

1.84 Inuidiam Fortuna suam: tu causa malorum

1.85 Facta tribus dominis communis, Roma, nec umquam

1.86 In turbam missi feralia foedera regni.

1.87 O male concordes nimiaque cupidine caeci!

1.88 Quid miscere iuuat uires orbemque tenere

1.89 In medio? Dum terra fretum terramque leuabit

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (8, 310-312 )

1.90 Aer et longi uoluent Titana labores

1.91 Noxque diem caelo totidem per signa sequetur,

1.92 Nulla fides regni sociis, omnisque potestas

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (1, 130 )

1.93 Inpatiens consortis erit. Nec gentibus ullis

1.94 Credite, nec longe fatorum exempla petantur:

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (5, 120-122 )

1.95 Fraterno primi maduerunt sanguine muri.

Augustin d'Hippone, De ciuitate Dei (15, 5, 10 ) Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Epod. 7, 17 ) Augustin (pseudo), Contra philosophos (1, 1520 ) Eugenio Vulgario, Sylloga (434, 5 )

1.96 Nec pretium tanti tellus pontusque furoris

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (1, 144 )

1.97 Tunc erat: exiguum dominos commisit asylum.

1.98 Temporis angusti mansit concordia discors,

Donat, Commentum in Terrenti Eunuchum (721 ) Lactance, Diuinae Institutiones (2, 9, 17 ) Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 2, 1, 3-4 ) Heiric d’Auxerre (pseudo), Scholia recentiora ad Carmina Horatii (2, 1, 1 )

1.99 Paxque fuit non sponte ducum; nam sola futuri

1.100 Crassus erat belli medius mora. Qualiter undas

1.101 Qui secat et geminum gracilis mare separat Isthmos

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (4, 61-62 ) Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (1, 120 )

1.102 Nec patitur conferre fretum, si terra recedat,

1.103 Ionium Aegaeo frangat mare: sic ubi saeua

1.104 Arma ducum dirimens miserando funere Crassus

1.105 Assyrias Latio maculauit sanguine Carrhas,

1.106 Parthica Romanos soluerunt damna furores.

1.107 Plus illa uobis acie quam creditis actum est,

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (8, 218 )

1.108 Arsacidae: bellum uictis ciuile dedistis.

1.109 Diuiditur ferro regnum, populique potentis,

1.110 Quae mare, quae terras, quae totum possidet orbem

Priscien, Ars (2, 310, 27-8 )

1.111 Non cepit fortuna duos. Nam pignora iuncti

1.112 Sanguinis et diro ferales omine taedas

1.113 Abstulit ad manes Parcarum Iulia saeua

1.114 Intercepta manu. Quod si tibi fata dedissent

1.115 Maiores in luce moras, tu sola furentem

1.116 Inde uirum poteras atque hinc retinere parentem

1.117 Armatasque manus excusso iungere ferro,

1.118 Vt generos soceris mediae iunxere Sabinae.

1.119 Morte tua discussa fides, bellumque mouere

Servius (pseudo), Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (6, 830 )

1.120 Permissum ducibus. Stimulos dedit aemula uirtus:

1.121 Tu, noua ne ueteres obscurent acta triumphos

1.122 Et uictis cedat piratica laurea Gallis,

1.123 Magne, times; te iam series ususque laborum

1.124 Erigit impatiensque loci fortuna secundi.

1.125 Nec quemquam iam ferre potest Caesarue priorem

1.126 Pompeiusue parem. Quis iustius induit arma?

1.127 Scire nefas; magno se iudice quisque tuetur:

1.128 Victrix causa deis placuit, sed uicta Catoni.

Boèce, De consolatione philosophiae (4, 6, 33 )

1.129 Nec coiere pares. Alter uergentibus annis

1.130 In senium longoque togae tranquillior usu

Anonyme, Liber Glossarum (DE269 )

1.131 Dedidicit iam pace ducem, famaeque petitor

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (7, 726 ) Priscien, Ars (3, 267, 25 )

1.132 Multa dare in uulgus, totus popularibus auris

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 3, 2, 20 )

1.133 Inpelli, plausuque sui gaudere theatri,

1.134 Nec reparare nouas uires, multumque priori

1.135 Credere fortunae. Stat, magni nominis umbra,

1.136 Qualis frugifero quercus sublimis in agro

1.137 Exuuias ueteris populi sacrataque gestans

1.138 Dona ducum; nec iam ualidis radicibus haeret,

1.139 Pondere fixa suo est, nudosque per aera ramos

1.140 Effundens, trunco non frondibus efficit umbram;

1.141 Sed quamuis primo nutet casura sub Euro,

1.142 Tot circum siluae firmo se robore tollant,

1.143 Sola tamen colitur. Sed non in Caesare tantum

1.144 Nomen erat nec fama ducis, sed nescia uirtus

1.145 Stare loco, solusque pudor non uincere bello;

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (1, 150 ) Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 150 )

1.146 Acer et indomitus, quo spes quoque ira uocasset

1.147 Ferre manum, et numquam temerando parcere ferro,

1.148 Successus urguere suos, instare fauori

1.149 Numinis, inpellens quidquid sibi summa petenti

1.150 Obstaret, gaudensque uiam fecisse ruina.

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (2, 440 ) Anonyme, Commenta Bernensia (2, 439 )

1.151 Qualiter expressum uentis per nubila fulmen

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (1, 258 ) Anonyme, Adnotationes super Lucanum (1, 533 ) Cledonius, Ars Grammatica (5, 51, 30 ) Priscien, Ars (2, 472, 25-26 ) Priscien, Ars (3, 132, 15 ) Isidore de Séville, Etymologiae (1, 37, 35 ) Isidorus Iunior, De uitiis et uirtutibus orationis (729 ) Julien de Tolède, Ars grammatica, poetica, rhetorica (2, 19, 113 ) Anonyme, Liber Glossarum (PA379 )

1.152 Aetheris inpulsi sonitu mundique fragore

1.153 Emicuit rupitque diem populosque pauentes

1.154 Terruit obliqua praestringens lumina flamma;

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (5, 666 )

1.155 In sua templa furit, nullaque exire uetante

1.156 Materia magnamque cadens magnamque reuertens

1.157 Dat stragem late sparsosque recolligit ignes.

1.158 Hae ducibus causae; suberant sed publica belli

1.159 Semina, quae populos semper mersere potentes.

1.160 Namque ut opes nimias mundo fortuna subacto

1.161 Intulit, et rebus mores cessere secundis,

1.162 Praedaque et hostiles luxum suasere rapinae,

1.163 Non auro tectisue modus, mensasque priores

1.164 Aspernata fames; cultus gestare decoros

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (2, 501 )

1.165 Vix nuribus rapuere mares; fecunda uirorum

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 1, 12, 42 ) Priscien, Ars (3, 276, 12-13 )

1.166 Paupertas fugitur, totoque accersitur orbe

Micon de Saint-Riquier, Opus prosodiacum (34 )

1.167 Quo gens quaeque perit: tunc longos iungere fines

Anonyme, Commenta Bernensia (2, 230 )

1.168 Agrorum, et quondam duro sulcata Camilli

1.169 Vomere et antiquos Curiorum passa ligones

1.170 Longa sub ignotis extendere rura colonis.

1.171 Non erat is populus quem pax tranquilla iuuaret,

1.172 Quem sua libertas inmotis pasceret armis.

1.173 Inde irae faciles et, quod suasisset egestas,

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 3, 24, 42 )

1.174 Vile nefas magnumque decus ferroque petendum,

1.175 Plus patria potuisse sua, mensuraque iuris

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (9, 641b )

1.176 Vis erat; hinc leges et plebis scita coactae

Priscien, Ars (3, 185, 21 )

1.177 Et cum consulibus turbantes iura tribuni;

1.178 Hinc rapti fasces pretio sectorque fauoris

1.179 Ipse sui populus letalisque ambitus Vrbi

Priscien, Ars (2, 547, 9-10 ) Ermenrich d’Ellwangen, Epistola ad Grimaldum (551, 40 )

1.180 Annua uenali referens certamina Campo;

1.181 Hinc usura uorax auidumque in tempora faenus

1.182 Et concussa fides et multis utile bellum.

1.183 Iam gelidas Caesar cursu superauerat Alpes

Anonyme, Liber Glossarum (SV721 )

1.184 Ingentisque animo motus bellumque futurum

1.185 Ceperat. Vt uentum est parui Rubiconis ad undas,

1.186 Ingens uisa duci patriae trepidantis imago

1.187 Clara per obscuram uoltu maestissima noctem,

1.188 Turrigero canos effundens uertice crines,

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (8, 33 )

1.189 Caesarie lacera nudisque adstare lacertis

1.190 Et gemitu permixta loqui: "Quo tenditis ultra?

1.191 Quo fertis mea signa, uiri? Si iure uenitis,

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (1, 224 )

1.192 Si ciues, huc usque licet." Tunc perculit horror

Anonyme, Commenta Bernensia (1, 224 ) Anonyme, Scholia Bembina (in Ad. 612 )

1.193 Membra ducis, riguere comae, gressumque cohercens

1.194 Languor in extrema tenuit uestigia ripa.

1.195 Mox ait: "O magnae qui moenia prospicis urbis

1.196 Tarpeia de rupe, Tonans, Phrygiique penates

Heiric d’Auxerre (pseudo), Scholia recentiora ad Carmina Horatii (3, 5, 10 )

1.197 Gentis Iuleae et rapti secreta Quirini

1.198 Et residens celsa Latiaris Iuppiter Alba

1.199 Vestalesque foci summique o numinis instar,

1.200 Roma, faue coeptis; non te furialibus armis

1.201 Persequor; en adsum, uictor terraque marique,

1.202 Caesar, ubique tuus (liceat modo), nunc quoque, miles.

1.203 Ille erit, ille nocens, qui me tibi fecerit hostem."

1.204 Inde moras soluit belli tumidumque per amnem

1.205 Signa tulit propere; sic ut squalentibus aruis

pseudo Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (1, 152 ) Isidore de Séville, Etymologiae (1, 37, 33 ) Isidorus Iunior, De uitiis et uirtutibus orationis (720 ) Julien de Tolède, Ars grammatica, poetica, rhetorica (2, 19, 108 ) Anonyme, Liber Glossarum (PA360 )

1.206 Aestiferae Libyes uiso leo comminus hoste

pseudo Probus, De catholicis (4, 7, 26 ) pseudo Probus, De catholicis (4, 7, 23 ) Probus (pseudo), De ultimis syllabis ad Caelestinum (4, 228, 4 )

1.207 Subsedit dubius, totam dum colligit iram;

1.208 Mox ubi se saeuae stimulauit uerbere caudae

1.209 Erexitque iubam et uasto graue murmur hiatu

1.210 Infremuit, tunc, torta leuis si lancea Mauri

1.211 Haereat aut latum subeant uenabula pectus,

1.212 Per ferrum tanti securus uolneris exit.

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (12, 8 )

1.213 Fonte cadit modico paruisque inpellitur undis

Anonyme, Commenta Bernensia (1, 217 )

1.214 Puniceus Rubicon, cum feruida canduit aestas,

1.215 Perque imas serpit ualles et Gallica certus

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (1, 1 )

1.216 Limes ab Ausoniis disterminat arua colonis.

1.217 Tum uires praebebat hiemps, atque auxerat undas

1.218 Tertia iam grauido pluuialis Cynthia cornu

1.219 Et madidis euri resolutae flatibus Alpes.

1.220 Primus in obliquum sonipes opponitur amnem

1.221 Excepturus aquas; molli tum cetera rumpit

1.222 Turba uado faciles iam fracti fluminis undas.

1.223 Caesar, ut aduersam superato gurgite ripam

1.224 Attigit Hesperiae uetitis et constitit aruis,

1.225 "Hic," ait "hic pacem temerataque iura relinquo;

1.226 Te, Fortuna, sequor; procul hinc iam foedera sunto.

1.227 Credidimus fatis, utendum est iudice bello."

1.228 Sic fatus noctis tenebris rapit agmina ductor

1.229 Inpiger; it torto Balearis uerbere fundae

1.230 Ocior et missa Parthi post terga sagitta

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (8, 380 ) Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 1, 19, 11 ) Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm 2, 13, 17 )

1.231 Vicinumque minax inuadit Ariminum, et ignes

1.232 Solis lucifero fugiebant astra relicto.

1.233 Iamque dies primos belli uisura tumultus

1.234 Exoritur; seu sponte deum, seu turbidus auster

1.235 Inpulerat, maestam tenuerunt nubila lucem.

1.236 Constitit ut capto iussus deponere miles

1.237 Signa foro, stridor lituum clangorque tubarum

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 237 )

1.238 Non pia concinuit cum rauco classica cornu.

Anonyme, Liber Glossarum (CL108 )

1.239 Rupta quies populi, stratisque excita iuuentus

1.240 Deripuit sacris adfixa penatibus arma

1.241 Quae pax longa dabat; nuda iam crate fluentis

1.242 Inuadunt clipeos curuataque cuspide pila

1.243 Et scabros nigrae morsu robiginis enses.

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (3, 582 )

1.244 Vt notae fulsere aquilae Romanaque signa

1.245 Et celsus medio conspectus in agmine Caesar,

1.246 Deriguere metu; gelidus pauor occupat artus,

1.247 Et tacito mutos uoluunt in pectore questus:

1.248 "O male uicinis haec moenia condita Gallis,

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 248 )

1.249 O tristi damnata loco! Pax alta per omnis

1.250 Et tranquilla quies populos; nos praeda furentum

1.251 Primaque castra sumus. Melius, Fortuna, dedisses

1.252 Orbe sub eoo sedem gelidaque sub arcto

1.253 Errantesque domos, Latii quam claustra tueri.

1.254 Nos primi Senonum motus Cimbrumque furentem

1.255 Vidimus et Martem Libyes cursumque furoris

Priscien, Ars (3, 132, 17-19 )

1.256 Teutonici; quotiens Romam fortuna lacessit,

1.257 Hac iter est bellis." Gemitu sic quisque latenti,

1.258 Non ausus timuisse palam; uox nulla dolori

1.259 Credita; sed quantum, uolucres cum bruma cohercet,

1.260 Rura silent mediusque tacet sine murmure pontus,

1.261 Tanta quies. Noctis gelidas lux soluerat umbras,

1.262 Ecce faces belli dubiaeque in proelia menti

1.263 Vrguentes addunt stimulos cunctasque pudoris

1.264 Rumpunt fata moras; iustos fortuna laborat

1.265 Esse ducis motus et causas inuenit armis:

1.266 Expulit ancipiti discordes Vrbe tribunos

1.267 Victo iure minax iactatis curia Gracchis.

1.268 Hos iam mota ducis uicinaque signa petentes

1.269 Audax uenali comitatur Curio lingua,

1.270 Vox quondam populi libertatemque tueri

1.271 Ausus et armatos plebi miscere potentes.

1.272 Vtque ducem uarias uoluentem pectore curas

1.273 Conspexit: "Dum uoce tuae potuere iuuari,

1.274 Caesar," ait "partes, quamuis nolente senatu,

1.275 Traximus imperium, tunc cum mihi rostra tenere

1.276 Ius erat et dubios in te transferre Quirites.

1.277 At postquam leges bello siluere coactae,

1.278 Pellimur e patriis laribus patimurque uolentes

Priscien, Ars (3, 279, 10-11 ) Priscien, Ars (3, 296, 17-18 )

1.279 Exilium; tua nos faciet uictoria ciues.

1.280 Dum trepidant nullo firmatae robore partes,

1.281 Tolle moras; semper nocuit differre paratis.

Anonyme, Scholia Bembina (in Ad. 712 )

1.282 Par labor atque metus pretio maiore petuntur:

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (1, 283 ) Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 282 )

1.283 Bellantem geminis tenuit te Gallia lustris,

1.284 Pars quota terrarum? facili si proelia pauca

1.285 Gesseris euentu, tibi Roma subegerit orbem.

1.286 Nunc neque te longi remeantem pompa triumphi

1.287 Excipit, aut sacras poscunt Capitolia laurus;

1.288 Liuor edax tibi cuncta negat, gentesque subactas

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (6, 320 ) Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 288 )

1.289 Vix impune feres. Socerum depellere regno

1.290 Decretum genero est; partiri non potes orbem,

1.291 Solus habere potes." Sic postquam fatus, et ipsi

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (1, 295 )

1.292 In bellum prono tantum tamen addidit irae

1.293 Accenditque ducem, quantum clamore iuuatur

Servius, Commentarii in Vergilii Georgica (3, 102 )

1.294 Eleus sonipes, quamuis iam carcere clauso

1.295 Inmineat foribus pronusque repagula laxet.

1.296 Conuocat armatos extemplo ad signa maniplos,

Isidore de Séville, Etymologiae (9, 3, 50 ) Anonyme, Liber Glossarum (MA663 ) Raban Maur, De universo (450D )

1.297 Vtque satis trepidum turba coeunte tumultum

1.298 Conposuit uultu dextraque silentia iussit:

1.299 "Bellorum o socii, qui mille pericula Martis

Grillius, Commentum in Ciceronis rhetorica (1, 6, 43 )

1.300 Mecum" ait "experti decimo iam uincitis anno,

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (3, 89 )

1.301 Hoc cruor arctois meruit diffusus in aruis

1.302 Vulneraque et mortes hiemesque sub Alpibus actae?

1.303 Non secus ingenti bellorum Roma tumultu

1.304 Concutitur quam si Poenus transcenderit Alpes

Probus (pseudo), De ultimis syllabis ad Caelestinum (4, 224, 1-2 )

1.305 Hannibal: implentur ualido tirone cohortes;

1.306 In classem cadit omne nemus; terraque marique

1.307 Iussus Caesar agi. Quid? si mihi signa iacerent

1.308 Marte sub aduerso ruerentque in terga feroces

1.309 Gallorum populi? Nunc cum fortuna secundis

1.310 Mecum rebus agat superique ad summa uocantes,

1.311 Tentamur. Veniat longa dux pace solutus

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (2, 559 ) Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 130 ) Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 131 )

1.312 Milite cum subito partesque in bella togatae

1.313 Marcellusque loquax et nomina uana, Catones.

Anonyme, Scholiae in orationes Ciceronis Gronouiana codicis Voss. lat. (1, 1 )

1.314 Scilicet extremi Pompeium emptique clientes

1.315 Continuo per tot satiabunt tempora regno!

1.316 Ille reget currus nondum patientibus annis;

1.317 Ille semel raptos nunquam dimittet honores.

1.318 Quid iam rura querar totum subpressa per orbem

1.319 Ac iussam seruire famem? Quis castra timenti

1.320 Nescit mixta foro, gladii cum triste micantes

1.321 Iudicium insolita trepidum cinxere corona,

1.322 Atque auso medias perrumpere milite leges,

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 320 ) Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 321 ) Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 319 )

1.323 Pompeiana reum clauserunt signa Milonem?

Bède le Vénérable (pseudo), (655D )

1.324 Nunc quoque ne lassum teneat priuata senectus,

1.325 Bella nefanda parat suetus ciuilibus armis

1.326 Et docilis Sullam scelerum uicisse magistrum;

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (8, 25 )

1.327 Vtque ferae tigres nunquam posuere furorem,

1.328 Quas nemore Hyrcano, matrum dum lustra secuntur,

1.329 Altus caesorum pauit cruor armentorum,

1.330 Sic et Sullanum solito tibi lambere ferrum

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 330 )

1.331 Durat, Magne, sitis. Nullus semel ore receptus

1.332 Pollutas patitur sanguis mansuescere fauces.

1.333 Quem tamen inueniet tam longa potentia finem?

1.334 Quis scelerum modus est? Ex hoc iam te, improbe, regno

1.335 Ille tuus saltem doceat descendere Sulla.

1.336 Post Cilicasne uagos et lassi Pontica regis

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 323 )

1.337 Proelia barbarico uix consummata ueneno

Orose, Aduersum pagano (6, 1, 29 )

1.338 Vltima Pompeio dabitur prouincia Caesar,

1.339 Quod non uictrices aquilas deponere iussus

1.340 Paruerim? Mihi si merces erepta laborum est,

1.341 His saltem longi non cum duce praemia belli

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 361 )

1.342 Reddantur; miles sub quolibet iste triumphet.

1.343 Conferet exanguis quo se post bella senectus?

1.344 Quae sedes erit emeritis? Quae rura dabuntur,

Servius (pseudo), Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (12, 359 ) Anonyme, Liber Glossarum (EM44 )

1.345 Quae noster ueteranus aret? Quae moenia fessis?

1.346 An melius fient piratae, Magne, coloni?

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (12, 359 ) Servius, Commentarii in Vergilii Georgica (4, 127 )

1.347 Tollite iampridem uictricia, tollite, signa;

Priscien, Ars (2, 348, 5 ) Priscien, Ars (2, 166, 7 ) Anonyme, Excerptiones de Prisciano (II, 273 )

1.348 Viribus utendum est quas fecimus. Arma tenenti

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (2, 466 )

1.349 Omnia dat qui iusta negat. Nec numina derunt;

Grillius, Commentum in Ciceronis rhetorica (1, 2, 86 )

1.350 Nam neque praeda meis neque regnum quaeritur armis:

1.351 Detrahimus dominos Vrbi seruire paratae."

1.352 Dixerat; at dubium non claro murmure uolgus

1.353 Secum incerta fremit. Pietas patriique penates

1.354 Quamquam caede feras mentes animosque tumentis

1.355 Frangunt; sed diro ferri reuocantur amore

1.356 Ductorisque metu. Summi tum munera pili

1.357 Laelius emeritique gerens insignia doni,

1.358 Seruati ciuis referentem praemia quercum:

1.359 "Si licet," exclamat "Romani maxime rector

1.360 Nominis, et ius est ueras expromere uoces:

1.361 Quod tam lenta tuas tenuit patientia uires,

1.362 Conquerimur. Deratne tibi fiducia nostri?

1.363 Dum mouet haec calidus spirantia corpora sanguis,

1.364 Et dum pila ualent fortes torquere lacerti,

1.365 Degenerem patiere togam regnumque senatus?

1.366 Vsque adeo miserum est ciuili uincere bello?

1.367 Duc age per Scythiae populos, per inhospita Syrtis

1.368 Litora, per calidas Libyae sitientis harenas:

1.369 Haec manus, ut uictum post terga relinqueret orbem,

1.370 Oceani tumidas remo compescuit undas,

1.371 Fregit et arctoo spumantem uertice Rhenum.

1.372 Iussa sequi tam posse mihi quam uelle necesse est.

1.373 Nec ciuis meus est in quem tua classica, Caesar,

1.374 Audiero. Per signa decem felicia castris

1.375 Perque tuos iuro quocumque ex hoste triumphos:

1.376 Pectore si fratris gladium iuguloque parentis

1.377 Condere me iubeas plenaeque in uiscera partu

1.378 Coniugis, inuita peragam tamen omnia dextra;

1.379 Si spoliare deos ignemque inmittere templis,

1.380 Numina miscebit castrensis flamma monetae;

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 1, 35, 36 )

1.381 Castra super Tusci si ponere Thybridis undas,

1.382 Hesperios audax ueniam metator in agros;

Servius, Commentarii in Vergilii Georgica (2, 274 ) Isidore de Séville, Etymologiae (10, 179 ) Anonyme, Liber Glossarum (ME578 )

1.383 Tu quoscumque uoles in planum effundere muros,

1.384 His aries actus disperget saxa lacertis,

1.385 Illa licet, penitus tolli quam iusseris urbem,

1.386 Roma sit." His cunctae simul adsensere cohortes

1.387 Elatasque alte quaecumque ad bella uocaret,

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (3, 669-670 ) Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (12, 258 )

1.388 Promisere manus. It tantus ad aethera clamor

1.389 Quantus, piniferae boreas cum Thracius Ossae

1.390 Rupibus incubuit, curuato robore pressae

1.391 Fit sonus aut rursus redeuntis in aethera siluae.

1.392 Caesar, ut acceptum tam prono milite bellum

1.393 Fataque ferre uidet, ne quo languore moretur

1.394 Fortunam, sparsas per Gallica rura cohortes

1.395 Euocat et Romam motis petit undique signis.

1.396 Deseruere cauo tentoria fixa Lemanno

Servius, Commentarii in Vergilii Georgica (4, 426 ) Servius, Commentarii in Vergilii Georgica (4, 278 ) Iunius Philargyrius, Scholia Bernensia in Georgica (4, 427 ) Isidore de Séville, Etymologiae (9, 2, 94 ) Anonyme, Liber Glossarum (AL120 ) Anonyme, Liber Glossarum (LA303 ) Anonyme, Liber Glossarum (LE96 ) Raban Maur, De universo (442A ) Anonyme, Chronichon Salernitanum (88 )

1.397 Castraque quae Vosegi curuam super ardua ripam

1.398 Pugnaces pictis cohibebant Lingones armis.

Maximus Victorinus, De ratione metrorum commentarium (V, 2 )

1.399 Hi uada liquerunt Isarae, qui gurgite ductus

Folcuin de Lobbes, Gesta abbatum Lobiensium (62, 2 )

1.400 Per tam multa suo, famae maioris in amnem

1.401 Lapsus, ad aequoreas nomen non pertulit undas.

1.402 Soluuntur flaui longa statione Ruteni;

1.403 Mitis Atax Latias gaudet non ferre carinas

1.404 Finis et Hesperiae, promoto limite, Varus;

1.405 Quaque sub Herculeo sacratus numine portus

1.406 Vrget rupe caua pelagus (non corus in illum

1.407 Ius habet aut zephyrus; solus sua litora turbat

1.408 Circius et tuta prohibet statione Monoeci);

1.409 Quaque iacet litus dubium quod terra fretumque

Anonyme, Commenta Bernensia (1, 405 ) Servius (pseudo), Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (7, 225 )

1.410 Vindicat alternis uicibus, cum funditur ingens

1.411 Oceanus uel cum refugis se fluctibus aufert.

1.412 Ventus ab extremo pelagus sic axe uolutet

Servius, Commentarii in Vergilii Georgica (2, 479 ) Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 412 )

1.413 Destituatque ferens, an sidere mota secundo

1.414 Tethyos unda uagae lunaribus aestuet horis,

1.415 Flammiger an Titan, ut alentes hauriat undas,

Anonyme, Commenta Bernensia (9, 313 ) Grillius, Commentum in Ciceronis rhetorica (1, 7, 61 ) Bède le vénérable (pseudo), De mundi caelestis terrestrisque constitutione liber (II, 6 )

1.416 Erigat Oceanum fluctusque ad sidera ducat,

1.417 Quaerite, quos agitat mundi labor; at mihi semper

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 412 )

1.418 Tu, quaecumque moues tam crebros causa meatus,

1.419 Vt superi uoluere, late. Tum rura Nemetis

Diomède, Ars grammatica (1, 434, 34 ) Flodoard de Reims, Historia Remensis ecclesiae (65, 28 )

1.420 Qui tenet et ripas Aturi, qua litore curuo

1.421 Molliter admissum claudit Tarbellicus aequor,

1.422 Signa mouet, gaudetque amoto Santonus hoste

1.423 Et Biturix longisque leues Suessones in armis.

1.424 Optimus excusso Leucus Remusque lacerto,

1.425 Optima gens flexis in gyrum Sequana frenis,

1.426 Et docilis rector monstrati Belga couinni

1.427 Aruernique ausi Latio se fingere fratres

1.428 Sanguine ab Iliaco populi nimiumque rebellis

1.429 Neruius et caesi pollutus sanguine Cottae

1.430 Et qui te laxis imitantur, Sarmata, bracis,

1.431 Vangiones, Batauique truces, quos aere recuruo

Anonyme, Scholia in Iuuenalem uetustiora (8, 51 )

1.432 Stridentes acuere tubae; qua Cinga pererrat

1.433 Gurgite, qua Rhodanus raptum uelocibus undis

1.434 In mare fert Ararim, qua montibus ardua summis

1.435 Gens habitat cana pendentes rupe Cebennas.

1.436 [Pictones inmunes subigunt sua rura; nec ultra

1.437 Instabiles Turones circumsita castra coercent.

1.438 In nebulis, Meduana, tuis marcere perosus

1.439 Andus iam placida Ligeris recreatur ab unda.

1.440 Inclita Caesareis Genabos dissoluitur alis.]

1.441 Tu quoque laetatus conuerti proelia, Treuir,

1.442 Et nunc tonse Ligur, quondam per colla decore

Priscien, Ars (2, 264, 12-13 )

1.443 Crinibus effusis toti praelate Comatae;

1.444 Et quibus inmitis placatur sanguine diro

1.445 Teutates horrensque feris altaribus Esus

1.446 Et Taranis Scythicae non mitior ara Dianae.

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 446 ) Priscien, Ars (3, 175, 4 ) Priscien, Ars (3, 308, 5 )

1.447 Vos quoque, qui fortes animas belloque peremptas

1.448 Laudibus in longum uates dimittitis aeuum,

1.449 Plurima securi fudistis carmina, bardi.

Paul le Diacre, Excerpta ex libris Pompei Festi de verborum significatu (31, 14 )

1.450 Et uos barbaricos ritus moremque sinistrum

1.451 Sacrorum, druidae, positis repetistis ab armis.

1.452 Solis nosse deos et caeli numina uobis

1.453 Aut solis nescire datum; nemora alta remotis

1.454 Incolitis lucis; uobis auctoribus umbrae

1.455 Non tacitas Erebi sedes Ditisque profundi

1.456 Pallida regna petunt: regit idem spiritus artus

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (6, 532 ) Servius, Commentarii in Vergilii Georgica (1, 243 ) Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (3, 40 )

1.457 Orbe alio; longae, canitis si cognita, uitae

1.458 Mors media est. Certe populi, quos despicit arctos,

1.459 Felices errore suo, quos ille timorum

1.460 Maximus haut urguet, leti metus. Inde ruendi

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (4, 231-232 )

1.461 In ferrum mens prona uiris animaeque capaces

Porphyrion, Commentum in Horatii Carmina (4, 14, 49 )

1.462 Mortis, et ignauum rediturae parcere uitae.

1.463 Et uos crinigeros bellis arcere Caycos

1.464 Oppositi petitis Romam Rhenique feroces

1.465 Deseritis ripas et apertum gentibus orbem.

1.466 Caesar, ut inmensae conlecto robore uires

1.467 Audendi maiora fidem fecere, per omnem

1.468 Spargitur Italiam uicinaque moenia conplet.

1.469 Vana quoque ad ueros accessit fama timores

1.470 Inrupitque animos populi clademque futuram

1.471 Intulit et uelox properantis nuntia belli

1.472 Innumeras soluit falsa in praeconia linguas.

1.473 Est qui, tauriferis ubi se Meuania campis

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (4, 370-371 ) Priscien, Ars (2, 361, 10-11 )

1.474 Explicat, audacis ruere in certamina turmas

1.475 Adferat, et qua Nar Tiberino inlabitur amni,

1.476 Barbaricas saeui discurrere Caesaris alas;

1.477 Ipsum omnes aquilas conlataque signa ferentem

1.478 Agmine non uno densisque incedere castris.

1.479 Nec qualem meminere uident: maiorque ferusque

1.480 Mentibus occurrit uictoque inmanior hoste.

1.481 Hunc inter Rhenum populos Alpemque iacentes,

Priscien, Ars (2, 328, 16 )

1.482 Finibus arctois patriaque a sede reuolsos,

1.483 Pone sequi, iussamque feris a gentibus Vrbem

1.484 Romano spectante rapi. Sic quisque pauendo

Probus (pseudo), De ultimis syllabis ad Caelestinum (4, 244, 29-30 )

1.485 Dat uires famae, nulloque auctore malorum,

1.486 Quae finxere timent. Nec solum uulgus inani

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (3, 661 )

1.487 Percussum terrore pauet, sed curia; et ipsi

1.488 Sedibus exsiluere patres, inuisaque belli

1.489 Consulibus fugiens mandat decreta senatus.

1.490 Tunc quae tuta petant et quae metuenda relinquant

1.491 Incerti: quo quemque fugae tulit impetus, urget

1.492 Praecipitem populum, serieque haerentia longa

1.493 Agmina prorumpunt; credas aut tecta nefandas

1.494 Corripuisse faces aut iam quatiente ruina

1.495 Nutantes pendere domos; sic turba per urbem

1.496 Praecipiti lymphata gradu, uelut unica rebus

1.497 Spes foret adflictis patrios excedere muros,

1.498 Inconsulta ruit. Qualis, cum turbidus auster

1.499 Repulit a Libycis inmensum Syrtibus aequor

1.500 Fractaque ueliferi sonuerunt pondera mali,

1.501 Desilit in fluctus deserta puppe magister

Consentius, Ars Grammatica (5, 355, 17-18 )

1.502 Nauitaque, et nondum sparsa conpage carinae

1.503 Naufragium sibi quisque facit; sic urbe relicta

1.504 In bellum fugitur. Nullum iam languidus aeuo

1.505 Eualuit reuocare parens coniunxue maritum

1.506 Fletibus, aut patrii, dubiae dum uota salutis

1.507 Conciperent, tenuere lares; nec limine quisquam

1.508 Haesit, et extremo tunc forsitan urbis amatae

1.509 Plenus abit uisu; ruit inreuocabile uulgus.

1.510 O faciles dare summa deos eademque tueri

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 1, 5, 6 )

1.511 Difficiles! Vrbem populis uictisque frequentem

1.512 Gentibus et generis, coeat si turba, capacem

1.513 Humani facilem uenturo Caesare praedam

1.514 Ignauae liquere manus. Cum pressus ab hoste

1.515 Clauditur externis miles Romanus in oris,

1.516 Effugit exiguo nocturna pericula uallo,

1.517 Et subitus rapti munimine caespitis agger

1.518 Praebet securos intra tentoria somnos:

1.519 Tu tantum audito bellorum nomine, Roma,

1.520 Desereris; nox una tuis non credita muris.

1.521 Danda tamen uenia est tantorum, danda, pauorum:

1.522 Pompeio fugiente timent. Tum ne qua futuri

1.523 Spes saltem trepidas mentes leuet, addita fati

1.524 Peioris manifesta fides, superique minaces

1.525 Prodigiis terras inplerunt, aethera, pontum.

1.526 Ignota obscurae uiderunt sidera noctes

1.527 Ardentemque polum flammis caeloque uolantes

1.528 Obliquas per inane faces crinemque timendi

1.529 Sideris et terris mutantem regna cometen.

Anonyme, Scholia in Iuuenalem uetustiora (6, 407 ) Isidore de Séville, De natura rerum (26, 13, 90 ) Anonyme, Liber Glossarum (CO420 ) Anonyme, Florilegium ex codice Cassinensi 384 (f. 10r )

1.530 Fulgora fallaci micuerunt crebra sereno

1.531 Et uarias ignis tenso dedit aere formas:

Priscien, Ars (2, 520, 13 ) Priscien, Partitiones xii uersuum Aeneidos principalium (67, 27 )

1.532 Nunc iaculum longo, nunc sparso lumine lampas

1.533 Emicuit caelo. Tacitum sine nubibus ullis

1.534 Fulmen et arctois rapiens de partibus ignem

1.535 Percussit Latiare caput, stellaeque minores

1.536 Per uacuum solitae noctis decurrere tempus

1.537 In medium uenere diem, cornuque coacto

Probus (pseudo), De ultimis syllabis ad Caelestinum (4, 262, 14 )

1.538 Iam Phoebe toto fratrem cum redderet orbe,

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 537 ) Isidore de Séville, De natura rerum (21, 2, 15 ) Anonyme, Liber Glossarum (LV322 )

1.539 Terrarum subita percussa expalluit umbra.

1.540 Ipse caput medio Titan cum ferret Olympo,

1.541 Condidit ardentes atra caligine currus

1.542 Inuoluitque orbem tenebris gentesque coegit

1.543 Desperare diem; qualem fugiente per ortus

1.544 Sole Thyesteae noctem duxere Mycenae.

1.545 Ora ferox Siculae laxauit Mulciber Aetnae

1.546 Nec tulit in caelum flammas, sed uertice prono

1.547 Ignis in Hesperium cecidit latus. Atra Charybdis

1.548 Sanguineum fundo torsit mare. Flebile saeui

1.549 Latrauere canes. Vestali raptus ab ara

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (5, 402 )

1.550 Ignis et ostendens confectas flamma Latinas

1.551 Scinditur in partes geminoque cacumine surgit

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (1, 35 )

1.552 Thebanos imitata rogos. Tum cardine tellus

1.553 Subsedit, ueteremque iugis nutantibus Alpes

1.554 Discussere niuem. Tethys maioribus undis

Priscien, Ars (2, 291, 10-11 )

1.555 Hesperiam Calpen summumque inpleuit Atlanta.

Isidore de Séville, Etymologiae (14, 8, 17 ) Anonyme, Liber Glossarum (CA512 ) Raban Maur, De universo (363D )

1.556 Indigetes fleuisse deos Vrbisque laborem

1.557 Testatos sudore lares delapsaque templis

1.558 Dona suis dirasque diem foedasse uolucres

1.559 Accipimus, siluisque feras sub nocte relictis

1.560 Audaces media posuisse cubilia Roma.

1.561 Tum pecudum faciles humana ad murmura linguae,

1.562 Monstrosique hominum partus numeroque modoque

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (4, 374-375 ) Anonyme, Adnotationes super Lucanum (1, 590 )

1.563 Membrorum, matremque suus conterruit infans;

Isidore de Séville, Etymologiae (11, 3, 6 ) Anonyme, Liber Glossarum (PO406 ) Raban Maur, De universo (196A )

1.564 Diraque per populum Cumanae carmina uatis

1.565 Vulgantur. Tum, quos sectis, Bellona lacertis

1.566 Saeua mouet, cecinere deos, crinemque rotantes

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (10, 220 )

1.567 Sanguineum populis ulularunt tristia Galli.

1.568 Conpositis plenae gemuerunt ossibus urnae.

Anonyme, Liber Glossarum (VR40 )

1.569 Tunc fragor armorum magnaeque per auia uoces

1.570 Auditae nemorum et uenientes comminus umbrae,

1.571 Quique colunt iunctos extremis moenibus agros,

1.572 Diffugiunt. Ingens urbem cingebat Erinys

1.573 Excutiens pronam flagranti uertice pinum

1.574 Stridentisque comas, Thebanam qualis Agauen

1.575 Impulit aut saeui contorsit tela Lycurgi

1.576 Eumenis, aut qualem iussu Iunonis iniquae

1.577 Horruit Alcides, uiso iam Dite, Megaeram.

1.578 Insonuere tubae, et quanto clamore cohortes

1.579 Miscentur, tantum nox atra silentibus auris

1.580 Edidit. E medio uisi consurgere Campo

1.581 Tristia Sullani cecinere oracula manes,

1.582 Tollentemque caput gelidas Anienis ad undas

1.583 Agricolae Marium fracto fugere sepulchro.

1.584 Haec propter placuit Tuscos de more uetusto

Servius (pseudo), Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (2, 781 )

1.585 Acciri uates. Quorum qui maximus aeuo

1.586 Arruns incoluit desertae moenia Lucae,

1.587 Fulminis edoctus motus uenasque calentes

1.588 Fibrarum et monitus errantis in aere pinnae,

1.589 Monstra iubet primum, quae nullo semine discors

1.590 Protulerat natura, rapi sterilique nefandos

1.591 Ex utero fetus infaustis urere flammis.

1.592 Mox iubet et totam pauidis a ciuibus urbem

1.593 Ambiri et, festo purgantes moenia lustro,

1.594 Longa per extremos pomeria cingere fines

1.595 Pontifices, sacri quibus est permissa potestas.

1.596 Turba minor ritu sequitur succincta Gabino,

1.597 Vestalemque chorum ducit uittata sacerdos,

Diomède, Ars grammatica (1, 323, 10-11 )

1.598 Troianam soli cui fas uidisse Mineruam;

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (2, 166 )

1.599 Tunc qui fata deum secretaque carmina seruant

1.600 Et lotam paruo reuocant Almone Cybeben,

1.601 Et doctus uolucres augur seruare sinistras

1.602 Septemuirque epulis festus Titiique sodales

Augustin (pseudo), Regulae (10, 3 )

1.603 Et Salius laeto portans ancilia collo

1.604 Et tollens apicem generoso uertice flamen.

Probus (pseudo), De ultimis syllabis ad Caelestinum (4, 224, 26 )

1.605 Dumque illi effusam longis anfractibus urbem

1.606 Circumeunt, Arruns dispersos fulminis ignis

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 607 )

1.607 Colligit et terrae maesto cum murmure condit

Anonyme, Scholia in Iuuenalem uetustiora (6, 587 )

1.608 Datque locis numen; sacris tunc admouet aris

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (3, 450-451 )

1.609 Electa ceruice marem. Iam fundere Bacchum

1.610 Coeperat obliquoque molas inducere cultro,

1.611 Impatiensque diu non grati uictima sacri,

1.612 Cornua succincti premerent cum torua ministri,

1.613 Deposito uictum praebebat poplite collum.

1.614 Nec cruor emicuit solitus, sed uulnere largo

1.615 Diffusum rutilo nigrum pro sanguine uirus.

1.616 Palluit attonitus sacris feralibus Arruns

1.617 Atque iram superum raptis quaesiuit in extis.

1.618 Terruit ipse color uatem; nam pallida taetris

1.619 Viscera tincta notis gelidoque infecta cruore

1.620 Plurimus asperso uariabat sanguine liuor.

1.621 Cernit tabe iecur madidum uenasque minaces

1.622 Hostili de parte uidet. Pulmonis anheli

1.623 Fibra latet paruusque secat uitalia limes.

1.624 Cor iacet et saniem per hiantis uiscera rimas

1.625 Emittunt produntque suas omenta latebras.

1.626 Quodque nefas nullis impune apparuit extis,

1.627 Ecce uidet capiti fibrarum increscere molem

1.628 Alterius capitis; pars aegra et marcida pendet,

1.629 Pars micat et celeri uenas mouet improba pulsu.

Priscien, Ars (2, 335, 14 )

1.630 His ubi concepit magnorum fata malorum,

1.631 Exclamat: "Vix fas, superi, quaecumque mouetis,

1.632 Prodere me populis; nec enim tibi, summe, litaui,

1.633 Iuppiter, hoc sacrum; caesique in pectora tauri

1.634 Inferni uenere dei. Non fanda timemus,

1.635 Sed uenient maiora metu. Di uisa secundent,

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (3, 523 ) Priscien, Ars (3, 240, 19-20 )

1.636 Et fibris sit nulla fides, sed conditor artis

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (2, 781 )

1.637 Finxerit ista Tages." Flexa sic omina Tuscus

1.638 Inuoluens multaque tegens ambage canebat.

1.639 At Figulus, cui cura deos secretaque caeli

1.640 Nosse fuit, quem non stellarum Aegyptia Memphis

1.641 Aequaret uisu numerisque mouentibus astra,

1.642 "Aut hic errat," ait "nulla cum lege per aeuum

Priscien, Ars (3, 337, 14-5 )

1.643 Mundus et incerto discurrunt sidera motu,

1.644 Aut, si fata mouent, Vrbi generique paratur

1.645 Humano matura lues. Terraene dehiscent

Isidore de Séville, De natura rerum (46, 2, 11 ) Anonyme, Liber Glossarum (TE428 )

1.646 Subsidentque urbes, an tollet feruidus aer

1.647 Temperiem, segetes tellus infida negabit,

1.648 Omnis an effusis miscebitur unda uenenis?

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 645 )

1.649 Quod cladis genus, o superi, qua peste paratis

1.650 Saeuitiam? Extremi multorum tempus in unum

1.651 Conuenere dies. Summo si frigida caelo

1.652 Stella nocens nigros Saturni accenderet ignis,

1.653 Deucalioneos fudisset Aquarius imbres,

1.654 Totaque diffuso latuisset in aequore tellus.

1.655 Si saeuum radiis Nemeaeum, Phoebe, Leonem

1.656 Nunc premeres, toto fluerent incendia mundo,

1.657 Succensusque tuis flagrasset curribus aether.

1.658 Hi cessant ignes. Tu qui flagrante minacem

1.659 Scorpion incendis cauda chelasque peruris,

Anonyme, Liber Glossarum (CE180 )

1.660 Quid tantum, Gradiue, paras? Nam mitis in alto

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 1, 2, 30 )

1.661 Iuppiter occasu premitur Venerisque salubre

Anonyme, Scholia in Iuuenalem uetustiora (6, 569 )

1.662 Sidus hebet motuque celer Cyllenius haeret,

Fulgence le Mythographe, Mythologiarum libri tres (1, 18 ) Priscien, Ars (2, 334, 15 ) Anonyme, Scholia storzziana et sangermanensia ad Germanici Caesaris Aratea (186, 14 )

1.663 Et caelum Mars solus habet. Cur signa meatus

Anonyme, Liber Glossarum (ME19 )

1.664 Deseruere suos mundoque obscura feruntur,

1.665 Ensiferi nimium fulget latus Orionis?

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (3, 517 )

1.666 Inminet armorum rabies ferrique potestas

1.667 Confundet ius omne manu scelerique nefando

1.668 Nomen erit uirtus multosque exibit in annos

1.669 Hic furor. Et superos quid prodest poscere finem?

1.670 Cum domino pax ista uenit. Duc, Roma, malorum

1.671 Continuam seriem clademque in tempora multa

1.672 Extrahe ciuili tantum iam libera bello."

1.673 Terruerant satis haec pauidam praesagia plebem;

1.674 Sed maiora premunt. Nam qualis uertice Pindi

1.675 Edonis Ogygio decurrit plena Lyaeo,

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (12, 365 )

1.676 Talis et attonitam rapitur matrona per urbem

1.677 Vocibus his prodens urguentem pectora Phoebum:

1.678 "Quo feror, o Paean? Qua me super aethera raptam

1.679 Constituis terra? Video Pangaea niuosis

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (6, 666 )

1.680 Cana iugis latosque Haemi sub rupe Philippos.

1.681 Quis furor hic, o Phoebe, doce, quae tela? Manusque

1.682 Romanae miscent acies bellumque sine hoste est!

1.683 Quo diuersa feror? Primos me ducis in ortus

1.684 Qua mare Lagaei mutatur gurgite Nili:

1.685 Hunc ego, fluminea deformis truncus harena

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 1, 15, 24 )

1.686 Qui iacet, agnosco. Dubiam super aequora Syrtim

Priscien, Ars (2, 329, 2 )

1.687 Arentemque feror Libyen, quo tristis Enyo

1.688 Transtulit Emathias acies. Nunc desuper Alpis

1.689 Nubiferae colles atque aeriam Pyrenen

1.690 Abripimur. Patriae sedis remeamus in urbis,

1.691 Inpiaque in medio peraguntur bella senatu.

1.692 Consurgunt partes iterum, totumque per orbem

1.693 Rursus eo. Noua da mihi cernere litora ponti

1.694 Telluremque nouam; uidi iam, Phoebe, Philippos."

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 3, 4, 26 ) Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 2, 7, 9 )

1.695 Haec ait et lasso iacuit deserta furore.

2.1 Iamque irae patuere deum, manifestaque belli

2.2 Signa dedit mundus, legesque et foedera rerum

2.3 Praescia monstrifero uertit natura tumultu

2.4 Indixitque nefas. Cur hanc tibi, rector Olympi,

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (3, 551 ) Eutyches, Ars de uerbo (5, 469, 8 )

2.5 Sollicitis uisum mortalibus addere curam,

2.6 Noscant uenturas ut dira per omina clades?

2.7 Siue parens rerum, cum primum informia regna

2.8 Materiamque rudem flamma cedente recepit,

2.9 Fixit in aeternum causas qua cuncta coercet,

2.10 Se quoque lege tenens, et saecula iussa ferentem

2.11 Fatorum immoto diuisit limite mundum;

2.12 Siue nihil positum est, sed fors incerta uagatur,

2.13 Fertque refertque uices, et habet mortalia casus:

2.14 Sit subitum quodcumque paras; sit caeca futuri

2.15 Mens hominum fati; liceat sperare timenti.

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (4, 510 ) Augustin d'Hippone, Enchiridion de fide, spe et caritate (2, 8 ) Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 2, 16, 31 ) Isidore de Séville, Etymologiae (1, 34, 4 ) Isidore de Séville, De differentiis uerborum (213 (513) ) Isidorus Iunior, De uitiis et uirtutibus orationis (23 ) Anonyme, Liber Glossarum (SP126 ) Anonyme, Liber Glossarum (AC219 )

2.16 Ergo ubi concipiunt quantis sit cladibus orbi

2.17 Constatura fides superum, ferale per urbem

Priscien, Ars (2, 474, 10 ) Anonyme, Anecdota Helvetica (LXV ) Raban Maur, Excerptio de Arte grammatica Prisciani (655D )

2.18 Iustitium, latuit plebeio tectus amictu

2.19 Omnis honos, nullos comitata est purpura faces.

2.20 Tum questus tenuere suos, magnusque per omnis

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (2, 20 )

2.21 Errauit sine uoce dolor. sic funere primo

Diomède, Ars grammatica (1, 464, 10-12 )

2.22 Attonitae tacuere domus, cum corpora nondum

Donat, Commentum in Terrenti Eunuchum (348 )

2.23 Conclamata iacent, nec mater crine soluto

2.24 Exigit ad saeuos famularum bracchia planctus,

2.25 Sed cum membra premit fugiente rigentia uita

2.26 Vultusque exanimes oculosque in morte minaces;

2.27 Necdum est ille dolor, sed iam metus: incubat amens

2.28 Miraturque malum. Cultus matrona priores

2.29 Deposuit maestaeque tenent delubra cateruae.

2.30 Hae lacrimis sparsere deos, hae pectora duro

2.31 Ad fixere solo lacerasque in limine sacro

2.32 Attonitae fudere comas uotisque uocari

2.33 Adsuetas crebris feriunt ululatibus aures.

2.34 Nec cunctae summi templo iacuere Tonantis:

2.35 Diuisere deos, et nullis defuit aris

Sacerdos, Artes grammaticae (6, 460, 11 ) Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (3, 197 ) Anonyme, Adnotationes super Lucanum (2, 38 )

2.36 Inuidiam factura parens, quarum una madentis

2.37 Scissa genas, planctu liuentis atra lacertos:

2.38 "Nunc," ait "o miserae, contundite pectora, matres,

2.39 Nunc laniate comas neue hunc differte dolorem

2.40 Et summis seruate malis; nunc flere potestas,

2.41 Dum pendet fortuna ducum; cum uicerit alter,

2.42 Gaudendum est." His se stimulis dolor ipse lacessit.

2.43 Nec non bella uiri diuersaque castra petentes

2.44 Effundunt iustas in numina saeua querellas:

2.45 "O miserae sortis, quod non in Punica nati

2.46 Tempora Cannarum fuimus Trebiaeque iuuentus!

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (7, 711 )

2.47 Non pacem petimus, superi; date gentibus iras,

Priscien, Ars (2, 476, 23 )

2.48 Nunc urbes excite feras, coniuret in arma

Anonyme, Liber Glossarum (EX285 )

2.49 Mundus, Achaemeniis decurrant Medica Susis

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 2, 12, 21 ) Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 1, 27, 5 )

2.50 Agmina, Massageten Scythicus non alliget Hister,

2.51 Fundat ab extremo flauos aquilone Sueuos

Isidore de Séville, Etymologiae (9, 2, 98 ) Anonyme, Liber Glossarum (SV505 ) Raban Maur, De universo (442B ) Anonyme, Chronichon Salernitanum (88 )

2.52 Albis et indomitum Rheni caput; omnibus hostis

2.53 Reddite nos populis: ciuile auertite bellum;

2.54 Hinc Dacus, premat inde Getes; occurrat Hiberis

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (7, 605 ) Consentius, Ars Grammatica (5, 341, 17 ) Isidore de Séville, Etymologiae (9, 2, 89 ) Anonyme, Gloses à Priscien 2 (1, 293 ) Anonyme, Liber Glossarum (GO27 ) Anonyme, Liber Glossarum (GE331 ) Raban Maur, De universo (441D ) Paul Alvare de Cordoue, Epistolae (XX, 13 )

2.55 Alter, ad eoas hic uertat signa pharetras;

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (2, 54 )

2.56 Nulla uacet tibi, Roma, manus. uel perdere nomen

2.57 Si placet Hesperium, superi, collatus in ignes

2.58 Plurimus ad terram per fulmina decidat aether.

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 3, 3, 7 )

2.59 Saeue parens, utrasque simul partesque ducesque,

2.60 Dum nondum meruere, feri. Tantone nouorum

Anonyme, Fragmenta Bobiensia ad grammaticam pertinentia (81 )

2.61 Prouentu scelerum quaerunt uter imperet Vrbi?

Anonyme, Liber Glossarum (VT12 )

2.62 Vix tanti fuerat ciuilia bella mouere

Anonyme, Fragmenta Bobiensia ad grammaticam pertinentia (82 )

2.63 Vt neuter." Talis pietas peritura querellas

2.64 Egerit. At miseros angit sua cura parentes,

2.65 Oderuntque grauis uiuacia fata senectae

2.66 Seruatosque iterum bellis ciuilibus annos;

2.67 Atque aliquis magno quaerens exempla timori:

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (2, 232 )

2.68 "Non alios" inquit "motus tunc fata parabant,

2.69 Cum post Teutonicos uictor Libycosque triumphos

Anonyme, Scholia in Iuuenalem uetustiora (10, 277 )

2.70 Exul limosa Marius caput abdidit ulua.

2.71 Stagna auidi texere soli laxaeque paludes

2.72 Depositum, Fortuna, tuum; mox uincula ferri

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (8, 191 ) Anonyme, Fragmenta Bobiensia ad grammaticam pertinentia (87 )

2.73 Exedere senem longusque in carcere paedor:

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (2, 677-678 ) Luctatius Placidus, Glossarium e codice parisino (130, 33 ) Luctatius Placidus, Liber glossarum (91, 14 ) Luctatius Placidus, Libri Romani (37, 39 ) Anonyme, Liber Glossarum (PE128 )

2.74 Consul et euersa felix moriturus in Vrbe

2.75 Poenas ante dabat scelerum. mors ipsa refugit

2.76 Saepe uirum, frustraque hosti concessa potestas

2.77 Sanguinis inuisi. Primo qui caedis in actu

2.78 Deriguit ferrumque manu torpente remisit:

2.79 Viderat immensam tenebroso in carcere lucem

Probus (pseudo), De ultimis syllabis ad Caelestinum (4, 261, 20 )

2.80 Terribilesque deos scelerum Mariumque futurum

2.81 Audieratque pauens: "Fas haec contingere non est

2.82 Colla tibi; debet multas hic legibus aeui

Anonyme, Fragmenta Bobiensia ad grammaticam pertinentia (88 )

2.83 Ante suam mortes; uanum depone furorem.

2.84 Si libet ulcisci deletae funera gentis,

2.85 Hunc, Cimbri, seruate senem. Non ille fauore

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (2, 257 ) Servius (pseudo), Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (2, 257 )

2.86 Numinis, ingenti superum protectus ab ira

2.87 Vir ferus et Romam cupienti perdere fato

2.88 Sufficiens." Idem pelago delatus iniquo

Anonyme, Liber Glossarum (DE576 )

2.89 Hostilem in terram uacuisque mapalibus actus

2.90 Nuda triumphati iacuit per regna Iugurthae

Anonyme, Scholia in Iuuenalem uetustiora (10, 277 )

2.91 Et Poenos pressit cineres. Solatia fati

2.92 Carthago Mariusque tulit, pariterque iacentes

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (9, 1103 ) Anonyme, Adnotationes super Lucanum (4, 123 )

2.93 Ignouere deis. Libycas ibi colligit iras:

2.94 Vt primum fortuna redit, seruilia soluit

2.95 Agmina; conflato saeuas ergastula ferro

2.96 Exeruere manus. Nulli gestanda dabantur

2.97 Signa ducis, nisi qui scelerum iam fecerat usum

2.98 Attuleratque in castra nefas. Pro fata! Quis ille,

Priscien, Ars (3, 34, 4-5 ) Priscien, Ars (2, 365, 16-17 )

2.99 Quis fuit ille dies, Marius quo moenia uictor

2.100 Corripuit, quantoque gradu mors saeua cucurrit!

2.101 Nobilitas cum plebe perit, lateque uagatus

2.102 Ensis, et a nullo reuocatum pectore ferrum.

2.103 Stat cruor in templis, multaque rubentia caede

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 1, 35, 38 )

2.104 Lubrica saxa madent. Nulli sua profuit aetas:

2.105 Non senis extremum piguit uergentibus annis

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Epod. 3, 2 )

2.106 Praecepisse diem, nec primo in limine uitae

2.107 Infantis miseri nascentia rumpere fata.

2.108 Crimine quo parui caedem potuere mereri?

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (5, 151 ) Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (2, 305 ) Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 4, 6, 17 ) Anonyme, Scholia in Iuuenalem uetustiora (6, 172 )

2.109 Sed satis est iam posse mori. Trahit ipse furoris

2.110 Impetus, et uisum lenti quaesisse nocentem.

2.111 In numerum pars magna perit, rapuitque cruentus

2.112 Victor ab ignota uultus ceruice recisos,

2.113 Dum uacua pudet ire manu. Spes una salutis

2.114 Oscula pollutae fixisse trementia dextrae.

2.115 Mille licet gladii mortis noua signa sequantur,

2.116 Degener o populus, uix saecula longa decorum

Phocas, Ars de nomine et uerbo (56 ) pseudo Probus, De catholicis (4, 16, 1 ) Pompeius Maurus, Commentum artis Donati (5, 186, 32 ) Priscien, Ars (3, 208, 8-9 ) Priscien, Ars (2, 305, 20-21 ) Priscien, Partitiones xii uersuum Aeneidos principalium (123, 28 ) Priscien, Partitiones xii uersuum Aeneidos principalium (89, 6 ) Anonyme, Ars Bernensis (8, 104, 26 ) Anonyme, Excerptiones de Prisciano (II, 189 )

2.117 Sic meruisse uiris, nedum breue dedecus aeui

2.118 Et uitam, dum Sulla redit. cui funera uulgi

2.119 Flere uacet? uix te sparsum per uiscera, Baebi,

2.120 Innumeras inter carpentis membra coronae

2.121 Discessisse manus; aut te, praesage malorum

2.122 Antoni, cuius laceris pendentia canis

2.123 Ora ferens miles festae rorantia mensae

2.124 Imposuit. Truncos lacerauit Fimbria Crassos;

2.125 Saeua tribunicio maduerunt robora tabo;

2.126 Te quoque neglectum uiolatae, Scaeuola, dextrae

2.127 Ante ipsum penetrale deae semperque calentis

2.128 Mactauere focos; paruum sed fessa senectus

Priscien, Ars (2, 509, 17-18 )

2.129 Sanguinis effudit iugulo flammisque pepercit.

2.130 Septimus haec sequitur repetitis fascibus annus.

2.131 Ille fuit uitae Mario modus omnia passo

2.132 Quae peior fortuna potest, atque omnibus uso

2.133 Quae melior, mensoque hominis quid fata paterent.

2.134 Iam quot apud Sacri cecidere cadauera portum,

2.135 Aut Collina tulit stratas quot porta cateruas,

2.136 Tum cum paene caput mundi rerumque potestas

2.137 Mutauit translata locum, Romanaque Samnis

Priscien, Ars (2, 249, 5-6 )

2.138 Vltra Caudinas sperauit uulnera Furcas!

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Sat. 1, 5, 51 )

2.139 Sulla quoque immensis accessit cladibus ultor.

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 326 )

2.140 Ille quod exiguum restabat sanguinis Vrbi

2.141 Hausit; dumque nimis iam putria membra recidit,

2.142 Excessit medicina modum, nimiumque secuta est,

Augustin d'Hippone, De ciuitate Dei (3, 27, 11-13 ) Augustin (pseudo), Contra philosophos (1, 1934-1936 )

2.143 Qua morbi duxere, manus. Periere nocentes,

2.144 Sed cum iam soli possent superesse nocentes.

2.145 Tunc data libertas odiis, resolutaque legum

2.146 Frenis ira ruit. Non uni cuncta dabantur,

2.147 Sed fecit sibi quisque nefas. Semel omnia uictor

Probus (pseudo), De ultimis syllabis ad Caelestinum (4, 247, 5 )

2.148 Iusserat. Infandum domini per uiscera ferrum

2.149 Exegit famulus; nati maduere paterno

2.150 Sanguine; certatum est cui ceruix caesa parentis

Isidore de Séville, Etymologiae (18, 1, 4 ) Anonyme, Liber Glossarum (BE93 ) Raban Maur, De universo (533B )

2.151 Cederet; in fratrum ceciderunt praemia fratres.

Isidore de Séville, Etymologiae (18, 1, 4 ) Anonyme, Liber Glossarum (BE93 ) Raban Maur, De universo (533B )

2.152 Busta repleta fuga, permixtaque uiua sepultis

2.153 Corpora, nec populum latebrae cepere ferarum.

2.154 Hic laqueo fauces elisaque guttura fregit,

2.155 Hic se praecipiti iaculatus pondere dura

2.156 Dissiluit percussus humo, mortisque cruento

2.157 Victori rapuere suas; hic robora busti

2.158 Exstruit ipse sui necdum omni sanguine fuso

2.159 Desilit in flammas et dum licet occupat ignes.

2.160 Colla ducum pilo trepidam gestata per urbem

Anonyme, Commenta Bernensia (2, 166 )

2.161 Et medio congesta foro; cognoscitur illic

2.162 Quicquid ubique iacet. Scelerum non Thracia tantum

2.163 Vidit Bistonii stabulis pendere tyranni,

2.164 Postibus Antaei Libye, nec Graecia maerens

2.165 Tam laceros artus Pisaea fleuit in aula.

2.166 Cum iam tabe fluunt confusaque tempore multo

Cledonius, Ars Grammatica (5, 45, 9 )

2.167 Amisere notas, miserorum dextra parentum

2.168 Colligit et pauido subducit cognita furto.

2.169 Meque ipsum memini caesi deformia fratris

2.170 Ora rogo cupidum uetitisque imponere flammis

2.171 Omnia Sullanae lustrasse cadauera pacis,

2.172 Perque omnis truncos cum qua ceruice recisum

2.173 Conueniat quaesisse caput. quid sanguine manes

2.174 Placatos Catuli referam? cum uictima tristis

2.175 Inferias Marius forsan nolentibus umbris

2.176 Pendit, inexpleto non fanda piacula busto,

2.177 Cum laceros artus aequataque uulnera membris

2.178 Vidimus, et toto quamuis in corpore caeso

2.179 Nil animae letale datum moremque nefandae

2.180 Dirum saeuitiae, pereuntis parcere morti.

2.181 Auulsae cecidere manus, exsectaque lingua

2.182 Palpitat et muto uacuum ferit aera motu.

2.183 Hic aures, alius spiramina naris aduncae

Priscien, Ars (2, 222, 20-21 ) Raban Maur, Excerptio de Arte grammatica Prisciani (636D )

2.184 Amputat; ille cauis euoluit sedibus orbes,

2.185 Vltimaque effudit spectatis lumina membris.

2.186 Vix erit ulla fides tam saeui criminis unum

2.187 Tot poenas cepisse caput. sic mole ruinae

2.188 Fracta sub ingenti miscentur pondere membra,

2.189 Nec magis informes ueniunt ad litora trunci,

2.190 Qui medio periere freto. quid perdere fructum

2.191 Iuuit et ut uilem Marii confundere uultum?

2.192 Vt scelus hoc Sullae caedesque ostensa placeret,

Priscien, Ars (2, 520, 18-19 )

2.193 Agnoscendus erat. uidit Fortuna colonos

2.194 Praenestina suos cunctos simul ense recepto

2.195 Vnius populum pereuntem tempore mortis.

2.196 Tunc flos Hesperiae, Latii iam sola iuuentus

2.197 Concidit et miserae maculauit ouilia Romae.

Servius, Commentarii in Vergilii Eclogas (1, 33 )

2.198 Tot simul infesto iuuenes occumbere leto

2.199 Saepe fames pelagique furor subitaeque ruinae

2.200 Aut terrae caelique lues aut bellica clades,

2.201 Numquam poena fuit. densi uix agmina uulgi

2.202 Inter et exsangues immissa morte cateruas

2.203 Victores mouere manum. uix caede peracta

2.204 Procumbunt dubiaque labant ceruice; sed illos

2.205 Magna premit strages, peraguntque cadauera partem

2.206 Caedis: uiua graues elidunt corpora trunci.

2.207 Intrepidus tanti sedit securus ab alto

2.208 Spectator sceleris; miseri tot milia uulgi

2.209 Non timuit iussisse mori. congesta recepit

2.210 Omnia Tyrrhenus Sullana cadauera gurges;

2.211 In fluuium primi cecidere, in corpora summi.

2.212 Praecipites haesere rates, et strage cruenta

2.213 Interruptus aquae fluxit prior amnis in aequor,

2.214 Ad molem stetit unda sequens. Iam sanguinis alti

Anonyme, Commenta Bernensia (2, 212 )

2.215 Vis sibi fecit iter, campumque effusa per omnem

2.216 Praecipitique ruens Tiberina in flumina riuo

2.217 Haerentis adiuuit aquas, nec iam alueus amnem

2.218 Nec retinent ripae, redditque cadauera campo.

2.219 Tandem Tyrrhenas uix eluctatus in undas

2.220 Sanguine caeruleum torrenti diuidit aequor.

2.221 Hisne salus rerum, felix his Sulla uocari,

Sergius (pseudo), Explanationum in Donatum libri II (4, 536, 13-14 )

2.222 His meruit tumulum medio sibi tollere Campo?

2.223 Haec rursus patienda manent, hoc ordine belli

2.224 Ibitur, hic stabit ciuilibus exitus armis.

2.225 Quamquam agitant grauiora metus, multumque coitur

Priscien, Ars (2, 395, 6-7 )

2.226 Humani generis maiore in proelia damno.

2.227 Exulibus Mariis bellorum maxima merces

2.228 Roma recepta fuit, nec plus uictoria Sullae

2.229 Praestitit, inuisas penitus quam tollere partes.

2.230 Hos alio, Fortuna, uocas, olimque potentes

2.231 Concurrunt. neuter ciuilia bella moueret,

2.232 Contentus quod Sulla fuit." Sic maesta senectus

2.233 Praeteritique memor flebat metuensque futuri.

2.234 At non magnanimi percussit pectora Bruti

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (2, 236 )

2.235 Terror, et in tanta pauidi formidine motus

2.236 Pars populi lugentis erat; sed nocte sopora,

Anonyme, Scholia in Iuuenalem uetustiora (5, 23 )

2.237 Parrhasis obliquos Helice cum uerteret axes,

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (7, 8-9 )

2.238 Atria cognati pulsat non ampla Catonis.

2.239 Inuenit insomni uoluentem publica cura

2.240 Fata uirum casusque urbis cunctisque timentem

2.241 Securumque sui, farique his uocibus orsus:

2.242 "Omnibus expulsae terris olimque fugatae

2.243 Virtutis iam sola fides, quam turbine nullo

2.244 Excutiet fortuna tibi, tu mente labantem

2.245 Derige me, dubium certo tu robore firma.

2.246 Namque alii Magnum uel Caesaris arma sequantur:

2.247 Dux Bruto Cato solus erit. Pacemne tueris

2.248 Inconcussa tenens dubio uestigia mundo?

2.249 An placuit ducibus scelerum populique furentis

2.250 Cladibus immixtum ciuile absoluere bellum?

2.251 Quemque suae rapiunt scelerata in proelia causae:

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (2, 259 )

2.252 Hos polluta domus legesque in pace timendae,

2.253 Hos ferro fugienda fames mundique ruinae

2.254 Permiscenda fides. Nullum furor egit in arma:

2.255 Castra petunt magna uicti mercede; tibi uni

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (2, 259 )

2.256 Per se bella placent? Quid tot durare per annos

2.257 Profuit immunem corrupti moribus aeui?

2.258 Hoc solum longae pretium uirtutis habebis?

2.259 Accipient alios, facient te bella nocentem.

2.260 Ne tantum, o superi, liceat feralibus armis,

2.261 Has etiam mouisse manus, nec pila lacertis

2.262 Missa tuis caeca telorum in nube ferantur,

2.263 Nec tanta incassum uirtus eat. ingeret omnis

Probus (pseudo), De ultimis syllabis ad Caelestinum (4, 227, 1 )

2.264 Se belli fortuna tibi. Quis nollet in isto

2.265 Ense mori, quamuis alieno uulnere labens,

2.266 Et scelus esse tuum? Melius tranquilla sine armis

2.267 Otia solus ages; sicut caelestia semper

2.268 Inconcussa suo uoluuntur sidera lapsu,

2.269 Fulminibus propior terrae succenditur aer;

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (8, 454 )

2.270 Imaque telluris uentos tractusque coruscos

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (2, 272 ) Anonyme, Florilegium ex codice Vossiano Latino 37 (f. 30r )

2.271 Flammarum accipiunt, nubes excedit Olympus.

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (3, 262 ) Anonyme, Adnotationes super Lucanum (2, 273 ) Augustin d'Hippone, De Genesi ad litteram (3, 2 ) Isidore de Séville, Etymologiae (14, 8, 9 ) Anonyme, Liber Glossarum (OL57 ) Raban Maur, De universo (363B )

2.272 Lege deum minimas rerum discordia turbat,

2.273 Pacem magna tenent. Quam laetae Caesaris aures

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (1, 58 ) Augustin d'Hippone, De Genesi ad litteram (3,2 )

2.274 Accipient tantum uenisse in proelia ciuem!

2.275 Nam praelata suis numquam diuersa dolebit

Anonyme, Liber Glossarum (DI1227 )

2.276 Castra ducis Magni. Nimium placet ipse Catoni,

2.277 Si bellum ciuile placet. Pars magna senatus

2.278 Et duce priuato gesturus proelia consul

2.279 Sollicitant proceresque alii; quibus adde Catonem

Dicuil, De primis syllabis (138, 24 )

2.280 Sub iuga Pompei, toto iam liber in orbe

2.281 Solus Caesar erit. Quod si pro legibus arma

2.282 Ferre iuuat patriis libertatemque tueri,

2.283 Nunc neque Pompei Brutum neque Caesaris hostem,

2.284 Post bellum uictoris habes." Sic fatur, at illi

2.285 Arcano sacras reddit Cato pectore uoces:

Probus (pseudo), De ultimis syllabis ad Caelestinum (4, 220, 25 )

2.286 "Summum, Brute, nefas ciuilia bella fatemur;

2.287 Sed quo fata trahunt, uirtus secura sequetur;

2.288 Crimen erit superis et me fecisse nocentem.

2.289 Sidera quis mundumque uelit spectare cadentem

2.290 Expers ipse metus? Quis, cum ruat arduus aether,

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 3, 3, 7 )

2.291 Terra labet mixto coeuntis pondere mundi,

Anonyme, Liber Glossarum (LA74 )

2.292 Compressas tenuisse manus? Gentesne furorem

2.293 Hesperium ignotae Romanaque bella sequentur

2.294 Diducti fretis alio sub sidere reges,

2.295 Otia solus agam? Procul hunc arcete furorem,

2.296 O superi, motura Dahas ut clade Getasque

2.297 Securo me Roma cadat. Ceu morte parentem

2.298 Natorum orbatum longum producere funus

2.299 Ad tumulos iubet ipse dolor, iuuat ignibus atris

2.300 Inseruisse manus constructoque aggere busti

2.301 Ipsum atras tenuisse faces: non ante reuellar

2.302 Exanimem quam te complectar, Roma, tuumque

2.303 Nomen, libertas, et inanem prosequar umbram.

2.304 Sic eat: immites Romana piacula diui

2.305 Plena ferant, nullo fraudemus sanguine bellum.

2.306 O utinam caelique deis Erebique liceret

Priscien, Ars (3, 61, 4 ) Priscien, Ars (2, 298, 8 )

2.307 Hoc caput in cunctas damnatum exponere poenas!

2.308 Deuotum hostiles Decium pressere cateruae:

2.309 Me geminae figant acies, me barbara telis

2.310 Rheni turba petat, cunctis ego peruius hastis

2.311 Excipiam medius totius uulnera belli.

2.312 Hic redimat sanguis populos, hac caede luatur

2.313 Quidquid Romani meruerunt pendere mores.

Gélase Ier, Aduersus Andromachum (14 )

2.314 Ad iuga cur faciles populi, cur saeua uolentes

2.315 Regna pati pereunt? Me solum inuadite ferro,

2.316 Me frustra leges et inania iura tuentem.

2.317 Hic dabit, hic pacem iugulus finemque malorum

2.318 Gentibus Hesperiis; post me regnare uolenti

2.319 Non opus est bello. Quin publica signa ducemque

2.320 Pompeium sequimur? Nec, si fortuna fauebit,

2.321 Hunc quoque totius sibi ius promittere mundi

2.322 Non bene compertum est: ideo me milite uincat,

2.323 Ne sibi se uicisse putet." Sic fatur et acris

2.324 Irarum mouit stimulos iuuenisque calorem

2.325 Excitat in nimios belli ciuilis amores.

2.326 Interea Phoebo gelidas pellente tenebras

2.327 Pulsatae sonuere fores quas sancta relicto

2.328 Hortensi maerens irrupit Marcia busto;

2.329 Quondam uirgo toris melioris iuncta mariti,

2.330 Mox ubi conubii pretium mercesque soluta est

Anonyme, Liber Glossarum (CO1959 )

2.331 Tertia iam suboles, alios fecunda penates

2.332 Impletura datur geminas et sanguine matris

2.333 Permixtura domos. Sed postquam condidit urna

2.334 Supremos cineres, miserando concita uultu,

2.335 Effusas laniata comas contusaque pectus

2.336 Verberibus crebris cineresque ingesta sepulchri,

2.337 Non aliter placitura uiro, sic maesta profatur:

2.338 "Dum sanguis inerat, dum uis materna, peregi

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (2, 326-327 ) Maximus Victorinus, De ratione metrorum commentarium (III, 3 )

2.339 Iussa, Cato, et geminos excepi feta maritos;

2.340 Visceribus lassis partuque exhausta reuertor

2.341 Iam nulli tradenda uiro. Da foedera prisci

2.342 Illibata tori, da tantum nomen inane

2.343 Conubii, liceat tumulo scripsisse: CATONIS

2.344 MARCIA; nec dubium longo quaeratur in aeuo,

2.345 Mutarim primas, expulsa an tradita, taedas.

2.346 Non me laetorum sociam rebusque secundis

2.347 Accipis: in curas uenio partemque laborum.

2.348 Da mihi castra sequi. Cur tuta in pace relinquor

2.349 Et sit ciuili propior Cornelia bello?"

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (2, 349 )

2.350 Hae flexere uirum uoces, et tempora quamquam

2.351 Sint aliena toris, iam fato in bella uocante,

2.352 Foedera sola tamen uanaque carentia pompa

2.353 Iura placent sacrisque deos admittere testes.

2.354 Festa coronato non pendent limine serta,

2.355 Infulaque in geminos discurrit candida postes,

2.356 Legitimaeque faces, gradibusque acclinis eburnis

2.357 Stat torus, et picto uestes discriminat auro,

Anonyme, Liber Glossarum (DI751 )

2.358 Turritaque premens frontem matrona corona

2.359 Translata uitat contingere limina planta;

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (2, 469 ) Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (2, 359 )

2.360 Non timidum nuptae leuiter tectura pudorem

2.361 Lutea demissos uelarunt flammea uultus,

2.362 Balteus aut fluxos gemmis astrinxit amictus,

2.363 Colla monile decens, umerisque haerentia primis

2.364 Suppara nudatos cingunt angusta lacertos.

2.365 Sicut erat, maesti seruat lugubria cultus

2.366 Quoque modo natos, hoc est amplexa maritum.

2.367 Obsita funerea celatur purpura lana.

Anonyme, Scholia Bembina (in Eu. 236 )

2.368 Non soliti lusere sales, nec more Sabino

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (1, 35 )

2.369 Excepit tristis conuicia festa maritus.

2.370 Pignora nulla domus, nulli coiere propinqui:

Priscien, Ars (2, 274, 3 )

2.371 Iunguntur taciti contentique auspice Bruto.

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (4, 45 ) Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (1, 346 )

2.372 Ille nec horrificam sancto dimouit ab ore

2.373 Caesariem duroque admisit gaudia uultu

2.374 (Vt primum tolli feralia uiderat arma,

2.375 Intonsos rigidam in frontem descendere canos

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 2, 15, 9-10 )

2.376 Passus erat maestamque genis increscere barbam:

2.377 Vni quippe uacat studiis odiisque carenti

2.378 Humanum lugere genus). Nec foedera prisci

2.379 Sunt temptata tori; iusto quoque robur amori

2.380 Restitit. hi mores, haec duri immota Catonis

Anonyme, Anthologia ex codice Vossiano Latino 33 (f. 114v )

2.381 Secta fuit, seruare modum finesque tenere

Anonyme, Scholia in Persium (1, 48 )

2.382 Naturamque sequi patriaeque impendere uitam

2.383 Nec sibi, sed toti genitum se credere mundo.

2.384 Huic epulae uicisse famem; magnique penates

Anonyme, Commenta Bernensia (2, 380 )

2.385 Summouisse hiemem tecto; pretiosaque uestis

2.386 Hirtam membra super Romani more Quiritis

2.387 Induxisse togam; Venerisque hic maximus usus

2.388 Progenies; Vrbi pater est Vrbique maritus,

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (11, 472 ) Augustin d'Hippone, Contra Iulianum (5, 9, 38 ) Anonyme, Commenta Bernensia (2, 297 ) Priscien, Ars (3, 218, 25 )

2.389 Iustitiae cultor, rigidi seruator honesti,

2.390 In commune bonus; nullosque Catonis in actus

Anonyme, Commenta Bernensia (2, 380 ) Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 2, 15, 14 )

2.391 Surrepsit partemque tulit sibi nata uoluptas.

2.392 Interea trepido discedens agmine Magnus

2.393 Moenia Dardanii tenuit Campana coloni.

Servius (pseudo), Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (10, 145 )

2.394 Haec placuit belli sedes, hinc summa mouentem

2.395 Hostis in occursum sparsas extendere partis,

2.396 Vmbrosis mediam qua collibus Appenninus

2.397 Erigit Italiam, nulloque a uertice tellus

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (12, 702 )

2.398 Altius intumuit propiusque accessit Olympo.

2.399 Mons inter geminas medius se porrigit undas

2.400 Inferni superique maris, collesque coercent

2.401 Hinc Tyrrhena uado frangentes aequora Pisae,

2.402 Illinc Dalmaticis obnoxia fluctibus Ancon.

2.403 Fontibus hic uastis immensos concipit amnes

2.404 Fluminaque in gemini spargit diuortia ponti.

2.405 In laeuum cecidere latus ueloxque Metaurus

2.406 Crustumiumque rapax et iuncto Sapis Isauro

Micon de Saint-Riquier, Opus prosodiacum (336* )

2.407 Senaque et Adriacas qui uerberat Aufidus undas,

Priscien, Ars (2, 202, 4 )

2.408 Quoque magis nullum tellus se soluit in amnem,

2.409 Eridanus fractas deuoluit in aequora siluas

2.410 Hesperiamque exhaurit aquis. Hunc fabula primum

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (2, 410 )

2.411 Populea fluuium ripas umbrasse corona,

2.412 Cumque diem pronum transuerso limite ducens

2.413 Succendit Phaeton flagrantibus aethera loris,

2.414 Gurgitibus raptis penitus tellure perusta,

2.415 Hunc habuisse pares Phoebeis ignibus undas.

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (4, 124 )

2.416 Non minor hic Nilo si non per plana iacentis

Servius, Commentarii in Vergilii Georgica (1, 482 )

2.417 Aegypti Libycis Nilus stagnaret harenis;

2.418 Non minor hic Histro, nisi quod dum permeat orbem

2.419 Hister casuros in quaelibet aequora fontes

2.420 Accipit et Scythicas exit non solus in undas.

2.421 Dexteriora petens montis decliuia Thybrim

2.422 Vnda facit Rutubamque cauum. Delabitur inde

Servius, Commentarii in Vergilii Georgica (1, 326 )

2.423 Vulturnusque celer nocturnaeque editor aurae

2.424 Sarnus et umbrosae Liris per regna Maricae

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 3, 17, 8 ) Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 1, 31, 7 )

2.425 Vestinis impulsus aquis radensque Salerni

Micon de Saint-Riquier, Opus prosodiacum (408 )

2.426 Culta Siler, nullasque uado qui Macra moratus

Priscien, Ars (2, 202, 1-2 )

2.427 Alnos uicinae procurrit in aequora Lunae.

2.428 Longior educto qua surgit in aera dorso,

2.429 Gallica rura uidet deuexasque excipit Alpis.

2.430 Tunc Vmbris Marsisque ferax domitusque Sabello

2.431 Vomere, piniferis amplexus rupibus omnis

2.432 Indigenas Latii populos, non deserit ante

2.433 Hesperiam quam cum Scyllaeis clauditur undis

2.434 Extenditque suas in templa Lacinia rupes,

2.435 Longior Italia, donec confinia pontus

2.436 Solueret incumbens terrasque repelleret aequor.

2.437 At postquam gemino tellus elisa profundo est

2.438 Extremi colles Siculo cessere Peloro.

2.439 Caesar in arma furens nullas nisi sanguine fuso

Cledonius, Ars Grammatica (5, 34, 8 ) Servius (pseudo), Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (6, 834 )

2.440 Gaudet habere uias, quod non terat hoste uacantis

2.441 Hesperiae fines uacuosque irrumpat in agros

2.442 Atque ipsum non perdat iter consertaque bellis

2.443 Bella gerat. Non tam portas intrare patentis

2.444 Quam fregisse iuuat, nec tam patiente colono

2.445 Arua premi quam si ferro populetur et igni;

2.446 Concessa pudet ire uia ciuemque uideri.

Anonyme, Commenta Bernensia (3, 360 )

2.447 Tunc urbes Latii dubiae uarioque fauore

2.448 Ancipites, quamquam primo terrore ruentis

2.449 Cessurae belli, denso tamen aggere firmant

2.450 Moenia et abrupto circumdant undique uallo

2.451 Saxorumque orbes, et quae super eminus hostem

2.452 Tela petant altis murorum turribus aptant.

2.453 Pronior in Magnum populus, pugnatque minaci

2.454 Cum terrore fides: ut cum mare possidet auster

2.455 Flatibus horrisonis, hunc aequora tota sequuntur;

2.456 Si rursus tellus pulsu laxata tridentis

2.457 Aeolii tumidis immittat fluctibus eurum,

2.458 Quamuis icta nouo, uentum tenuere priorem

2.459 Aequora, nubiferoque polus cum cesserit euro,

2.460 Vindicat unda notum. Facilis sed uertere mentes

2.461 Terror erat dubiamque fidem fortuna ferebat.

2.462 Gens Etrusca fuga trepidi nudata Libonis,

2.463 Iusque sui pulso iam perdidit Vmbria Thermo.

2.464 Nec gerit auspiciis ciuilia bella paternis

2.465 Caesaris audito conuersus nomine Sulla.

2.466 Varus, ut admotae pulsarunt Auximon alae,

2.467 Per diuersa ruens neglecto moenia tergo,

2.468 Qua siluae, qua saxa, fugit. Depellitur arce

2.469 Lentulus Asculea; uictor cedentibus instat

Anonyme, Commenta Bernensia (1, 65 )

2.470 Deuertitque acies, solusque ex agmine tanto

2.471 Dux fugit et nullas ducentia signa cohortes.

2.472 Tu quoque nudatam commissae deseris arcem,

2.473 Scipio, Luceriae, quamquam firmissima pubes

2.474 His sedeat castris, iampridem Caesaris armis

2.475 Parthorum seducta metu, qua Gallica damna

2.476 Suppleuit Magnus dumque ipse ad bella uacaret,

2.477 Donauit socero Romani sanguinis usum.

2.478 At te Corfini ualidis circumdata muris

2.479 Tecta tenent, pugnax Domiti; tua classica seruat

2.480 Oppositus quondam polluto tiro Miloni.

2.481 Vt procul immensam campo consurgere nubem

2.482 Ardentisque acies percussis sole corusco

2.483 Conspexit telis, "Socii, decurrite" dixit

2.484 "Fluminis ad ripas undaeque immergite pontem.

2.485 Et tu montanis totus nunc fontibus exi

2.486 Atque omnis trahe, gurges, aquas, ut spumeus alnos

2.487 Discussa compage feras. Hoc limite bellum

2.488 Haereat, hac hostis lentus terat otia ripa.

2.489 Praecipitem cohibete ducem; uictoria nobis

2.490 Hic primum stans Caesar erit." Nec plura locutus

2.491 Deuoluit rapidum nequicquam moenibus agmen.

2.492 Nam prior e campis ut conspicit amne soluto

2.493 Rumpi Caesar iter, calida prolatus ab ira:

2.494 "Non satis est muris latebras quaesisse pauori?

2.495 Obstruitis campos fluuiisque arcere paratis,

2.496 Ignaui! Non si tumido me gurgite Ganges

2.497 Summoueat, stabit iam flumine Caesar in ullo

2.498 Post Rubiconis aquas. Equitum properate cateruae,

2.499 Ite simul pedites, ruiturum ascendite pontem."

2.500 Haec ubi dicta, leuis totas accepit habenas

2.501 In campum sonipes, crebroque simillima nimbo

2.502 Trans ripam ualidi torserunt tela lacerti.

2.503 Ingreditur pulsa fluuium statione uacantem

2.504 Caesar et ad tutas hostis compellitur arces.

2.505 Et iam moturas ingentia pondera turris

2.506 Erigit, et mediis surrepit uinea muris:

2.507 Ecce, nefas belli! reseratis agmina portis

2.508 Captiuum traxere ducem, ciuisque superbi

2.509 Constitit ante pedes; uultu tamen alta minaci

2.510 Nobilitas recta ferrum ceruice poposcit.

2.511 Scit Caesar poenamque peti ueniamque timeri:

2.512 "Viue, licet nolis, et nostro munere" dixit

2.513 "Cerne diem. uictis iam spes bona partibus esto

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (2, 513 )

2.514 Exemplumque mei; uel, si libet, arma retempta,

2.515 Et nihil hac uenia, si uiceris ipse, paciscor."

2.516 Fatur et astrictis laxari uincula palmis

2.517 Imperat. Heu quanto melius uel caede peracta

2.518 Parcere Romano potuit fortuna pudori!

2.519 Poenarum extremum ciui, quod castra secutus

2.520 Sit patriae Magnumque ducem totumque senatum,

2.521 Ignosci. Premit ille grauis interritus iras

2.522 Et secum: "Romamne petes pacisque recessus

2.523 Degener? In medios belli non ire furores

2.524 Iam dudum moriture paras? Rue certus et omnis

2.525 Lucis rumpe moras et Caesaris effuge munus."

2.526 Nescius interea capti ducis arma parabat

2.527 Magnus, ut immixto firmaret robore partis.

2.528 Iamque secuturo iussurus classica Phoebo

2.529 Temptandasque ratus moturi militis iras

Probus (pseudo), De ultimis syllabis ad Caelestinum (4, 261, 9 )

2.530 Alloquitur tacitas ueneranda uoce cohortes:

2.531 "O scelerum ultores melioraque signa secuti,

2.532 O uere Romana manus, quibus arma senatus

2.533 Non priuata dedit, uotis deposcite pugnam.

2.534 Ardent Hesperii saeuis populatibus agri,

2.535 Gallica per gelidas rabies effunditur Alpes,

2.536 Iam tetigit sanguis pollutos Caesaris enses.

2.537 Di melius, belli tulimus quod damna priores:

2.538 Coeperit inde nefas. Iamiam me praeside Roma

2.539 Supplicium poenamque petat. Neque enim ista uocari

2.540 Proelia iusta decet, patriae sed uindicis iram;

2.541 Nec magis hoc bellum est quam quod Catilina parauit

2.542 Arsuras in tecta faces sociusque furoris

2.543 Lentulus exertique manus uesana Cethegi.

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (1, 413 ) Anonyme, Adnotationes super Lucanum (6, 794 ) Anonyme, Commenta Bernensia (6, 794 )

2.544 O rabies miseranda ducis! cum fata Camillis

2.545 Te, Caesar, magnisque uelint miscere Metellis,

2.546 Ad Cinnas Mariosque uenis. Sternere profecto,

2.547 Vt Catulo iacuit Lepidus, nostrasque securis

2.548 Passus, Sicanio tegitur qui Carbo sepulchro,

2.549 Quique feros mouit Sertorius exul Hiberos.

2.550 Quamquam, si qua fides, his te quoque iungere, Caesar,

2.551 Inuideo nostrasque manus quod Roma furenti

2.552 Opposuit. Parthorum utinam post proelia sospes

2.553 Et Scythicis Crassus uictor remeasset ab oris,

2.554 Vt simili causa caderes qua Spartacus hostis.

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 3, 14, 19 )

2.555 Te quoque si superi titulis accedere nostris

2.556 Iusserunt, ualet en! torquendo dextera pilo,

2.557 Feruidus haec iterum circa praecordia sanguis

2.558 Incaluit; disces non esse ad bella fugaces,

2.559 Qui pacem potuere pati. Licet ille solutum

2.560 Defectumque uocet, ne uos mea terreat aetas:

2.561 Dux sit in his castris senior, dum miles in illis.

2.562 Quo potuit ciuem populus perducere liber,

2.563 Ascendi supraque nihil nisi regna reliqui.

2.564 Non priuata cupis, Romana quisquis in urbe

2.565 Pompeium transire paras. Hinc consul uterque,

2.566 Hinc acies statura ducum est. Caesarne senatus

2.567 Victor erit? Non tam caeco trahis omnia cursu,

2.568 Teque nihil, Fortuna, pudet. Multisne rebellis

2.569 Gallia iam lustris aetasque impensa labori

Anonyme, Commenta Bernensia (2, 577 )

2.570 Dant animos? Rheni gelidis quod fugit ab undis

2.571 Oceanumque uocans incerti stagna profundi

Isidorus Iunior, De uitiis et uirtutibus orationis (64 ) Julien de Tolède, Ars grammatica, poetica, rhetorica (2, 16, 8 ) Anonyme, Liber Glossarum (TA211 )

2.572 Territa quaesitis ostendit terga Britannis?

2.573 An uanae tumuere minae; quod fama furoris

2.574 Expulit armatam patriis e sedibus urbem?

2.575 Heu demens! non te fugiunt, me cuncta sequuntur.

Probus (pseudo), De ultimis syllabis ad Caelestinum (4, 248, 1 ) Priscien, Ars (3, 283, 5 ) Priscien, Ars (3, 301, 20 )

2.576 Qui cum signa tuli toto fulgentia ponto,

2.577 Ante bis exactum quam Cynthia conderet orbem,

2.578 Omne fretum metuens pelagi pirata reliquit

2.579 Angustaque domum terrarum in sede poposcit.

2.580 Idem per Scythici profugum diuortia ponti

2.581 Indomitum regem Romanaque fata morantem

2.582 Ad mortem Sylla felicior ire coegi.

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (2, 582 ) Probus (pseudo), De ultimis syllabis ad Caelestinum (4, 262, 13 )

2.583 Pars mundi mihi nulla uacat; sed tota tenetur

2.584 Terra meis, quocumque iacet sub sole, trophaeis:

2.585 Hinc me uictorem gelidas ad Phasidos undas

2.586 Arctos habet; calida medius mihi cognitus axis

Priscien, Ars (2, 511, 9-10 )

2.587 Aegypto atque umbras numquam flectente Syene;

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (10, 234 ) Macrobe, Commentarii in Somnium Scipionis (2, 7, 16 ) Anonyme, Florilegium Sangallense (164 )

2.588 Occasus mea iura timent Tethynque fugacem

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (2, 642 )

2.589 Qui ferit Hesperius post omnia flumina Baetis.

2.590 Me domitus cognouit Arabs, me Marte feroces

2.591 Heniochi notique erepto uellere Colchi.

2.592 Cappadoces mea signa timent et dedita sacris

Augustin d'Hippone, De consensu euangelistarum (1, 46, 10 ) Augustin (pseudo), Contra philosophos (3, 1591-1592 )

2.593 Incerti Iudaea dei mollisque Sophene.

Jean le lydien, De mensibus (4, 53, 13 )

2.594 Armenios Cilicasque feros Taurosque subegi.

Anonyme, Gloses à Priscien 2 (5, 300 ) Anonyme, Liber Glossarum (CI117 )

2.595 Quod socero bellum praeter ciuile reliqui?"

2.596 Verba ducis nullo partes clamore sequuntur

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (2, 530 )

2.597 Nec matura petunt promissae classica pugnae.

2.598 Sensit et ipse metum Magnus, placuitque referri

2.599 Signa nec in tantae discrimina mittere pugnae

2.600 Iam uictum fama non uisi Caesaris agmen.

2.601 Pulsus ut armentis primo certamine taurus

2.602 Siluarum secreta petit uacuosque per agros

2.603 Exul in aduersis explorat cornua truncis

2.604 Nec redit in pastus, nisi cum ceruice recepta

2.605 Excussi placuere tori; mox reddita uictor

2.606 Quoslibet in saltus comitantibus agmina tauris

2.607 Inuito pastore trahit: sic uiribus impar

2.608 Tradidit Hesperiam profugusque per Apula rura

2.609 Brundisii tutas concessit Magnus in arces.

2.610 Vrbs est Dictaeis olim possessa colonis,

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (5, 406 )

2.611 Quos Creta profugos uexere per aequora puppes

2.612 Cecropiae, uictum mentitis Thesea uelis.

2.613 Hanc latus angustum iam se cogentis in artum

2.614 Hesperiae tenuem producit in aequora linguam,

2.615 Hadriacas flexis claudit quae cornibus undas.

2.616 Nec tamen hoc artis immissum faucibus aequor

2.617 Portus erat, si non uiolentos insula Coros

2.618 Exciperet saxis lassasque refunderet undas.

2.619 Hinc illinc montes scopulosae rupis aperto

2.620 Opposuit natura mari flatusque remouit,

2.621 Vt tremulo starent contentae fune carinae.

2.622 Hinc late patet omne fretum, seu uela ferantur

2.623 In portus, Corcyra, tuos, seu laeua petatur

2.624 Illyris Ionias uergens Epidamnos in undas.

2.625 Huc fuga nautarum, cum totas Adria uires

2.626 Mouit et in nubes abiere Ceraunia cumque

2.627 Spumoso Calaber perfunditur aequore Sason.

2.628 Ergo ubi nulla fides rebus post terga relictis

2.629 Nec licet ad duros Martem conuertere Hiberos,

2.630 Cum mediae iaceant immensis tractibus Alpes,

2.631 Tunc subole e tanta natum, cui firmior aetas,

2.632 Affatur: "Mundi iubeo temptare recessus

2.633 Euphraten Nilumque moue, quo nominis usque

2.634 Nostri fama uenit, qua est uulgata per urbes

2.635 Post me Roma ducem; sparsos per rura colonos

2.636 Redde mari Cilicas; Pharios hinc concute reges

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (2, 733 )

2.637 Tigranemque meum. Nec Pharnacis arma relinquas,

Priscien, Ars (2, 279, 8 ) Micon de Saint-Riquier, Opus prosodiacum (297 )

2.638 Admoneo, nec tu populos utraque uagantis

2.639 Armenia Pontique feras per litora gentis

2.640 Riphaeasque manus et quas tenet aequore denso

2.641 Pigra palus Scythici patiens Maeotia plaustri,

Anonyme, Commenta Bernensia (5, 436 ) Anonyme, Liber Glossarum (ME398 )

2.642 Et- quid plura moror? totos mea, nate, per ortus

2.643 Bella feres totoque urbes agitabis in orbe

2.644 Perdomitas; omnes redeant in castra triumphi.

2.645 Et uos, qui Latio signatis nomine fastus,

2.646 Primus in Epirum boreas agat; inde per arua

2.647 Graiorum Macetumque nouas acquirite uires,

2.648 Dum pauci dat tempus hiemps." sic fatur et omnes

2.649 Iussa gerunt soluuntque cauas a litore puppes.

2.650 At numquam patiens segnis longaeque quietis

2.651 Armorum, ne quid fatis mutare liceret,

2.652 Adsequitur generique premit uestigia Caesar.

2.653 Sufficerent aliis primo tot moenia cursu

2.654 Rapta, tot oppressae depulsis hostibus arces,

2.655 Ipsa caput mundi, bellorum maxima merces,

2.656 Roma capi facilis; sed Caesar in omnia praeceps,

2.657 Nil actum credens, cum quid superesset agendum,

2.658 Instat atrox et adhuc, quamuis possederit omnem

2.659 Italiam, extremo sedeat quod litore Magnus,

2.660 Communem tamen esse dolet nec rursus aperto

2.661 Vult hostes errare freto sed molibus undas

2.662 Obstruit et latum deiectis rupibus aequor.

2.663 Cedit in immensum cassus labor: omnia pontus

2.664 Haurit saxa uorax montesque immiscet harenis:

2.665 Vt maris Aegaeis medias si celsus in undas

2.666 Depellatur Eryx, nullae tamen aequore rupes

2.667 Emineant, uel si conuulso uertice Gaurus

2.668 Decidat in fundum penitus stagnantis Auerni.

Consentius, Ars Grammatica (5, 345, 23 ) Anonyme, Anonymus ad Cuimnanum (6, 150-151 )

2.669 Ergo ubi nulla uado tenuit sua pondera moles,

2.670 Tunc placuit caesis innectere uincula siluis

2.671 Roboraque immensis late religare catenis.

2.672 Talis fama canit tumidum super aequora Xersen

2.673 Construxisse uias, multum cum pontibus ausus

2.674 Europamque Asiae Sestonque admouit Abydo

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (6, 55 )

2.675 Incessitque fretum rapidi super Hellesponti

2.676 Non eurum zephyrumque timens, cum uela ratisque

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (2, 677 )

2.677 In medium deferret Athon. sic ora profundi

2.678 Artantur casu nemorum; tunc aggere multo

2.679 Surgit opus, longaeque tremunt super aequora turres.

2.680 Pompeius tellure noua compressa profundi

2.681 Ora uidens curis animum mordacibus angit,

2.682 Vt reseret pelagus spargatque per aequora bellum.

2.683 Saepe noto plenae tensisque rudentibus actae

Priscien, Ars (2, 520, 15 ) Priscien, Partitiones xii uersuum Aeneidos principalium (67, 25 )

2.684 Ipsa maris per claustra rates fastigia molis

2.685 Discussere salo spatiumque dedere carinis

2.686 Tortaque per tenebras ualidis ballista lacertis

2.687 Multifidas iaculata faces. ut tempora tandem

2.688 Furtiuae placuere fugae, ne litora clamor

2.689 Nauticus exagitet, ne bucina diuidat horas,

2.690 Ne tuba praemonitos perducat ad aequora nautas,

2.691 Praecepit sociis. iam coeperat ultima Virgo

2.692 Phoebum laturas ortu praecedere Chelas,

2.693 Cum tacitas soluere rates. non anchora uoces

2.694 Mouit, dum spissis auellitur uncus harenis;

2.695 Dum iuga curuantur mali dumque ardua pinus

2.696 Erigitur, pauidi classis siluere magistri,

2.697 Strictaque pendentes deducunt carbasa nautae

2.698 Nec quatiunt ualidos, ne sibilet aura, rudentis.

2.699 Dux etiam uotis hoc te, Fortuna, precatur,

2.700 Quam retinere uetas, liceat sibi perdere saltem

2.701 Italiam. uix fata sinunt; nam murmure uasto

2.702 Impulsum rostris sonuit mare, fluctuat unda

2.703 Totque carinarum permixtis aequora sulcis.

2.704 Ergo hostes portis, quas omnis soluerat urbis

2.705 Cum fato conuersa fides, murisque recepti

2.706 Praecipiti cursu flexi per cornua portus

2.707 Ora petunt pelagusque dolent contingere classi.

2.708 Heu pudor! exigua est fugiens uictoria Magnus.

2.709 Angustus puppis mittebat in aequora limes

2.710 Artior Euboica, quae Chalcida uerberat, unda.

2.711 Hic haesere rates geminae classique paratas

2.712 Excepere manus, tractoque in litora bello

2.713 Hic primum rubuit ciuili sanguine Nereus.

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 2, 1, 35 )

2.714 Cetera classis abit summis spoliata carinis:

2.715 Vt, Pagasaea ratis peteret cum Phasidos undas,

pseudo Lactance Placide, In Statii Achilleida commentum (65 ) Probus (pseudo), De ultimis syllabis ad Caelestinum (4, 228, 20 )

2.716 Cyaneas tellus emisit in aequora cautes,

2.717 Rapta puppe minor subducta est montibus Argo,

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (2, 717 ) Priscien, Ars (2, 336, 17 )

2.718 Vanaque percussit pontum Symplegas inanem

Priscien, Ars (2, 124, 23-24 ) Anonyme, Scholia in Claudianum (1, 172 )

2.719 Et statura redit. iam Phoebum urgere monebat

2.720 Non idem eoi color aetheris, albaque nondum

2.721 Lux rubet et flammas propioribus eripit astris,

2.722 Et iam Plias hebet, flexi iam plaustra Bootae

2.723 In faciem puri redeunt languentia caeli,

2.724 Maioresque latent stellae, calidumque refugit

2.725 Lucifer ipse diem; pelagus iam, Magne, tenebas,

2.726 Non ea fata ferens, quae, cum super aequora toto

2.727 Praedonem sequerere mari: lassata triumphis

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (2, 311 )

2.728 Desciuit fortuna tuis. cum coniuge pulsus

2.729 Et natis totosque trahens in bella penates

2.730 Vadis adhuc ingens populis comitantibus exul.

2.731 Quaeritur indignae sedes longinqua ruinae.

2.732 Non quia te superi patrio priuare sepulchro

2.733 Maluerint, Phariae busto damnantur harenae:

2.734 Parcitur Hesperiae; procul hoc et in orbe remoto

2.735 Abscondat Fortuna nefas, Romanaque tellus

2.736 Immaculata sui seruetur sanguine Magni.

3.1 Propulit ut classem uelis cedentibus auster

3.2 Incumbens mediumque rates mouere profundum,

3.3 Omnis in Ionios spectabat nauita fluctus;

Anonyme, Scholia in Persium (4, 19 )

3.4 Solus ab Hesperia non flexit lumina terra

3.5 Magnus, dum patrios portus, dum litora numquam

3.6 Ad uisus reditura suos tectumque cacumen

3.7 Nubibus et dubios cernit uanescere montis.

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (3, 522 )

3.8 Inde soporifero cesserunt languida somno

3.9 Membra ducis; diri tum plena horroris imago

3.10 Visa caput maestum per hiantes Iulia terras

3.11 Tollere et accenso furialis stare sepulchro.

3.12 "Sedibus Elysiis campoque expulsa piorum

3.13 Ad Stygias"inquit "tenebras manesque nocentes

3.14 Post bellum ciuile trahor: uidi ipsa tenentis

3.15 Eumenidas, quaterent quas uestris lampadas armis;

3.16 Praeparat innumeras puppis Acherontis adusti

3.17 Portitor; in multas laxantur Tartara poenas,

3.18 Vix operi cunctae dextra properante sorores

3.19 Sufficiunt, lassant rumpentis stamina Parcas.

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (3, 642 ) Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (8, 27 ) Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Epod. 13, 15 ) Priscien, Ars (2, 124, 21 )

3.20 Coniuge me laetos duxisti, Magne, triumphos:

3.21 Fortuna est mutata toris semperque potentis

3.22 Detrahere in cladem fato damnata maritos

3.23 Innupsit tepido paelex Cornelia busto.

3.24 Haereat illa tuis per bella, per aequora signis,

3.25 Dum non securos liceat mihi rumpere somnos

3.26 Et nullum uestro uacuum sit tempus amori,

3.27 Sed teneat Caesarque dies et Iulia noctes.

3.28 Me non Lethaeae, coniunx, obliuia ripae

3.29 Immemorem fecere tui, regesque silentum

3.30 Permisere sequi. ueniam te bella gerente

3.31 In medias acies; numquam tibi, Magne, per umbras

3.32 Perque meos manes genero non esse licebit.

3.33 Abscidis frustra ferro tua pignora: bellum

3.34 Te faciet ciuile meum." Sic fata refugit

3.35 Vmbra per amplexus trepidi dilapsa mariti.

3.36 Ille, dei quamuis cladem manesque minentur,

3.37 Maior in arma ruit certa cum mente malorum

3.38 Et "Quid" ait "uani terremur imagine uisus?

3.39 Aut nihil est sensus animis a morte relictum

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (7, 471 )

3.40 Aut mors ipsa nihil." Titan iam pronus in undas

3.41 Ibat et igniferi tantum demerserat orbis,

3.42 Quantum desse solet lunae, seu plena futura est,

3.43 Seu iam plena fuit: tunc obtulit hospita tellus

Priscien, Ars (2, 157, 6-7 )

3.44 Puppibus accessus faciles; legere rudentis

Cledonius, Ars Grammatica (5, 60, 6 ) Pompeius Maurus, Commentum artis Donati (5, 234, 30 ) Hildéric du Mont Cassin, Ars grammatica (153 )

3.45 Et posito remis petierunt litora malo.

3.46 Caesar, ut emissas uenti rapuere carinas,

3.47 Absconditque fretum classes, et litore solus

3.48 Dux stetit Hesperio, non illum gloria pulsi

Priscien, Ars (2, 436, 1-2 )

3.49 Laetificat Magni; queritur quod tuta per aequor

3.50 Terga ferant hostes. neque enim iam sufficit ulla

3.51 Praecipiti fortuna uiro, nec uincere tanti,

3.52 Vt bellum differret, erat. tum pectore curas

3.53 Expulit armorum pacique intentus agebat,

3.54 Quoque modo uanos populi conciret amores

3.55 Gnarus et irarum causas et summa fauoris

3.56 Annona momenta trahi. namque asserit urbis

3.57 Sola fames emiturque metus, cum segne potentes

3.58 Vulgus alunt: nescit plebes ieiuna timere.

Priscien, Ars (2, 320, 23 )

3.59 Curio Sicanias transcendere iussus in urbes,

3.60 Qua mare tellurem subitis aut obruit undis

Priscien, Ars (2, 516, 18-19 )

3.61 Aut scidit et medias fecit sibi litora terras;

Phocas, Ars de nomine et uerbo (61 )

3.62 Vis illic ingens pelagi, semperque laborant

3.63 Aequora ne rupti repetant confinia montes,

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (3, 594-597 )

3.64 Bellaque Sardoas etiam sparguntur in oras.

3.65 Vtraque frugiferis est insula nobilis aruis;

3.66 Nec prius Hesperiam longinquis messibus ullae

3.67 Nec Romana magis complerunt horrea terrae.

3.68 Vbere uix glebeae superat cessantibus austris,

3.69 Cum medium nubes borea cogente sub axem

3.70 Effusis magnum Libye tulit imbribus annum.

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (4, 710 )

3.71 Haec ubi sunt prouisa duci, tunc agmina uictor

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (3, 143 )

3.72 Non armata trahens, sed pacis habentia uultum,

3.73 Tecta petit patriae. Pro, si remeasset in urbem,

Priscien, Ars (3, 91, 18-19 ) Alcuin, (855D ) Pierre de Pise, Quaestiunculae in Priscianum (4999-5000 ) Erchanbert, Tractatus super Donatum (25, 7 ) Anonyme, Excerptiones de Prisciano (IX, 4 )

3.74 Gallorum tantum populis arctoque subacta

3.75 Quam seriem rerum longa praemittere pompa,

3.76 Quas potuit belli facies! ut uincula Rheno

3.77 Oceanoque daret, celsos ut Gallia currus

3.78 Nobilis et flauis sequeretur mixta Britannis!

3.79 Perdidit o qualem uincendo plura triumphum!

3.80 Non illum laetis uadentem coetibus urbes,

3.81 Sed tacitae uidere metu, nec constitit usquam

3.82 Obuia turba duci. Gaudet tamen esse timori

Servius (pseudo), Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (6, 834 )

3.83 Tam magno populis et se non mallet amari.

3.84 Iamque et praecipitis superauerat Anxuris arces,

3.85 Et qua Pomptinas uia diuidit uda paludes,

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (3, 85 )

3.86 Qua sublime nemus, Scythicae qua regna Dianae,

3.87 Quaque iter est Latiis ad summam fascibus Albam;

3.88 Excelsa de rupe procul iam conspicit urbem

3.89 Arctoi toto non uisam tempore belli

3.90 Miratusque suae sic fatur moenia Romae:

3.91 "Tene, deum sedes, non ullo Marte coacti

3.92 Deseruere uiri? pro qua pugnabitur urbe?

3.93 Di melius, quod non Latias eous in oras

3.94 Nunc furor incubuit nec iuncto Sarmata uelox

Priscien, Ars (2, 286, 9-10 ) Anonyme, Florilegium Erfurtense (f. 123v )

3.95 Pannonio Dacisque Getes admixtus: habenti

3.96 Tam pauidum tibi, Roma, ducem fortuna pepercit,

3.97 Quod bellum ciuile fuit." Sic fatur et urbem

3.98 Attonitam terrore subit. Namque ignibus atris

3.99 Creditur ut captae rapturus moenia Romae

3.100 Sparsurusque deos. Fuit haec mensura timoris:

3.101 Velle putant quodcumque potest. Non omina festa,

3.102 Non fictas laeto uoces simulare tumultu,

3.103 Vix odisse uacat. Phoebea palatia complet

3.104 Turba patrum nullo cogendi iure senatus

3.105 E latebris educta suis; non consule sacrae

3.106 Fulserunt sedes, non proxima lege potestas,

3.107 Praetor adest, uacuaeque loco cessere curules:

Servius (pseudo), Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (11, 334 ) Anonyme, Liber Glossarum (QVV25 )

3.108 Omnia Caesar erat; priuatae curia uocis

3.109 Testis adest. Sedere patres censere parati,

3.110 Si regnum, si templa sibi iugulumque senatus

3.111 Exiliumque petat. melius, quod plura iubere

3.112 Erubuit quam Roma pati. Tamen exit in iram:

3.113 Viribus an possint obsistere iura, per unum

3.114 Libertas experta uirum. Pugnaxque Metellus,

3.115 Vt uidet ingenti Saturnia templa reuelli

3.116 Mole, rapit gressus et Caesaris agmina rumpens

3.117 Ante fores nondum reseratae constitit aedis

3.118 (Vsque adeo solus ferrum mortemque timere

3.119 Auri nescit amor. pereunt discrimine nullo

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (3, 118 )

3.120 Amissae leges; sed, pars uilissima rerum,

3.121 Certamen mouistis, opes), prohibensque rapina

3.122 Victorem clara testatur uoce tribunus:

3.123 "Non nisi per nostrum uobis percussa patebunt

3.124 Templa latus, nullasque feres, nisi sanguine sacro

3.125 Sparsas, raptor, opes. certe uiolata potestas

3.126 Inuenit ista deos, Crassumque in bella secutae

3.127 Saeua tribuniciae uouerunt proelia dirae.

3.128 Detege iam ferrum; neque enim tibi turba uerenda est

3.129 Spectatrix scelerum: deserta stamus in urbe.

3.130 Non feret e nostro sceleratus praemia miles.

3.131 Sunt quos prosternas populi, quae moenia dones.

3.132 Pacis ad exhaustae spolium non cogit egestas:

3.133 Bellum, Caesar, habes." his magnam uictor in iram

3.134 Vocibus accensus: "Vanam spem mortis honestae

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (3, 216 )

3.135 Concipis: haud" inquit "iugulo se polluet isto

3.136 Nostra, Metelle, manus. Dignum te Caesaris ira

3.137 Nullus honor faciet. te uindice tuta relicta est

3.138 Libertas? Non usque adeo permiscuit imis

Priscien, Ars (2, 158, 23-24 )

3.139 Longus summa dies, ut non, si uoce Metelli

3.140 Seruentur leges, malint a Caesare tolli."

3.141 Dixerat, et nondum foribus cedente tribuno

3.142 Acrior ira subit: saeuos circumspicit enses

3.143 Oblitus simulare togam. Tum Cotta Metellum

3.144 Compulit audaci nimium desistere coepto.

3.145 "Libertas" inquit "populi quem regna coercent,

3.146 Libertate perit, cuius seruaueris umbram,

3.147 Si quidquid iubeare uelis. tot rebus iniquis

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (3, 149 )

3.148 Paruimus uicti; uenia est haec sola pudoris

Servius (pseudo), Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (4, 72 ) Servius (pseudo), Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (6, 298 )

3.149 Degenerisque metus, non iam potuisse negari.

3.150 Ocius auertat diri mala semina belli.

3.151 Damna mouent populos, si quos sua iura tuentur.

3.152 Non sibi, sed domino grauis est, quae seruit, egestas."

3.153 Protinus abducto patuerunt templa Metello.

3.154 Tunc rupes Tarpeia sonat magnoque reclusas

3.155 Testatur stridore fores; tunc conditus imo

3.156 Eruitur templo multis non tactus ab annis

3.157 Romani census populi, quem Punica bella,

3.158 Quem dederat Perses, quem uicti praeda Philippi,

3.159 Quod tibi, Roma, fuga Pyrrhus trepidante reliquit

3.160 (Quo te Fabricius regi non uendidit auro),

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 1, 12, 35 )

3.161 Quidquid parcorum mores seruastis auorum,

3.162 Quod dites Asiae populi misere tributum,

3.163 Victorique dedit Minoia Creta Metello,

3.164 Quod Cato longinqua uexit super aequora Cypro.

Anonyme, Scholia ad Maximi Victorini de finalibus metrorum (6, 231, 6 )

3.165 Tunc Orientis opes captorumque ultima regum

3.166 Quae Pompeianis praelata est gaza triumphis,

3.167 Egeritur; tristi spoliantur templa rapina,

3.168 Pauperiorque fuit tunc primum Caesare Roma.

3.169 Interea totum Magni fortuna per orbem

3.170 Secum casuras in proelia mouerat urbes.

3.171 Proxima uicino uires dat Graecia bello.

3.172 Phocaicas Amphisa manus scopulosaque Cirrha

3.173 Parnasosque iugo misit desertus utroque.

3.174 Boeoti coiere duces, quos impiger ambit

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (7, 340-342 )

3.175 Fatidica Cephisos aqua Cadmeaque Dirce,

3.176 Pisaeaeque manus populisque per aequora mittens

3.177 Sicaniis Alpheos aquas. Tunc Maenala liquit

3.178 Arcas et Herculeam miles Trachinius Oeten.

3.179 Thesproti Dryopesque ruunt, quercusque silentis

3.180 Chaonio ueteres liquerunt uertice Selloe.

3.181 Exhausit totas quamuis delectus Athenas,

3.182 Exiguae Phoebea tenent naualia puppes,

3.183 Tresque petunt ueram credi Salamina carinae.

3.184 Iam dilecta Ioui centenis uenit in arma

3.185 Creta uetus populis Gnososque agitare pharetras

3.186 Docta nec eois peior Gortyna sagittis.

3.187 Tunc qui Dardaniam tenet Oricon et uagus altis

3.188 Dispersus siluis Athamas et nomine prisco

3.189 Encheliae uersi testantes funera Cadmi,

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (3, 290 )

3.190 Colchis et Adriacas spumans Absyrtos in undas;

3.191 Penei qui rura colunt, quorumque labore

3.192 Thessalus Haemoniam uomer proscindit Iolcon.

3.193 (Inde lacessitum primo mare, cum rudis Argo

3.194 Miscuit ignotas temerato litore gentes

Luctatius Placidus, Glossarium e codice parisino (156, 34 ) Anonyme, Liber Glossarum (TE142 )

3.195 Primaque cum uentis pelagique furentibus undis

3.196 Composuit mortale genus, fatisque per illam

3.197 Accessit mors una ratem). Tunc linquitur Haemus

3.198 Thracius et populum Pholoe mentita biformem.

3.199 Deseritur Strymon tepido committere Nilo

3.200 Bistonias consuetus aues et barbara Cone,

3.201 Sarmaticas ubi perdit aquas sparsamque profundo

3.202 Multifidi Peucen unum caput alluit Histri,

3.203 Moesiaque et gelido tellus perfusa Caico

3.204 Idalis et nimium glebis exilis Arisbe;

3.205 Quique colunt Pitanen et quae tua munera, Pallas,

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (3, 206 )

3.206 Lugent damnatae Phoebo uictore Celaenae,

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (4, 186 )

3.207 Qua celer et rectis descendens Marsya ripis

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (4, 186 ) Priscien, Ars (2, 202, 14-15 )

3.208 Errantem Maeandron adit mixtusque refertur,

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (6, 475 )

3.209 Passaque ab auriferis tellus exire metallis

3.210 Pactolon, qua culta secat non uilior Hermus.

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Epod. 15, 20 ) Anonyme, Scholia Cruquiana in Horatium (Epod. 15, 20 )

3.211 Iliacae quoque signa manus perituraque castra

3.212 Ominibus petiere suis, nec fabula Troiae

3.213 Continuit Phrygiique ferens se Caesar Iuli.

3.214 Accedunt Syriae populi, desertus Orontes

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (8, 366 ) Anonyme, Adnotationes super Lucanum (3, 220 )

3.215 Et felix, sic fama, Ninos, uentosa Damascos

pseudo Probus, De catholicis (4, 20, 24 )

3.216 Gazaque et arbusto palmarum diues Idume

Servius, Commentarii in Vergilii Georgica (3, 12 )

3.217 Et Tyros instabilis pretiosaque murice Sidon.

3.218 Has ad bella rates non flexo limite ponti

3.219 Certior haud ullis duxit Cynosura carinis.

3.220 (Phoenices primi, famae si creditur, ausi

Isidore de Séville, Etymologiae (1, 3, 5 ) Hildéric du Mont Cassin, Ars grammatica (21, 30 ) Anonyme, Liber Glossarum (LI524 ) Micon de Saint-Riquier, Opus prosodiacum (163 )

3.221 Mansuram rudibus uocem signare figuris:

Anonyme, Commenta Bernensia (5, 713 )

3.222 Nondum flumineas Memphis contexere biblos

3.223 Nouerat et saxis tantum uolucresque feraeque

3.224 Sculptaque seruabant magicas animalia linguas).

3.225 Deseritur Taurique nemus Perseaque Tarsos

3.226 Coryciumque patens exesis rupibus antrum,

3.227 Mallos et extremae resonant naualibus Aegae,

3.228 Itque Cilix iusta, iam non pirata, carina.

3.229 Mouit et eoos bellorum fama recessus,

3.230 Qua colitur Ganges, toto qui solus in orbe

3.231 Ostia nascenti contraria soluere Phoebo

3.232 Audet et aduersum fluctus impellit in eurum:

3.233 Hic ubi Pellaeus post Tethyos aequora ductor

3.234 Constitit et magno uinci se fassus ab orbe est.

3.235 Quaque ferens rapidum diuiso gurgite fontem

3.236 Vastis Indus aquis mixtum non sentit Hydaspen;

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (3, 236 ) Isidore de Séville, Etymologiae (13, 21, 12 )

3.237 Quique bibunt tenera dulcis ab harundine sucos,

3.238 Et qui tinguentes croceo medicamine crinem

3.239 Fluxa coloratis astringunt carbasa gemmis,

3.240 Quique suas struxere pyras uiuique calentis

3.241 Conscendere rogos. Pro! quanta est gloria genti

3.242 Iniecisse manum fatis, uitaque repletos

3.243 Quod superest donasse deis! uenere feroces

3.244 Cappadoces duri populus non cultor Amani,

3.245 Armeniusque tenens uoluentem saxa Niphaten.

3.246 Aethera tangentis siluas liquere Choatrae.

3.247 Ignotum uobis, Arabes, uenistis in orbem

Hygin le gromatique, Constitutio limitum (8, 9 )

3.248 Vmbras mirati nemorum non ire sinistras.

3.249 Tum furor extremos mouit Romanus Orestas

3.250 Carmanosque duces (quorum iam flexus in austrum

3.251 Aether non totam mergi tamen aspicit Arcton;

3.252 Lucet et exigua uelox ibi nocte Bootes)

Isidore de Séville, De natura rerum (26, 5, 36 ) Anonyme, Liber Glossarum (BO83 )

3.253 Aethiopumque solum, quod non premeretur ab ulla

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (6, 795 )

3.254 Signiferi regione poli, nisi poplite lapso

3.255 Vltima curuati procederet ungula Tauri.

3.256 Quaque caput rapido tollit cum Tigride magnus

3.257 Euphrates, quos non diuersis fontibus edit

3.258 Persis, et incertum, tellus si misceat amnes,

3.259 Quod potius sit nomen aquis; sed sparsus in agros

3.260 Fertilis Euphrates Phariae uice fungitur undae;

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (3, 260 )

3.261 At Tigrim subito tellus absorbet hiatu

3.262 Occultosque tegit cursus rursusque renatum

3.263 Fonte nouo flumen pelagi non abnegat undis.

3.264 Inter Caesareas acies diuersaque signa

3.265 Pugnaces dubium Parthi tenuere fauorem

3.266 Contenti fecisse duos. Tinxere sagittas

3.267 Errantes Scythiae populi, quos gurgite Bactros

3.268 Includit gelido uastisque Hyrcania siluis.

3.269 Hinc Lacedaemonii, moto gens aspera freno,

3.270 Heniochi saeuisque affinis Sarmata Moschis,

3.271 Colchorum qua rura secat ditissima Phasis,

3.272 Qua Croeso fatalis Halys, qua uertice lapsus

3.273 Riphaeo Tanais diuersi nomina mundi

3.274 Imposuit ripis Asiaeque et terminus idem

3.275 Europae mediae dirimens confinia terrae

3.276 Nunc huc nunc illuc, qua flectitur, ampliat orbem;

3.277 Quaque, fretum torrens, Maeotidos egerit undas

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (1, 405 ) Probus (pseudo), De ultimis syllabis ad Caelestinum (4, 228, 22 )

3.278 Pontus, et Herculeis aufertur gloria metis,

3.279 Oceanumque negant solas admittere Gades.

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (3, 279 )

3.280 Hinc Essedoniae gentes auroque ligatas

3.281 Substringens Arimaspe comas; hinc fortis Arius

Priscien, Ars (2, 72, 26 )

3.282 Longaque Sarmatici soluens ieiunia belli

3.283 Massagetes, quo fugit, equo uolucresque Geloni.

3.284 Non, cum Memnoniis deducens agmina regnis

3.285 Cyrus et effusis numerato milite telis

3.286 Descendit Perses fraternique ultor amoris

3.287 Aequora cum tantis percussit classibus, unum

3.288 Tot reges habuere ducem, coiere nec umquam

3.289 Tam uariae cultu gentes, tam dissona uulgi

3.290 Ora. tot immensae comites missura ruinae

3.291 Exciuit populos et dignas funere Magni

Anonyme, Liber Glossarum (EX292 )

3.292 Exsequias fortuna dedit. non corniger Hammon

3.293 Mittere Marmaricas cessauit in arma cateruas,

3.294 Quidquid ab occiduis Libye patet arida Mauris

3.295 Vsque Paraetonias eoa ad litora Syrtis.

3.296 Acciperet felix ne non semel omnia Caesar,

3.297 Vincendum pariter Pharsalia praestitit orbem.

3.298 Ille ubi deseruit trepidantis moenia Romae,

3.299 Agmine nubiferam rapto supereuolat Alpem,

Priscien, Ars (2, 328, 18 )

3.300 Cumque alii famae populi terrore pauerent,

3.301 Phocais in dubiis ausa est seruare iuuentus

Micon de Saint-Riquier, Opus prosodiacum (299 )

3.302 Non Graia leuitate fidem signataque iura

3.303 Et causas, non fata, sequi. Tamen ante furorem

3.304 Indomitum duramque uiri deflectere mentem

3.305 Pacifico sermone parant hostemque propinquum

3.306 Orant Cecropiae praelata fronde Mineruae:

Raban Maur, Excerptio de Arte grammatica Prisciani (652D )

3.307 "Semper in externis populos communia uestro

3.308 Massiliam bellis testatur fata tulisse,

3.309 Comprensa est Latiis quaecumque annalibus aetas.

3.310 Et nunc, ignoto si quos petis orbe triumphos,

3.311 Accipe deuotas externa in proelia dextras.

3.312 At si funestas acies, si dira paratis

3.313 Proelia discordes, lacrimas ciuilibus armis

3.314 Secretumque damus, tractentur uulnera nulla

3.315 Sacra manu. Si caelicolis furor arma dedisset,

3.316 Aut si terrigenae temptarent astra gigantes,

3.317 Non tamen auderet pietas humana uel armis

3.318 Vel uotis prodesse Ioui, sortisque deorum

3.319 Ignarum mortale genus per fulmina tantum

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 3, 5, 1 )

3.320 Sciret adhuc caelo solum regnare Tonantem.

3.321 Adde quod innumerae concurrunt undique gentes,

3.322 Nec sic horret iners scelerum contagia mundus

3.323 Vt gladiis egeant ciuilia bella coactis.

3.324 Sit mens ista quidem cunctis ut uestra recusent

3.325 Fata nec haec alius committat proelia miles.

3.326 Cui non conspecto languebit dextra parente?

3.327 Telaque diuersi prohibebunt spargere fratres.

3.328 Finis adest rerum, si nunc committitis illis

3.329 Arma, quibus fas est. Nobis haec summa precandi;

3.330 Terribilis aquilas infestaque signa relinquas

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (3, 367 )

3.331 Vrbe procul nostrisque uelis te credere muris

3.332 Excludique sinas admisso Caesare bellum.

3.333 Sit locus exceptus sceleri Magnoque tibique

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (3, 370 )

3.334 Tutus, ut, inuictae fatum si consulat urbi,

3.335 Foedera si placeant, sit quo ueniatis inermes.

3.336 Vel, cum tanta uocent discrimina Martis Hiberi,

3.337 Quid rapidum deflectis iter? Non pondera rerum,

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (10, 528 )

3.338 Nec momenta sumus. numquam felicibus armis

3.339 Vsa manus, patriae primis a sedibus exul,

3.340 Et post translatas exustae Phocidos arces

Raban Maur, Excerptio de Arte grammatica Prisciani (653A )

3.341 Moenibus exiguis alieno in litore tuti,

3.342 Illustrat quos sola fides; si claudere muros

3.343 Obsidione paras et ui perfringere portas,

3.344 Excepisse faces tectis et tela parati

3.345 Vndarum raptos auersis fontibus haustus

3.346 Quaerere et effossam sitientes lambere terram

3.347 Et, desit si larga Ceres, tunc horrida cerni

3.348 Foedaque contingi maculato attingere morsu.

3.349 Nec pauet hic populus pro libertate subire,

3.350 Obsessum Poeno gessit quae Marte Saguntum.

Anonyme, Scholia in Iuuenalem uetustiora (15, 93 )

3.351 Pectoribus rapti matrum frustraque trahentes

3.352 Vbera sicca fame medios mittentur in ignis,

Probus (pseudo), De ultimis syllabis ad Caelestinum (4, 226, 4 )

3.353 Vxor et a caro poscet sibi fata marito

3.354 Vulnera miscebunt fratres bellumque coacti

3.355 Hoc potius ciuile gerent." Sic Graia iuuentus

3.356 Finierat, cum turbato iam prodita uultu

3.357 Ira ducis tandem testata est uoce dolorem:

3.358 "Vana mouet Graios nostri fiducia cursus.

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (3, 336 )

3.359 Quamuis Hesperium mundi properemus ad axem,

3.360 Massiliam delere uacat. Gaudete cohortes:

Servius (pseudo), Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (6, 60 ) Servius (pseudo), Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (4, 132 )

3.361 Obuia praebentur fatorum munere bella.

3.362 Ventus ut amittit uires, nisi robore densae

3.363 Occurrunt siluae, spatio diffusus inani,

3.364 Vtque perit magnus nullis obstantibus ignis,

3.365 Sic hostes mihi desse nocet, damnumque putamus

3.366 Armorum, nisi qui uinci potuere rebellant.

3.367 Sed si solus eam dimissis degener armis,

3.368 Tunc mihi tecta patent? Iam non excludere tantum,

3.369 Inclusisse uolunt! At enim contagia belli

3.370 Dira fugant. dabitis poenas pro pace petita

3.371 Et nihil esse meo discetis tutius aeuo,

3.372 Quam duce me bellum." sic postquam fatus, ad urbem

3.373 Haud trepidam conuertit iter; tunc moenia clausa

3.374 Conspicit et densa iuuenum uallata corona.

3.375 Haut procul a muris tumulus surgentis in altum

3.376 Telluris paruum diffuso uertice campum

3.377 Explicat; haec patiens longo munimine cingi

3.378 Visa duci rupes tutisque aptissima castris.

3.379 Proxima pars urbis celsam conscendit in arcem

3.380 Par tumulo, mediisque sedent conuallibus arua.

3.381 Tunc res immenso placuit statura labore,

3.382 Aggere diuersos uasto committere colles.

3.383 Sed prius ut totam qua terra cingitur urbem

3.384 Clauderet, a summis perduxit ad aequora castris

3.385 Longum Caesar opus, fontesque et pabula campi

3.386 Amplexus fossa, densas tollentia pinnas

3.387 Caespitibus crudaque extruxit bracchia terra.

3.388 Iam satis hoc Graiae memorandum contigit urbi

3.389 Aeternumque decus quod non impulsa nec ipso

3.390 Strata metu tenuit flagrantis in omnia belli

3.391 Praecipitem cursum, raptisque a Caesare cunctis

3.392 Vincitur una mora. Quantum est quod fata tenentur,

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (3, 390 )

3.393 Quodque uirum toti properans imponere mundo

3.394 Hos perdit fortuna dies! Tunc omnia late

3.395 Procumbunt nemora et spoliantur robore siluae,

3.396 Vt, cum terra leuis mediam uirgultaque molem

3.397 Suspendant, structa laterum compage ligatam

3.398 Artet humum, pressus ne cedat turribus agger.

3.399 Lucus erat longo numquam uiolatus ab aeuo,

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (3, 443 )

3.400 Obscurum cingens conexis aera ramis

3.401 Et gelidas alte summotis solibus umbras.

3.402 Hunc non ruricolae Panes nemorumque potentes

3.403 Siluani Nymphaeque tenent sed barbara ritu

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (3, 405 )

3.404 Sacra deum; structae diris altaribus arae,

3.405 Omnisque humanis lustrata cruoribus arbor.

3.406 Si qua fidem meruit superos mirata uetustas,

3.407 Illis et uolucres metuunt insistere ramis

3.408 Et lustris recubare ferae; nec uentus in illas

3.409 Incubuit siluas excussaque nubibus atris

3.410 Fulgura; non ulli frondem praebentibus aurae

3.411 Arboribus suus horror inest. Tunc plurima nigris

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (1, 165 )

3.412 Fontibus unda cadit, simulacraque maesta deorum

3.413 Arte carent caesisque extant informia truncis.

3.414 Ipse situs putrique facit iam robore pallor

3.415 Attonitos; non uulgatis sacrata figuris

3.416 Numina sic metuunt: tantum terroribus addit,

3.417 Quos timeant, non nosse deos. Iam fama ferebat

3.418 Saepe cauas motu terrae mugire cauernas

3.419 Et procumbentis iterum consurgere taxos,

3.420 Et non ardentis fulgere incendia siluae,

3.421 Roboraque amplexos circumfluxisse dracones.

3.422 Non illum cultu populi propiore frequentant,

3.423 Sed cessere deis. medio cum Phoebus in axe est

Servius, Commentarii in Vergilii Georgica (4, 400 ) Iunius Philargyrius, Scholia Bernensia in Georgica (4, 401 )

3.424 Aut caelum nox atra tenet, pauet ipse sacerdos

Micon de Saint-Riquier, Opus prosodiacum (148 )

3.425 Accessus dominumque timet deprendere luci.

3.426 Hanc iubet immisso siluam procumbere ferro;

3.427 Nam uicina operi belloque intacta priori

3.428 Inter nudatos stabat densissima montis.

3.429 Sed fortes tremuere manus, motique uerenda

3.430 Maiestate loci, si robora sacra ferirent,

3.431 In sua credebant redituras membra securis.

3.432 Implicitas magno Caesar torpore cohortes

Priscien, Ars (2, 473, 5 )

3.433 Vt uidit, primus raptam uibrare bipennem

3.434 Ausus et aeriam ferro proscindere quercum

3.435 Effatur merso uiolata in robora ferro:

3.436 "Iam ne quis uestrum dubitet subuertere siluam,

3.437 Credite me fecisse nefas." Tunc paruit omnis

3.438 Imperiis non sublato secura pauore

3.439 Turba, sed expensa superorum et Caesaris ira.

3.440 Procumbunt orni, nodosa impellitur ilex,

3.441 Siluaque Dodones et fluctibus aptior alnus

Anonyme, Liber Glossarum (AL267 )

3.442 Et non plebeios luctus testata cupressus.

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (4, 460-461 )

3.443 Tunc primum posuere comas et fronde carentes

3.444 Admisere diem, propulsaque robore denso

3.445 Sustinuit se silua cadens. Gemuere uidentes

3.446 Gallorum populi; muris sed clausa iuuentus

3.447 Exsultat. quis enim laesos impune putaret

3.448 Esse deos? Seruat multos fortuna nocentes,

3.449 Et tantum miseris irasci numina possunt.

3.450 Vtque satis caesi nemoris, quaesita per agros

3.451 Plaustra ferunt, curuoque soli cessantis aratro

3.452 Agricolae raptis annum fleuere iuuencis.

3.453 Dux tamen impatiens haesuri ad moenia Martis

3.454 Versus ad Hispanas acies extremaque mundi

3.455 Iussit bella geri. Stellatis axibus agger

Servius (pseudo), Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (9, 527 )

3.456 Erigitur geminasque aequantis moenia turris

3.457 Accipit, hae nullo fixerunt robore terram,

3.458 Sed per iter longum causa repsere latenti.

Priscien, Ars (2, 531, 28 )

3.459 Cum tantum nutaret onus, telluris inanes

3.460 Concussisse sinus quaerentem erumpere uentum

pseudo Lactance Placide, In Statii Achilleida commentum (1, 206 ) Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (3, 73 ) Servius, Commentarii in Vergilii Georgica (2, 479 ) Iunius Philargyrius, Scholia Bernensia in Georgica (2, 479 ) Anonyme, Breuis expositio Vergilii Georgicorum (2, 479 )

3.461 Credidit et muros mirata est stare iuuentus.

3.462 Illinc tela cadunt excelsas urbis in arces.

3.463 Sed maior Graio Romana in corpora ferro

3.464 Vis inerat. Nec enim solis excussa lacertis

3.465 Lancea, sed tenso balistae turbine rapta

3.466 Haut unum contenta latus transire quiescit;

3.467 Sed pandens perque arma uiam perque ossa relicta

3.468 Morte fugit, superest telo post uulnera cursus.

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (7, 624 )

3.469 At saxum quotiens ingentis uerberis actu

Phocas, Ars de nomine et uerbo (54 )

3.470 Excutitur, qualis rupes, quam uertice montis

3.471 Abscidit impulsu uentorum adiuta uetustas,

Anonyme, De orthographia (8, 295, 28 ) Micon de Saint-Riquier, Opus prosodiacum (8 )

3.472 Frangit cuncta ruens, nec tantum corpora pressa

3.473 Exanimat, totos cum sanguine dissipat artus.

3.474 Vt tamen hostiles densa testudine muros

3.475 Tecta subit uirtus armisque innexa priores

3.476 Arma ferunt galeamque extensus protegit umbo,

3.477 Quae prius ex longo nocuerunt missa recessu,

3.478 Iam post terga cadunt, nec Grais flectere iactum

3.479 Aut facilis labor est longinqua ad tela parati

3.480 Tormenti mutare modum; sed pondere solo

3.481 Contenti nudis euoluunt saxa lacertis.

3.482 Dum fuit armorum series, ut grandine tecta

3.483 Innocua percussa sonant, sic omnia tela

3.484 Respuit; at postquam uirtus incerta uirorum

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (9, 517 )

3.485 Perpetuam rupit defesso milite cratem,

3.486 Singula continuis cesserunt ictibus arma.

3.487 Tunc adoperta leui procedit uinea terra,

3.488 Sub cuius pluteis et tecta fronte latentes

3.489 Moliri nunc ima parant et uertere ferro

3.490 Moenia; nunc aries suspenso fortior ictu

3.491 Incussus densi compagem soluere muri

3.492 Temptat et impositis unum subducere saxis.

3.493 Sed super et flammis et magnae fragmine molis

3.494 Et sudibus crebris et adusti roboris ictu

3.495 Percussae cedunt crates, frustraque labore

3.496 Exhausto fessus repetit tentoria miles.

3.497 Summa fuit Grais, starent ut moenia, uoti.

3.498 Vltro acies inferre parant armisque coruscas

3.499 Nocturni texere faces, audaxque iuuentus

3.500 Erupit. Non hasta uiris, non letifer arcus,

3.501 Telum flamma fuit, rapiensque incendia uentus

3.502 Per Romana tulit celeri munimina cursu.

3.503 Nec, quamuis uiridi luctetur robore, lentas

3.504 Ignis agit uires, taeda sed raptus ab omni

3.505 Consequitur nigri spatiosa uolumina fumi,

3.506 Nec solum siluas, sed saxa ingentia soluit,

3.507 Et crudae putri fluxerunt puluere cautes.

3.508 Procubuit maiorque iacens apparuit agger.

3.509 Spes uictis telluris abit, placuitque profundo

3.510 Fortunam temptare mari. non robore picto

3.511 Ornatas decuit fulgens tutela carinas,

3.512 Sed rudis et qualis procumbit montibus arbor

3.513 Conseritur stabilis naualibus area bellis.

3.514 Et iam turrigeram Bruti comitata carinam

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (3, 533 )

3.515 Venerat in fluctus Rhodani cum gurgite classis

3.516 Stoechados arua tenens. Nec non et Graia iuuentus

3.517 Omne suum fatis uoluit committere robur

3.518 Grandaeuosque senes mixtis armauit ephebis.

Anonyme, Liber Glossarum (EF164 ) Anonyme, Liber Glossarum (EF19 )

3.519 Accepit non sola uiros, quae stabat in undis,

3.520 Classis: et emeritas repetunt naualibus alnos.

3.521 Vt matutinos spargens super aequora Phoebus

3.522 Fregit aquis radios et liber nubibus aether

3.523 Et posito borea pacemque tenentibus austris

3.524 Seruatum bello iacuit mare, mouit ab omni

3.525 Quisque suam statione ratem, paribusque lacertis

3.526 Caesaris hinc puppes, hinc Graio remige classis

3.527 Tollitur; impulsae tonsis tremuere carinae,

3.528 Crebraque sublimes conuellunt uerbera puppes.

3.529 Cornua Romanae classis ualidaeque triremes

Micon de Saint-Riquier, Opus prosodiacum (391 )

3.530 Quasque quater surgens exstructi remigis ordo

3.531 Commouet et plures quae mergunt aequore pinus,

3.532 Multiplices cinxere rates. Hoc robur aperto

3.533 Oppositum pelago. Lunata classe recedunt

3.534 Ordine contentae gemino creuisse liburnae.

3.535 Celsior at cunctis Bruti praetoria puppis

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (3, 558 )

3.536 Verberibus senis agitur molemque profundo

3.537 Inuehit et summis longe petit aequora remis.

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (10, 207 )

3.538 Vt tantum medii fuerat maris, utraque classis

3.539 Quod semel excussis posset transcurrere tonsis

3.540 Innumerae uasto miscentur in aethere uoces,

3.541 Remorumque sonus premitur clamore, nec ullae

3.542 Audiri potuere tubae. Tunc caerula uerrunt

3.543 Atque in transtra cadunt et remis pectora pulsant.

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (5, 189 )

3.544 Vt primum rostris crepuerunt obuia rostra,

3.545 In puppim rediere rates, emissaque tela

Priscien, Ars (2, 330, 2 ) Priscien, Ars (3, 53, 20 ) Alcuin, (900B ) Pierre de Pise, Quaestiunculae in Priscianum (2274 ) Pierre de Pise, Quaestiunculae in Priscianum (4763 ) Anonyme, Florilegium Erfurtense (f. 123v ) Anonyme, Excerptiones de Prisciano (VIII, 54 )

3.546 Aera texerunt uacuumque cadentia pontum.

3.547 Et iam diductis extendunt cornua proris,

3.548 Diuersaeque rates laxata classe receptae.

3.549 Vt, quotiens aestus zephyris eurisque repugnat,

Servius Danielis, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (5, 2 )

3.550 Huc abeunt fluctus, illo mare: sic ubi puppes

3.551 Sulcato uarios duxerunt gurgite tractus,

3.552 Quod tulit illa ratis remis, haec rettulit aequor.

3.553 Sed Grais habiles pugnamque lacessere pinus

3.554 Et temptare fugam nec longo frangere gyro

3.555 Cursum nec tarde flectenti cedere clauo;

3.556 At Romana ratis stabilem praebere carinam

3.557 Certior et terrae similem bellantibus usum.

3.558 Tunc in signifera residenti puppe magistro

3.559 Brutus ait: "Paterisne acies errare profundo

3.560 Artibus et certas pelagi? Iam consere bellum,

3.561 Phocaicis medias rostris oppone carinas."

3.562 Paruit obliquas et praebuit hostibus alnos.

3.563 Tunc quaecumque ratis temptauit robora Bruti,

3.564 Ictu uicta suo percussae capta cohaesit;

3.565 Ast alias manicaeque ligant teretesque catenae,

3.566 Seque tenent remis; tecto stetit aequore bellum.

3.567 Iam non excussis torquentur tela lacertis,

3.568 Nec longinqua cadunt iaculato uulnera ferro,

3.569 Miscenturque manus. Nauali plurima bello

3.570 Ensis agit. Stat quisque suae de robore puppis

3.571 Pronus in aduersos ictus, nullique perempti

3.572 In ratibus cecidere suis. Cruor altus in unda

3.573 Spumat, et obducti concreto sanguine fluctus.

3.574 Et quas immissi traxerunt uincula ferri,

3.575 Has prohibent iungi conferta cadauera puppis.

3.576 Semianimes alii uastum subiere profundum

3.577 Hauseruntque suo permixtum sanguine pontum.

3.578 Hi luctantem animam lenta cum morte trahentes

3.579 Fractarum subita ratium periere ruina.

Aldhelm, De metris (87, 25 )

3.580 Irrita tela suas peragunt in gurgite caedes,

3.581 Et quodcumque cadit frustrato pondere ferrum,

3.582 Exceptum mediis inuenit uulnus in undis.

3.583 Phocaicis Romana ratis uallata carinis

3.584 Robore diducto dextrum laeuumque tuetur

3.585 Aequo Marte latus; cuius dum pugnat ab alta

Sergius (pseudo), Explanationum in Donatum libri II (4, 497, 33-34 )

3.586 Puppe Catus Graiumque audax aplustre retentat,

3.587 Terga simul pariter missis et pectora telis

3.588 Transigitur; medio concurrit pectore ferrum,

3.589 Et stetit incertus flueret quo uulnere sanguis,

3.590 Donec utrasque simul largus cruor expulit hastas

3.591 Diuisitque animam sparsitque in uulnera letum.

3.592 Dirigit huc puppim miseri quoque dextra Telonis,

3.593 Qua nullam melius pelago turbante carinae

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (5, 412 )

3.594 Audiuere manum, nec lux est notior ulli

3.595 Crastina, seu Phoebum uideat seu cornua lunae,

3.596 Semper uenturis componere carbasa uentis.

3.597 Hic Latiae rostro compagem ruperat alni;

3.598 Pila sed in medium uenere trementia pectus,

3.599 Auertitque ratem morientis dextra magistri.

3.600 Dum cupit in sociam Gyareus erepere puppem

3.601 Excipit immissum suspensa per ilia ferrum

3.602 Affixusque rati telo retinente pependit.

3.603 Stant gemini fratres, fecundae gloria matris,

3.604 Quos eadem uariis genuerunt uiscera fatis;

3.605 Discreuit mors saeua uiros, unumque relictum

3.606 Agnorunt miseri sublato errore parentes,

3.607 Aeternis causam lacrimis; tenet ille dolorem

3.608 Semper et amissum fratrem lugentibus offert.

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (9, 295 ) Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (10, 392 )

3.609 Quorum alter mixtis obliquo pectine remis

3.610 Ausus Romanae Graia de puppe carinae

3.611 Iniectare manum; sed eam grauis insuper ictus

3.612 Amputat; illa tamen nisu, quo prenderat, haesit

3.613 Deriguitque tenens strictis immortua neruis.

3.614 Creuit in aduersis uirtus; plus nobilis irae

3.615 Truncus habet fortique instaurat proelia laeua

3.616 Rapturusque suam procumbit in aequora dextram:

3.617 Haec quoque cum toto manus est abscisa lacerto.

3.618 Iam clipeo telisque carens non conditus ima

3.619 Puppe, sed expositus fraternaque pectore nudo

3.620 Arma tegens crebra confixus cuspide perstat

3.621 Telaque multorum leto casura suorum

3.622 Emerita iam morte tenet. Tum uulnere multo

3.623 Effugientem animam lassos collegit in artus

3.624 Membraque contendit toto, quicumque manebat,

3.625 Sanguine et hostilem defectis robore neruis

3.626 Insiluit solo nociturus pondere puppem.

Priscien, Ars (3, 325, 6 ) Priscien, Ars (2, 541, 2 ) Abbon de Fleury, Quaestiones Grammaticales (42 )

3.627 Strage uirum cumulata ratis multoque cruore

3.628 Plena per obliquum crebros latus accipit ictus

3.629 Et postquam ruptis pelagus compagibus hausit,

3.630 Ad summos repleta foros descendit in undas

3.631 Vicinum inuoluens contorto uertice pontum.

3.632 Aequora discedunt mersa diducta carina,

3.633 Inque locum puppis cecidit mare. Multaque ponto

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (9, 502 )

3.634 Praebuit ille dies uarii miracula fati.

3.635 Ferrea dum puppi rapidos manus inserit uncos,

3.636 Affixit Lycidan. Mersus foret ille profundo,

3.637 Sed prohibent socii suspensaque crura retentant.

3.638 Scinditur auulsus, nec sicut uulnere sanguis

3.639 Emicuit: lentus ruptis cadit undique uenis,

3.640 Discursusque animae diuersa in membra meantis

3.641 Interceptus aquis. Nullius uita perempti

3.642 Est tanta dimissa uia. Pars ultima trunci

3.643 Tradidit in letum uacuos uitalibus artus;

3.644 At tumidus qua pulmo iacet, qua uiscera feruent,

3.645 Haeserunt ibi fata diu luctataque multum

3.646 Hac cum parte uiri uix omnia membra tulerunt.

3.647 Dum nimium pugnax unius turba carinae

3.648 Incumbit prono lateri uacuamque relinquit,

3.649 Qua caret hoste, ratem, congesto pondere puppis

3.650 Versa caua texit pelagus nautasque carina,

3.651 Bracchia nec licuit uasto iactare profundo,

3.652 Sed clauso periere mari. Tunc unica diri

3.653 Conspecta est leti facies, cum forte natantem

3.654 Diuersae rostris iuuenem fixere carinae:

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (8, 218 )

3.655 Discessit medium tam uastos pectus ad ictus,

3.656 Nec prohibere ualent obtritis ossibus artus,

3.657 Quo minus aera sonent; eliso uentre per ora

3.658 Eiectat saniem permixtus uiscere sanguis.

Servius, Commentarii in Vergilii Georgica (1, 139 )

3.659 Postquam inhibent remis puppes ac rostra recedunt,

3.660 Deiectum in pelagus perfosso pectore corpus

3.661 Vulneribus transmisit aquas. Pars maxima turbae

3.662 Naufraga iactatis morti obluctata lacertis

3.663 Puppis ad auxilium sociae concurrit; at illis

3.664 Robora cum uetitis prensarent altius ulnis

3.665 Nutaretque ratis populo peritura recepto,

3.666 Impia turba super medios ferit ense lacertos:

3.667 Bracchia linquentes Graia pendentia puppe

3.668 A manibus cecidere suis. Non amplius undae

3.669 Sustinuere graues in summo gurgite truncos.

3.670 Iamque omni fusis nudato milite telis

3.671 Inuenit arma furor: remum contorsit in hostem

3.672 Alter, at hic totum ualidis aplustre lacertis,

3.673 Auulsasque rotant expulso remige sedes;

3.674 In pugnam fregere rates. Sidentia pessum

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (2, 446 ) Priscien, Ars (2, 522, 1-2 ) Priscien, Ars (2, 515, 9-10 )

3.675 Corpora caesa tenent spoliantque cadauera ferro.

3.676 Multi inopes teli iaculum letale reuulsum

3.677 Vulneribus traxere suis et uiscera laeua

3.678 Oppressere manu, ualidos dum praebeat ictus

3.679 Sanguis et hostilem cum torserit exeat hastam.

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (8, 727 )

3.680 Nulla tamen plures hoc edidit aequore clades,

3.681 Quam pelago diuersa lues. Nam pinguibus ignis

3.682 Affixus taedis et tecto sulphure uiuax

3.683 Spargitur; at faciles praebere alimenta carinas

3.684 Nunc pice, nunc liquida rapuere incendia cera.

3.685 Nec flammas superant undae, sparsisque per aequor

3.686 Iam ratibus fragmenta ferus sibi uindicat ignis.

3.687 Hic recipit fluctus, exstinguat ut aequora flammas,

3.688 Hi ne mergantur, tabulis ardentibus haerent.

3.689 Mille modos inter leti mors una timori est,

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (9, 280 )

3.690 Qua coepere mori. Nec cessat naufraga uirtus:

3.691 Tela legunt deiecta mari ratibusque ministrant

3.692 Incertasque manus ictu languente per undas

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (5, 384 )

3.693 Exercent. Nunc, rara datur si copia ferri,

3.694 Vtuntur pelago. saeuus complectitur hostem

3.695 Hostis, et implicitis gaudent subsidere membris

3.696 Mergentesque mori. Pugna fuit unus in illa

3.697 Eximius Phoceus animam seruare sub undis

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (9, 237-238 )

3.698 Scrutarique fretum, si quid mersisset harenis,

3.699 Et nimis affixos unci conuellere morsus,

3.700 Adductum quotiens non senserat anchora funem.

3.701 Hic ubi compressum penitus deduxerat hostem,

3.702 Victor et incolumis summas remeabat in undas.

3.703 Sed se per uacuos credit dum surgere fluctus,

3.704 Puppibus occurrit tandemque sub aequore mansit.

3.705 Hi super hostiles iecerunt bracchia remos

3.706 Et ratium tenuere fugam. Non perdere letum

3.707 Maxima cura fuit; multus sua uulnera puppi

3.708 Affixit moriens et rostris abstulit ictus.

3.709 Stantem sublimi Tyrrhenum culmine prorae

3.710 Lygdamus excussae Balearis tortor habenae

3.711 Glande petens solido fregit caua tempora plumbo.

3.712 Sedibus expulsi, postquam cruor omnia rupit

3.713 Vincula, procurrunt oculi, stat lumine rapto

3.714 Attonitus mortisque illas putat esse tenebras.

3.715 At postquam membris sensit constare uigorem,

3.716 "Vos" ait "o socii, sicut tormenta soletis,

3.717 Me quoque mittendis rectum componite telis.

3.718 Egere quod superest animae, Tyrrhene, per omnis

3.719 Bellorum casus. Ingentem militis usum

3.720 Hoc habet ex magna defunctum parte cadauer:

3.721 Viuentis feriere loco." Sic fatus in hostem

3.722 Caeca tela manu, sed non tamen irrita, mittit.

3.723 Excipit haec iuuenis generosi sanguinis Argus,

3.724 Qua iam non medius discedit in ilia uenter,

Priscien, Ars (2, 103, 16 )

3.725 Adiuuitque suo procumbens pondere ferrum.

3.726 Stabat diuersa uictae iam parte carinae

3.727 Infelix Argi genitor, non ille iuuentae

3.728 Tempore Phocaicis ulli cessurus in armis;

3.729 Victum aeuo robur cecidit, fessusque senecta

3.730 Exemplum, non miles erat; qui funere uiso

3.731 Saepe cadens longae senior per transtra carinae

3.732 Peruenit ad puppim spirantisque inuenit artus.

3.733 Non lacrimae cecidere genis, non pectora tundit,

3.734 Distentis toto riguit sed corpore palmis.

3.735 Nox subit, atque oculos uastae obduxere tenebrae,

3.736 Et miserum cernens adgnoscere desinit Argum.

3.737 Ille caput labens et iam languentia colla

3.738 Viso patre leuat; uox faucis nulla solutas

3.739 Prosequitur, tacito tantum petit oscula uultu

3.740 Inuitatque patris claudenda ad lumina dextram.

3.741 Vt torpore senex caruit uiresque cruentus

3.742 Coepit habere dolor: "Non perdam tempora" dixit

3.743 "A saeuis permissa deis iugulumque senilem

3.744 Confodiam. ueniam misero concede parenti,

3.745 Arge, quod amplexus, extrema quod oscula fugi.

3.746 Nondum destituit calidus tua uulnera sanguis,

3.747 Semianimisque iaces et adhuc potes esse superstes."

3.748 Sic fatus, quamuis capulum per uiscera missi

3.749 Polluerit gladii, tamen alta sub aequora tendit

3.750 Praecipiti saltu: letum praecedere nati

3.751 Festinantem animam morti non credidit uni.

Ennode de Pavie, Libellus apologeticus pro synodo (57, 18 ) Isidore Mercator, Collectio decretalium (1013A )

3.752 Inclinant iam fata ducum, nec iam amplius anceps

3.753 Belli casus erat. Graiae pars maxima classis

3.754 Mergitur, ast aliae mutato remige puppes

3.755 Victores uexere suos; naualia paucae

3.756 Praecipiti tenuere fuga. Quis in urbe parentum

3.757 Fletus erat! quanti matrum per litora planctus!

3.758 Coniunx saepe sui confusis uultibus unda

3.759 Credidit ora uiri Romanum amplexa cadauer,

3.760 Accensisque rogis miseri de corpore trunco

3.761 Certauere patres. At Brutus in aequore uictor

3.762 Primus Caesareis pelagi decus addidit armis.

Aldhelm, De metris (92, 14 )

4.1 At procul extremis terrarum Caesar in oris

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (3, 454 )

4.2 Martem saeuus agit non multa caede nocentem,

4.3 Maxima sed fati ducibus momenta daturum.

Raban Maur, Excerptio de Arte grammatica Prisciani (649C )

4.4 Iure pari rector castris Afranius illis

4.5 Ac Petreius erat: concordia duxit in aequas

4.6 Imperium commune uices, tutelaque ualli

Priscien, Ars (2, 354, 1-2 )

4.7 Peruigil alterno paret custodia signo.

4.8 His praeter Latias acies erat impiger Astur

Anonyme, Florilegium Sangallense (165 )

4.9 Vettonesque leues profugique a gente uetusta

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (1, 2 )

4.10 Gallorum Celtae miscentes nomen Hiberis.

Jérôme de Stridon, Commentarii in Esaiam (18, 66, 18 ) Anonyme, Florilegium Sangallense (166 )

4.11 Colle tumet modico lenique excreuit in altum

4.12 Pingue solum tumulo; super hunc fundata uetusta

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 3, 4, 16 )

4.13 Surgit Ilerda manu; placidis praelabitur undis

4.14 Hesperios inter Sicoris non ultimus amnis,

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (8, 328 )

4.15 Saxeus ingenti quem pons amplectitur arcu

4.16 Hibernas passurus aquas. at proxima rupes

4.17 Signa tenet Magni; nec Caesar colle minore

4.18 Castra leuat; medius dirimit tentoria gurges.

Priscien, Ars (3, 56, 26 )

4.19 Explicat hinc tellus campos effusa patentis

4.20 Vix oculo prendente modum, camposque coercet

4.21 Cinga rapax uetitus fluctus et litora cursu

4.22 Oceani pepulisse suo; nam gurgite mixto

4.23 Qui praestat terris, aufert tibi nomen Hiberus.

Priscien, Ars (2, 234, 1 ) Priscien, Ars (2, 295, 3 ) Anonyme, Exempla diuersorum auctorum (134 ) Anonyme, Florilegium Lemouicense (24 ) Hildéric du Mont Cassin, Ars grammatica (72 )

4.24 Prima dies belli cessauit Marte cruento

4.25 Spectandasque ducum uires numerosaque signa

4.26 Exposuit. Piguit sceleris; pudor arma furentum

4.27 Continuit, patriaeque et ruptis legibus unum

4.28 Donauere diem; prono cum Caesar Olympo

4.29 In noctem subita circumdedit agmina fossa,

4.30 Dum primae perstant acies, hostemque fefellit

4.31 Et prope consertis obduxit castra maniplis.

4.32 Luce noua collem subito conscendere cursu,

4.33 Qui medius tutam castris dirimebat Ilerdam,

Priscien, Ars (3, 57, 1 ) Anonyme, Exempla poetica ex codice Bernensi 330 (f. 38v )

4.34 Imperat. huc hostem pariter terrorque pudorque

4.35 Impulit, et rapto tumulum prior agmine cepit.

4.36 His uirtus ferrumque locum promittit, at illis

4.37 Ipse locus. Miles rupes oneratus in altas

4.38 Nititur, aduersoque acies in monte supina

4.39 Haeret et in tergum casura umbone sequentis

4.40 Erigitur. Nulli telum uibrare uacauit,

4.41 Dum labat et fixo firmat uestigia pilo,

Anonyme, Florilegium Sangallense (167 )

4.42 Dum scopulos stirpesque tenent atque hoste relicto

4.43 Caedunt ense uiam. uidit lapsura ruina

4.44 Agmina dux equitemque iubet succedere bello

4.45 Munitumque latus laeuo praeducere gyro.

4.46 Sic pedes ex facili nulloque urguente receptus,

4.47 Irritus et uictor subducto Marte pependit.

4.48 Hactenus armorum discrimina; cetera bello

4.49 Fata dedit uariis incertus motibus aer.

4.50 Pigro bruma gelu siccisque aquilonibus haerens

4.51 Aethere constricto pluuias in nube tenebat.

4.52 Vrebant montana niues camposque iacentes

4.53 Non duraturae conspecto sole pruinae,

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (4, 129 )

4.54 Atque omnis propior mergenti sidera caelo

4.55 Aruerat tellus hiberno dura sereno.

4.56 Sed postquam uernus calidum Titana recepit

4.57 Sidera respiciens delapsae portitor Helles,

4.58 Atque iterum aequatis ad iustae pondera Librae

Isidore de Séville, Etymologiae (3, 70, 29 ) Anonyme, De computo (1357A ) Anonyme, Liber Glossarum (ST99 ) Anonyme, Liber Glossarum (LI141 )

4.59 Temporibus uicere dies, tunc sole relicto

4.60 Cynthia, quo primum cornu dubitanda refulsit,

4.61 Exclusit borean flammasque accepit in euro.

4.62 Ille suo nubes quascumque inuenit in axe,

4.63 Torsit in occiduum Nabateis flatibus orbem

4.64 Et quas sentit Arabs et quas Gangetica tellus

4.65 Exhalat nebulas, quicquid concrescere primus

Anonyme, Florilegium Sangallense (168 ) Abbon de Fleury, Quaestiones Grammaticales (18 )

4.66 Sol patitur, quicquid caeli fuscator eoi

4.67 Intulerat corus, quicquid defenderat Indos.

4.68 Incendere diem nubes oriente remotae

4.69 Nec medio potuere graues incumbere mundo,

4.70 Sed nimbi rapuere fuga. uacat imbribus arctos

4.71 Et notus, in solam Calpen fluit umidus aer.

4.72 Hic ubi iam zephyri fines et summus Olympi

4.73 Cardo tenet Tethyn, uetitae transcurrere densos

4.74 Inuoluere globos, congestumque aeris atri

4.75 Vix recipit spatium quod separat aethere terram.

4.76 Iamque polo pressae largos densantur in imbres

4.77 Spissataeque fluunt, nec seruant fulmina flammas.

4.78 Quamuis crebra micent, exstinguit fulgura nimbus.

4.79 Hinc imperfecto complectitur aera gyro

4.80 Arcus uix ulla uariatus luce colorem

4.81 Oceanumque bibit raptosque ad nubila fluctus

4.82 Pertulit et caelo defusum reddidit aequor.

4.83 Iamque Pyrenaeae, quas numquam soluere Titan

4.84 Eualuit, fluxere niues, fractoque madescunt

4.85 Saxa gelu. Tum, quae solitis e fontibus exit,

4.86 Non habet unda uias: tam largas alueus omnis

4.87 A ripis accepit aquas. Iam naufraga campo

Anonyme, Commenta Bernensia (4, 330 ) Anonyme, Florilegium Sangallense (174 )

4.88 Caesaris arma natant, impulsaque gurgite multo

4.89 Castra labant; alto restagnant flumina uallo.

Anonyme, Liber Glossarum (LA3 )

4.90 Non pecorum raptus faciles, non pabula mersi

4.91 Vlla ferunt sulci; tectarum errore uiarum

4.92 Fallitur occultis sparsus populator in agris.

4.93 Iamque comes semper magnorum prima malorum

4.94 Saeua fames aderat, nulloque obsessus ab hoste

4.95 Miles eget; toto censu non prodigus emit

4.96 Exiguam Cererem. Pro lucri pallida tabes!

4.97 Non dest prolato ieiunus uenditor auro.

4.98 Iam tumuli collesque latent, iam flumina cuncta

4.99 Condidit una palus uastaque uoragine mersit:

4.100 Absorpsit penitus rupes ac tecta ferarum

Priscien, Ars (2, 491, 16 )

4.101 Detulit atque ipsas hausit subitisque frementis

4.102 Verticibus contorsit aquas et reppulit aestus

Priscien, Ars (3, 308, 2-3 ) Priscien, Ars (3, 175, 1-2 )

4.103 Fortior Oceani. Nec Phoebum surgere sentit

4.104 Nox subtexta polo: rerum discrimina miscet

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (4, 126 ) Anonyme, Commenta Bernensia (4, 126 )

4.105 Deformis caeli facies iunctaeque tenebrae.

4.106 Sic mundi pars ima iacet, quam zona niualis

Isidore de Séville, Etymologiae (3, 40, 1 ) Isidore de Séville, De natura rerum (9, 3, 15 ) Anonyme, Liber Glossarum (FA123 ) Anonyme, Liber Glossarum (MV162 )

4.107 Perpetuaeque premunt hiemes: non sidera caelo

4.108 Vlla uidet, sterili non quidquam frigore gignit,

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (6, 265 ) Isidore de Séville, Etymologiae (20, 10, 1 ) Anonyme, Liber Glossarum (IG33 ) Anonyme, Liber Glossarum (FO25 )

4.109 Sed glacie medios signorum temperat ignes.

4.110 Sic, o summe parens mundi, sic, sorte secunda

4.111 Aequorei rector, facias, Neptune, tridentis,

4.112 Et tu perpetuis impendas aera nimbis,

4.113 Tu remeare uetes quoscumque emiseris aestus.

4.114 Non habeant amnes decliuem ad litora cursum

4.115 Sed pelagi referantur aquis, concussaque tellus

4.116 Laxet iter fluuiis: hos campos Rhenus inundet,

4.117 Hos Rhodanus, uastos obliquent flumina fontis.

4.118 Riphaeas hic solue niues, hic stagna lacusque

4.119 Et pigras, ubicumque iacent, effunde paludes,

Anonyme, Florilegium Sangallense (169 )

4.120 Et miseras bellis ciuilibus eripe terras.

4.121 Sed paruo Fortuna uiri contenta pauore

4.122 Plena redit, solitoque magis fauere secundi

4.123 Et ueniam meruere dei. Iam rarior aer

4.124 Et par Phoebus aquis densas in uellera nubes

4.125 Sparserat et noctes uentura luce rubebant,

4.126 Seruatoque loco rerum discessit ab astris

4.127 Vmor, et ima petit quicquid pendebat aquarum.

4.128 Tollere silua comas, stagnis emergere colles

4.129 Incipiunt uisoque die durescere ualles.

4.130 Vtque habuit ripas Sicoris camposque reliquit,

4.131 Primum cana salix madefacto uimine paruam

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (4, 137 ) Priscien, Ars (2, 336, 14-15 ) Anonyme, Liber Glossarum (SA207 )

4.132 Texitur in puppim caesoque inducta iuuenco

4.133 Vectoris patiens tumidum supereminat amnem.

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (4, 72 )

4.134 Sic Venetus stagnante Pado fusoque Britannus

Anonyme, Florilegium Sangallense (170 ) Micon de Saint-Riquier, Opus prosodiacum (409 )

4.135 Nauigat Oceano; sic, cum tenet omnia Nilus,

4.136 Conseritur bibula Memphitis cymba papyro.

Isidore de Séville, Etymologiae (6, 10, 1 ) Anonyme, Florilegium Sangallense (171 ) Anonyme, Liber Glossarum (BI23 ) Anonyme, Liber Glossarum (ME235 ) Anonyme, Liber Glossarum (PA341 ) Anonyme, Liber Glossarum (CA789 )

4.137 His ratibus traiecta manus festinat utrimque

4.138 Succisum curuare nemus fluuiique ferocis

4.139 Incrementa timens non primis robora ripis

4.140 Imposuit, medios pontem distendit in agros.

4.141 Ac ne quid Sicoris repetitis audeat undis,

Anonyme, Florilegium Sangallense (172 )

4.142 Spargitur in sulcos et scisso gurgite riuis

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (4, 106-107 )

4.143 Dat poenas maioris aquae. Postquam omnia fatis

4.144 Caesaris ire uidet celsam Petreius Ilerdam

4.145 Deserit et noti diffisus uiribus orbis

4.146 Indomitos quaerit populos et semper in arma

Anonyme, Florilegium Sangallense (173 )

4.147 Mortis amore feros et tendit in ultima mundi.

4.148 Nudatos Caesar colles desertaque castra

4.149 Conspiciens capere arma iubet nec quaerere pontem

4.150 Nec uada, sed duris fluuium superare lacertis.

4.151 Paretur, rapuitque ruens in proelia miles,

4.152 Quod fugiens timuisset iter. Mox uda receptis

4.153 Membra fouent armis gelidosque a gurgite cursu

4.154 Restituunt artus, donec decresceret umbra

4.155 In medium surgente die; iamque agmina summa

4.156 Carpit eques, dubiique fugae pugnaeque tenentur.

4.157 Attollunt campo geminae iuga saxea rupes

4.158 Valle cauae media; tellus hinc ardua celsos

4.159 Continuat colles, tutae quos inter opaco

4.160 Anfractu latuere uiae; quibus hoste potito

4.161 Faucibus emitti terrarum in deuia Martem

4.162 Inque feras gentes Caesar uidet: "Ite sine ullo

4.163 Ordine" ait "raptumque fuga conuertite bellum

4.164 Et faciem pugnae uultusque inferte minaces,

4.165 Nec liceat pauidis ignaua occumbere morte:

4.166 Excipiant recto fugientes pectore ferrum."

4.167 Dixit et ad montis tendentem praeuenit hostem.

4.168 Illic exiguo paulum distantia uallo

4.169 Castra locant. Postquam spatio languentia nullo

4.170 Mutua conspicuos habuerunt lumina uultus,

4.171 Hic fratres natosque suos uidere patresque,

4.172 Deprensum est ciuile nefas. Tenuere parumper

4.173 Ora metu, tantum nutu motoque salutant

4.174 Ense suos; mox ut stimulis maioribus ardens

4.175 Rupit amor leges, audet transcendere uallum

4.176 Miles, in amplexu effusas tendere palmas.

4.177 Hospitis ille ciet nomen, uocat ille propinquum,

4.178 Admonet hunc studiis consors puerilibus aetas;

4.179 Nec Romanus erat qui non agnouerat hostem.

4.180 Arma rigant lacrimis, singultibus oscula rumpunt,

4.181 Et quamuis nullo maculatus sanguine miles,

4.182 Quae potuit fecisse, timet. Quid pectora pulsas?

4.183 Quid, uaesane, gemis? Fletus quid fundis inanes

4.184 Nec te sponte tua sceleri parere fateris?

4.185 Vsque adeone times, quem tu facis ipse timendum?

4.186 Classica det bello: saeuos tu neglege cantus;

4.187 Signa ferat: cessa; iamiam ciuilis Erinys

4.188 Concidet, et Caesar generum priuatus amabit.

4.189 Nunc ades, aeterno complectens omnia nexu,

4.190 O rerum mixtique salus, Concordia, mundi

4.191 Et sacer orbis amor; magnum nunc saecula nostra

4.192 Venturi discrimen habent. Periere latebrae

4.193 Tot scelerum, populo uenia est erepta nocenti:

4.194 Agnouere suos. Pro numine fata sinistro

4.195 Exigua requie tantas augentia clades!

4.196 Pax erat, et miles castris permixtus utrisque

4.197 Errabat; duro concordes caespite mensas

4.198 Instituunt et permixto libamina Baccho;

4.199 Graminei luxere foci, iunctoque cubili

4.200 Extrahit insomnis bellorum fabula noctes

4.201 Quo primum steterint campo, qua lancea dextra

4.202 Exierit. Dum quae gesserunt fortia iactant,

4.203 Et dum multa negant, quod solum fata petebant,

4.204 Est miseris renouata fides, atque omne futurum

4.205 Creuit amore nefas. Nam postquam foedera pacis

4.206 Cognita Petreio seque et sua tradita uenum

4.207 Castra uidet, famulas scelerata ad proelia dextras

4.208 Excitat atque hostis turba stipatus inermis

4.209 Praecipitat castris iunctosque amplexibus ense

4.210 Separat et multo disturbat sanguine pacem.

4.211 Addidit ira ferox moturas proelia uoces:

4.212 "Immemor o patriae, signorum oblite tuorum,

4.213 Non potes hoc causae, miles, praestare, senatus

4.214 Assertor uicto redeas ut Caesare: certe

Sergius (pseudo), Explanationum in Donatum libri II (4, 553, 7-8 )

4.215 Vt uincare potes. Dum ferrum incertaque fata

4.216 Quique fluat multo non derit uulnere sanguis,

4.217 Ibitis ad dominum damnataque signa feretis?

4.218 Vtque habeat famulos nullo discrimine Caesar,

4.219 Exorandus erit! ducibus quoque uita petita est!

Anonyme, Florilegium Sangallense (175 )

4.220 Numquam nostra salus pretium mercesque nefandae

4.221 Proditionis erit, non hoc ciuilia bella

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (2, 659 )

4.222 Vt uiuamus agunt. Trahimur sub nomine pacis.

4.223 Non chalybem gentes penitus fugiente metallo

4.224 Eruerent, nulli uallarent oppida muri,

4.225 Non sonipes in bella ferox, non iret in aequor

4.226 Turrigeras classis pelago sparsura carinas,

4.227 Si bene libertas umquam pro pace daretur.

4.228 Hostes nempe meos sceleri iurata nefando

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (4, 229 )

4.229 Sacramenta tenent; at uobis uilior hoc est

4.230 Vestra fides, quod pro causa pugnantibus aequa

4.231 Et ueniam sperare licet. Pro dira pudoris

4.232 Funera! nunc toto fatorum ignarus in orbe,

4.233 Magne, paras acies mundique extrema tenentis

4.234 Sollicitas reges, cum forsan foedere nostro

4.235 Iam tibi sit promissa salus." Sic fatur et omnis

4.236 Concussit mentes scelerumque reduxit amorem.

4.237 Sic ubi desuetae siluis in carcere cluso

4.238 Mansueuere ferae et uultus posuere minaces

4.239 Atque hominem didicere pati: si torrida paruus

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (7, 569 )

4.240 Venit in ora cruor, redeunt rabiesque furorque,

4.241 Admonitaeque tument gustato sanguine fauces;

4.242 Feruet et a trepido uix abstinet ira magistro.

4.243 Itur in omne nefas, et quae fortuna deorum

4.244 Inuidia caeca bellorum nocte tulisset,

4.245 Fecit monstra fides: inter mensasque torosque,

4.246 Quae modo complexu fouerunt, pectora caedunt;

4.247 Et quamuis primo ferrum strinxere gementes,

4.248 Vt dextrae iusti gladius dissuasor adhaesit,

4.249 Dum feriunt, odere suos animosque labantis

4.250 Confirmant ictu. Feruent iam castra tumultu

4.251 Et scelerum turba, rapiuntur colla parentum,

4.252 Ac uelut occultum pereat scelus, omnia monstra

4.253 In faciem posuere ducum; iuuat esse nocentis.

4.254 Tu Caesar, quamuis spoliatus milite multo,

4.255 Agnoscis superos; neque enim tibi maior in aruis

4.256 Emathiis fortuna fuit nec Phocidos undis

4.257 Massiliae, Phario nec tantum est aequore gestum,

4.258 Hoc siquidem solo ciuilis crimine belli

4.259 Dux causae melioris eris. Polluta nefanda

4.260 Agmina caede duces iunctis committere castris

4.261 Non audent altaeque ad moenia rursus Ilerdae

4.262 Intendere fugam. Campos eques obuius omnis

4.263 Abstulit et siccis inclusit collibus hostem.

4.264 Tunc inopes undae praerupta cingere fossa

4.265 Caesar auet nec castra pati contingere ripas

4.266 Aut circum largos curuari bracchia fontes.

4.267 Vt leti uidere uiam, conuersus in iram

4.268 Praecipitem timor est. Miles non utile clausis

4.269 Auxilium mactauit equos tandemque coactus

4.270 Spe posita damnare fugam casurus in hostes

4.271 Fertur. ut effuso Caesar decurrere passu

4.272 Vidit et ad certam deuotos tendere mortem,

4.273 "Tela tene iam, miles" ait "ferrumque ruenti

4.274 Subtrahe: non ullo constet mihi sanguine bellum.

4.275 Vincitur haud gratis, iugulo qui prouocat hostem.

Priscien, Ars (2, 501, 12-13 ) Ermenrich d’Ellwangen, Epistola ad Grimaldum (552, 32 ) Raban Maur, Excerptio de Arte grammatica Prisciani (657A ) Sedulius Scotus, Collectaneum miscellaneum (12, 35 )

4.276 En sibi uilis adest inuisa luce iuuentus

4.277 Iam damno peritura meo; non sentiet ictus,

Priscien, Ars (3, 295, 7 )

4.278 Incumbet gladiis, gaudebit sanguine fuso.

4.279 Deserat hic feruor mentes, cadat impetus amens,

4.280 Perdant uelle mori." Sic deflagrare minaces

Anonyme, Liber Glossarum (DE387 )

4.281 Incassum et uetito passus languescere bello,

4.282 Substituit merso dum nox sua lumina Phoebo.

4.283 Inde ubi nulla data est miscendae copia mortis,

4.284 Paulatim fugit ira ferox, mentesque tepescunt;

4.285 Saucia maiores animos ut pectora gestant,

4.286 Dum dolor est ictusque recens et mobile neruis

4.287 Conamen calidus praebet cruor ossaque nondum

4.288 Adduxere cutim; si conscius ensis adacti

4.289 Stat uictor tenuitque manus, tum frigidus artus

4.290 Alligat atque animum subducto robore torpor,

4.291 Postquam sicca rigens astrinxit uulnera sanguis.

4.292 Iamque inopes undae primum tellure refossa

4.293 Occultos latices abstrusaque flumina quaerunt;

4.294 Nec solum rastris durisque ligonibus arua,

4.295 Sed gladiis fodere suis, puteusque cauati

4.296 Montis ad irrigui premitur fastigia campi.

Anonyme, Liber Glossarum (FA522 )

4.297 Non se tam penitus, tam longe luce relicta

4.298 Merserit Asturii scrutator pallidus auri.

4.299 Non tamen aut tectis sonuerunt cursibus amnes,

4.300 Aut micuere noui percusso pumice fontes,

Anonyme, Florilegium Sangallense (176 )

4.301 Antra neque exiguo stillant sudantia rore,

4.302 Aut impulsa leui turbatur glarea uena.

4.303 Tunc exhausta super multo sudore iuuentus

4.304 Extrahitur duris silicum lassata metallis;

4.305 Quoque minus possent siccos tolerare uapores,

4.306 Quaesitae fecistis aquae. Nec languida fessi

4.307 Corpora sustentant epulis mensasque perosi

4.308 Auxilium fecere famem. Si mollius aruum

4.309 Prodidit umorem, pinguis manus utraque glebas

4.310 Exprimit ora super; nigro si turbida limo

4.311 Colluuies immota iacet, cadit omnis in haustus

4.312 Certatim obscaenos miles moriensque recepit,

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (4, 757 )

4.313 Quas nollet uicturus, aquas; rituque ferarum

4.314 Distentas siccant pecudes, et lacte negato

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Epod. 2, 46 )

4.315 Sordidus exhausto sorbetur ab ubere sanguis.

4.316 Tunc herbas frondesque terunt et rore madentis

4.317 Destringunt ramos et si quos palmite crudo

4.318 Arboris aut tenera sucos pressere medulla.

4.319 O fortunati, fugiens quos barbarus hostis

4.320 Fontibus immixto strauit per rura ueneno.

4.321 Hos licet in fluuios saniem tabemque ferarum,

4.322 Pallida Dictaeis, Caesar, nascentia saxis

4.323 Infundas aconita palam, Romana iuuentus

4.324 Non decepta bibet. Torrentur uiscera flamma,

4.325 Oraque sicca rigent squamosis aspera linguis;

4.326 Iam marcent uenae, nulloque umore rigatus

4.327 Aeris alternos angustat pulmo meatus,

4.328 Rescissoque nocent suspiria dura palato;

4.329 Pandunt ora tamen nocturnumque aera captant.

4.330 Expectant imbres, quorum modo cuncta natabant

4.331 Impulsu, et siccis uultus in nubibus haerent.

4.332 Quoque magis miseros undae ieiunia soluant,

Anonyme, Liber Glossarum (CA611 )

4.333 Non super arentem Meroen Cancrique sub axe,

4.334 Qua nudi Garamantes arant, sedere, sed inter

4.335 Stagnantem Sicorim et rapidum deprensus Hiberum

4.336 Spectat uicinos sitiens exercitus amnes.

4.337 Iam domiti cessere duces, pacisque petendae

4.338 Auctor damnatis supplex Afranius armis

4.339 Semianimes in castra trahens hostilia turmas

4.340 Victoris stetit ante pedes. Seruata precanti

4.341 Maiestas, non fracta malis, interque priorem

4.342 Fortunam casusque nouos gerit omnia uicti,

4.343 Sed ducis, et ueniam securo pectore poscit:

4.344 "Si me degeneri strauissent fata sub hoste,

4.345 Non derat fortis rapiendo dextera leto.

4.346 At nunc causa mihi est orandae sola salutis,

4.347 Dignum donanda, Caesar, te credere uita.

4.348 Non partis studiis agimur, nec sumpsimus arma

4.349 Consiliis inimica tuis. nos denique bellum

4.350 Inuenit ciuile duces, causaeque priori,

4.351 Dum potuit, seruata fides. Nil fata moramur:

4.352 Tradimus Hesperias gentes, aperimus eoas

Raban Maur, Excerptio de Arte grammatica Prisciani (652B )

4.353 Securumque orbis patimur post terga relicti.

4.354 Nec cruor effusus campis tibi bella peregit

4.355 Nec ferrum lassaeque manus. Hoc hostibus unum,

4.356 Quod uincas, ignosce tuis. Nec magna petuntur:

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (4, 356 )

4.357 Otia des fessis, uitam patiaris inermes

4.358 Degere quam tribuis. Campis prostrata iacere

4.359 Agmina nostra putes; nec enim felicibus armis

4.360 Misceri damnata decet partemque triumphi

4.361 Captos ferre tui; turba haec sua fata peregit.

4.362 Hoc petimus, uictos ne tecum uincere cogas."

4.363 Dixerat; at Caesar facilis uultuque serenus

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (2, 655 )

4.364 Flectitur atque usus belli poenamque remittit.

4.365 Vt primum iustae placuerunt foedera pacis,

4.366 Incustoditos decurrit miles ad amnes,

4.367 Incumbit ripis permissaque flumina turbat.

4.368 Continuus multis subitarum tractus aquarum

Eutyches, Ars de uerbo (5, 483, 25-26 )

4.369 Aera non passus uacuis discurrere uenis

4.370 Artauit clusitque animam; nec feruida pestis

4.371 Cedit adhuc, sed morbus egens iam gurgite plenis

4.372 Visceribus sibi poscit aquas. Mox robora neruis

4.373 Et uires rediere uiris. O prodiga rerum

4.374 Luxuries numquam paruo contenta paratis

4.375 Et quaesitorum terra pelagoque ciborum

4.376 Ambitiosa fames et lautae gloria mensae,

4.377 Discite quam paruo liceat producere uitam

4.378 Et quantum natura petat. Non erigit aegros

4.379 Nobilis ignoto diffusus consule Bacchus,

4.380 Non auro murraque bibunt, sed gurgite puro

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (5, 4-5 )

4.381 Vita redit; satis est populis fluuiusque Ceresque.

4.382 Heu miseri qui bella gerunt! Tunc arma relinquens

4.383 Victori miles spoliato pectore tutus

4.384 Innocuusque suas curarum liber in urbes

4.385 Spargitur. O quantum donata pace potitos

4.386 Excussis umquam ferrum uibrasse lacertis

4.387 Paenituit, tolerasse sitim frustraque rogasse

4.388 Prospera bella deos. Nempe usis Marte secundo

4.389 Tot dubiae restant acies, tot in orbe labores;

4.390 Vt numquam fortuna labet successibus anceps,

4.391 Vincendum totiens; terras fundendus in omnis

4.392 Est cruor et Caesar per tot sua fata sequendus.

4.393 Felix qui potuit mundi nutante ruina,

4.394 Quo iaceat iam scire loco. Non proelia fessos

4.395 Vlla uocant, certos non rumpunt classica somnos.

4.396 Iam coniunx natique rudes et sordida tecta

4.397 Et non deductos recipit sua terra colonos.

4.398 Hoc quoque securis oneris fortuna remisit,

4.399 Sollicitus menti quod abest fauor: ille salutis

4.400 Est auctor, dux ille fuit. Sic proelia soli

4.401 Felices nullo spectant ciuilia uoto.

4.402 Non eadem belli totum fortuna per orbem

4.403 Constitit, in partes aliquid sed Caesaris ausa est.

4.404 Qua maris Adriaci longas ferit unda Salonas

4.405 Et tepidum in molles zephyros excurrit Iader

4.406 Illic bellaci confisus gente Curictum,

4.407 Quos alit Adriaco tellus circumflua ponto,

4.408 Clauditur extrema residens Antonius ora

4.409 Cautus ab incursu belli, si sola recedat,

4.410 Expugnat quae tuta, fames. non pabula tellus

4.411 Pascendis summittit equis, non proserit ullam

4.412 Flaua Ceres segetem; spoliabat gramine campum

4.413 Miles et attonso miseris iam dentibus aruo

4.414 Castrorum siccas de caespite uulserat herbas.

Priscien, Ars (2, 526, 26 )

4.415 Vt primum aduersae socios in litore terrae

4.416 Et Basilum uidere ducem, noua furta per aequor

4.417 Exquisita fugae. Neque enim de more carinas

4.418 Extendunt puppesque leuant, sed firma gerendis

4.419 Molibus insolito contexunt robora ductu;

4.420 Namque ratem uacuae sustentant undique cupae,

4.421 Quarum porrectis series constricta catenis

4.422 Ordinibus geminis obliquas excipit alnos;

4.423 Nec gerit expositum telis in fronte patenti

4.424 Remigium, sed, quod trabibus circumdedit aequor,

4.425 Hoc ferit et taciti praebet miracula cursus,

4.426 Quod nec uela ferat nec apertas uerberet undas.

4.427 Tunc freta seruantur, dum se decliuibus undis

4.428 Aestus agat refluoque mari nudentur harenae.

4.429 Iamque relabenti crescebant litora ponto:

4.430 Missa ratis prono defertur lapsa profundo

4.431 Et geminae comites. Cunctas super ardua turris

4.432 Eminet et tremulis tabulata minantia pinnis.

4.433 Noluit Illyricae custos Octauius undae

4.434 Confestim temptare ratem celeresque carinas

4.435 Continuit, cursu crescat dum praeda secundo,

4.436 Et temere ingressos repetendum inuitat ad aequor

4.437 Pace maris. Sic dum pauidos formidine ceruos

4.438 Claudat odoratae metuentis aera pinnae,

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (12, 750 )

4.439 Aut dum dispositis attollat retia uaris,

4.440 Venator tenet ora leuis clamosa Molossi,

4.441 Spartanos Cretasque ligat, nec creditur ulli

4.442 Silua cani, nisi qui presso uestigia rostro

4.443 Colligit et praeda nescit latrare reperta

4.444 Contentus tremulo monstrasse cubilia loro.

4.445 Nec mora, complentur moles, auideque petitis

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (4, 453 ) Anonyme, Commenta Bernensia (4, 453 )

4.446 Insula deseritur ratibus, quo tempore primas

Priscien, Ars (3, 297, 6-7 ) Priscien, Ars (3, 278, 20-21 )

4.447 Impedit ad noctem iam lux extrema tenebras.

4.448 At Pompeianus fraudes innectere ponto

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (4, 449 ) Anonyme, Glossae ex codice Sangallensi 912 (218, 41 ) Anonyme, Liber Glossarum (CI105 ) Anonyme, Glossae codicis Vaticani 3321 (34, 1 ) Anonyme, Glossae Abavus (318, 23 ) Anonyme, Glossae Affatim (495, 30 )

4.449 Antiqua parat arte Cilix passusque uacare

4.450 Summa freti, medio suspendit uincula ponto

4.451 Et laxe fluitare sinit religatque catenas

4.452 Rupis ab Illyricae scopulis. Nec prima nec illa

4.453 Quae sequitur tardata ratis, sed tertia moles

4.454 Haesit et ad cautes adducto fune secuta est.

4.455 Impendent caua saxa mari, ruituraque semper

Priscien, Ars (2, 559, 14-15 ) Priscien, Ars (2, 505, 13-14 )

4.456 Stat (mirum!) moles et siluis aequor inumbrat.

4.457 Huc fractas aquilone rates summersaque pontus

4.458 Corpora saepe tulit caecisque abscondit in antris;

4.459 Restituit raptus tectum mare, cumque cauernae

4.460 Euomuere fretum, contorti uerticis undae

Anonyme, Florilegium Sangallense (177 )

4.461 Tauromenitanam uincunt feruore Charybdim.

4.462 Hic Opiterginis moles onerata colonis

4.463 Constitit, hanc omni puppes statione solutae

4.464 Circumeunt, alii rupes ac litora complent.

4.465 Vulteius tacitas sentit sub gurgite fraudes.

4.466 Dux erat ille ratis; frustra qui uincula ferro

4.467 Rumpere conatus poscit spe proelia nulla

4.468 Incertus qua terga daret, qua pectora bello.

4.469 Hoc tamen in casu, quantum deprensa ualebat,

4.470 Effecit uirtus: inter tot milia captae

4.471 Circumfusa rati et plenam uix inde cohortem

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (4, 475 )

4.472 Pugna fuit, non longa quidem; nam condidit umbra

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (4, 538 )

4.473 Nox lucem dubiam, pacemque habuere tenebrae.

4.474 Tunc sic attonitam uenturaque fata pauentem

4.475 Rexit magnanima Vulteius uoce cohortem:

4.476 "Libera non ultra parua quam nocte iuuentus,

4.477 Consulite extremis angusto in tempore rebus.

4.478 Vita breuis nulli superest qui tempus in illa

4.479 Quaerendae sibi mortis habet, nec gloria leti

4.480 Inferior, iuuenes, admoto occurrere fato.

4.481 Omnibus incerto uenturae tempore uitae

4.482 Par animi laus est et quos speraueris annos

Priscien, Ars (2, 223, 1 )

4.483 Perdere et extremae momentum abrumpere lucis,

4.484 Arcessas dum fata manu; non cogitur ullus

4.485 Velle mori. Fuga nulla patet, stant undique nostris

4.486 Intenti ciues iugulis: decernite letum,

4.487 Et metus omnis abest; cupias quodcumque necesse est.

4.488 Non tamen in caeca bellorum nube cadendum est,

4.489 Aut cum permixtas acies sua tela tenebris

4.490 Inuoluent conferta iacent cum corpora campo,

4.491 In medium mors omnis abit, perit obruta uirtus.

4.492 Nos in conspicua sociis hostique carina

4.493 Constituere dei. Praebebunt aequora testes,

4.494 Praebebunt terrae, summis dabit insula saxis,

4.495 Spectabunt geminae diuerso litore partes.

4.496 Nescio quod nostris magnum et memorabile fatis

4.497 Exemplum, Fortuna, paras. Quaecumque per aeuum

4.498 Exhibuit monumenta fides seruataque ferro

4.499 Militiae pietas, transisset nostra iuuentus;

4.500 Namque suis pro te gladiis incumbere, Caesar,

4.501 Esse parum scimus; sed non maiora supersunt

4.502 Obsessis, tanti quae pignora demus amoris.

4.503 Abscidit nostrae multum fors inuida laudi,

4.504 Quod non cum senibus capti natisque tenemur.

4.505 Indomitos sciat esse uiros timeatque furentis

4.506 Et morti faciles animos et gaudeat hostis

4.507 Non plures haesisse rates. temptare parabunt

4.508 Foederibus turpique uolent corrumpere uita.

4.509 O utinam, quo plus habeat mors unica famae,

4.510 Promittant ueniam, iubeant sperare salutem,

4.511 Ne nos, cum calido fodiemus uiscera ferro,

4.512 Desperasse putent. magna uirtute merendum est,

4.513 Caesar ut amissis inter tot milia paucis

4.514 Hoc damnum clademque uocet. Dent fata recessum

4.515 Emittantque licet, uitare instantia nolim.

4.516 Proieci uitam, comites, totusque futurae

4.517 Mortis agor stimulis; furor est. Agnoscere solis

4.518 Permissum quos iam tangit uicinia fati,

4.519 Victurosque dei celant, ut uiuere durent,

Priscien, Ars (3, 342, 9-10 )

4.520 Felix esse mori." sic cunctas sustulit ardor

4.521 Nobilium mentes iuuenum: cum sidera caeli

4.522 Ante ducis uoces oculis umentibus omnes

4.523 Aspicerent flexoque Vrsae temone pauerent,

4.524 Idem, cum fortes animos praecepta subissent,

4.525 Optauere diem. Nec segnis uergere ponto

4.526 Tunc erat astra polus; nam sol Ledaea tenebat

4.527 Sidera, uicino cum lux altissima Cancro est;

4.528 Nox tum Thessalicas urgebat parua sagittas.

4.529 Detegit orta dies stantis in rupibus Histros

4.530 Pugnacesque mari Graia cum classe Liburnos.

4.531 Temptauere prius suspenso uincere bello

4.532 Foederibus, fieret captis si dulcior ipsa

4.533 Mortis uita mora. Stabat deuota iuuentus

4.534 Damnata iam luce ferox securaque pugnae

4.535 Promisso sibi fine manu, nullique tumultus

4.536 Excussere uiris mentes ad summa paratas,

4.537 Innumerasque simul pauci terraque marique

4.538 Sustinuere manus; tanta est fiducia mortis.

4.539 Vtque satis bello uisum est fluxisse cruoris,

4.540 Versus ab hoste furor. Primus dux ipse carinae

4.541 Vulteius iugulo poscens iam fata retecto

4.542 "Ecquis" ait "iuuenum est, cuius sit dextra cruore

4.543 Digna meo certaque fide per uulnera nostra

4.544 Testetur se uelle mori?" Nec plura locuto

4.545 Viscera non unus iamdudum transigit ensis.

4.546 Collaudat cunctos, sed eum cui uulnera prima

4.547 Debebat grato moriens interficit ictu.

4.548 Concurrunt alii totumque in partibus unis

Priscien, De figuris numerorum (9, 17-18 ) Anonyme, Florilegium Erfurtense (f 121r ) Anonyme, Excerptiones de Prisciano (X, 4 )

4.549 Bellorum fecere nefas. Sic semine Cadmi

4.550 Emicuit Dircaea cohors ceciditque suorum

4.551 Vulneribus dirum Thebanis fratribus omen;

Anonyme, Florilegium Sangallense (178 )

4.552 Phasidos et campis insomni dente creati

4.553 Terrigenae missa magicis e cantibus ira

4.554 Cognato tantos implerunt sanguine sulcos,

4.555 Ipsaque inexpertis quod primum fecerat herbis,

4.556 Expauit Medea nefas. Sic mutua pacti

4.557 Fata cadunt iuuenes, minimumque in morte uirorum

4.558 Mors uirtutis habet; pariter sternuntque caduntque

4.559 Vulnere letali; nec quemquam dextra fefellit,

4.560 Cum feriat moriente manu. Nec uulnus adactis

4.561 Debetur gladiis: percussum est pectore ferrum,

4.562 Et iuguli pressere manum. Cum sorte cruenta

4.563 Fratribus incurrant fratres natusque parenti,

Anonyme, Commenta Bernensia (4, 503 )

4.564 Haut trepidante tamen toto cum pondere dextra

4.565 Exegere enses. Pietas ferientibus una

4.566 Non repetisse fuit. Iam latis uiscera lapsa

4.567 Semianimes traxere foris multumque cruorem

4.568 Infudere mari. despectam cernere lucem

4.569 Victoresque suos uultu spectare superbo

4.570 Et mortem sentire iuuat. Iam strage cruenta

4.571 Conspicitur cumulata ratis bustisque remittunt

4.572 Corpora uictores ducibus mirantibus, ulli

4.573 Esse ducem tanti. nullam maiore locuta est

4.574 Ore ratem totum discurrens Fama per orbem.

4.575 Non tamen ignauae post haec exempla uirorum

4.576 Percipient gentes quam sit non ardua uirtus

4.577 Seruitium fugisse manu. Sed regna timentur

Priscien, Ars (2, 391, 9-10 )

4.578 Ob ferrum, et saeuis libertas subditur armis,

4.579 Ignorantque datos, ne quisquam seruiat, enses.

4.580 Mors, utinam pauidos uitae subducere nolles

4.581 Sed uirtus te sola daret! Non segnior illo

Priscien, Ars (3, 339, 2 )

4.582 Marte fuit qui tum Libycis exarsit in aruis.

4.583 Namque rates audax Lilybaeo litore soluit

4.584 Curio nec forti uelis aquilone recepto

4.585 Inter semirutas magnae Carthaginis arces

4.586 Et Clupeam tenuit stationis litora notae

4.587 Primaque castra locat cano procul aequore, qua se

4.588 Bagrada lentus agit siccae sulcator harenae.

4.589 Inde petit tumulos exesasque undique rupes,

4.590 Antaei quas regna uocat non uana uetustas.

4.591 Nominis antiqui cupientem noscere causas

4.592 Cognita per multos docuit rudis incola patres:

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (7, 206 )

4.593 "Nondum post genitos tellus effeta gigantas

4.594 Terribilem Libycis partum concepit in antris;

4.595 Nec tam iusta fuit terrarum gloria Typhon

4.596 Aut Tityos Briareusque ferox, caeloque pepercit

4.597 Quod non Phlegraeis Antaeum sustulit aruis.

4.598 Hoc quoque tam uastas cumulauit munere uires

4.599 Terra sui fetus, quod, cum tetigere parentem,

4.600 Iam defecta uigent renouato robore membra.

4.601 Haec illi spelunca domus; latuisse sub alta

4.602 Rupe ferunt, epulas raptos habuisse leones;

4.603 Ad somnos non terga ferae praebere cubile

4.604 Adsuerunt, non silua torum, uiresque resumit

4.605 In nuda tellure iacens. Periere coloni

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (4, 592 )

4.606 Aruorum Libyae, pereunt quos appulit aequor;

4.607 Auxilioque diu uirtus non usa cadendi

4.608 Terrae spernit opes: inuictus robore cunctis,

4.609 Quamuis staret, erat. Tandem uulgata cruenti

4.610 Fama mali terras monstris aequorque leuantem

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 3, 3, 9 ) Servius (pseudo), Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (8, 275 ) Servius (pseudo), Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (8, 201 )

4.611 Magnanimum Alciden Libycas exciuit in oras.

Anonyme, Florilegium Sangallense (179 )

4.612 Ille Cleonaei proiecit terga leonis,

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (4, 159-160 ) Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (1, 355 ) Servius (pseudo), Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (8, 295 )

4.613 Antaeus Libyci; perfundit membra liquore

4.614 Hospes Olympiacae seruato more palaestrae,

4.615 Ille parum fidens pedibus contingere matrem

4.616 Auxilium membris calidas infudit harenas.

4.617 Conseruere manus et multo bracchia nexu;

4.618 Colla diu grauibus frustra temptata lacertis,

4.619 Immotumque caput fixa cum fronte tenetur;

4.620 Miranturque habuisse parem. Nec uiribus uti

4.621 Alcides primo uoluit certamine totis

4.622 Exhausitque uirum, quod creber anhelitus illi

4.623 Prodidit et gelidus fesso de corpore sudor.

4.624 Tunc ceruix lassata quati, tunc pectore pectus

4.625 Vrgueri, tunc obliqua percussa labare

4.626 Crura manu. Iam terga uiri cedentia uictor

4.627 Alligat et medium compressis ilibus artat

4.628 Inguinaque insertis pedibus distendit et omnem

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (10, 277 )

4.629 Explicuit per membra uirum. Rapit arida tellus

4.630 Sudorem: calido complentur sanguine uenae,

4.631 Intumuere tori, totosque induruit artus

Priscien, Ars (2, 397, 14 )

4.632 Herculeosque nouo laxauit corpore nodos.

4.633 Constitit Alcides stupefactus robore tanto

4.634 Nec sic Inachiis, quamuis rudis esset, in undis

4.635 Desectam timuit reparatis anguibus hydram.

4.636 Conflixere pares, telluris uiribus ille,

4.637 Ille suis. Numquam saeuae sperare nouercae

4.638 Plus licuit; uidet exhaustos sudoribus artus

4.639 Ceruicemque uiri siccam, cum ferret Olympum.

4.640 Vtque iterum fessis iniecit bracchia membris,

4.641 Non expectatis Antaeus uiribus hostis

4.642 Sponte cadit maiorque accepto robore surgit.

4.643 Quisquis inest terris, in fessos spiritus artus

4.644 Egeritur, tellusque uiro luctante laborat.

4.645 Vt tandem auxilium tactae prodesse parentis

4.646 Alcides sensit, "Standum est tibi" dixit "et ultra

4.647 Non credere solo sternique uetabere terra,

4.648 Haerebis pressis intra mea pectora membris,

4.649 Huc, Antaee, cades." sic fatus sustulit alte

4.650 Nitentem in terras iuuenem. Morientis in artus

4.651 Non potuit nati tellus permittere uires:

4.652 Alcides medio tenuit iam pectora pigro

Anonyme, Commenta Bernensia (4, 50 )

4.653 Stricta gelu terrisque diu non credidit hostem.

4.654 Hinc, aeui ueteris custos, famosa uetustas

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (4, 32-33 )

4.655 Miratrixque sui signauit nomine terras.

4.656 Sed maiora dedit cognomina collibus istis,

4.657 Poenum qui Latiis reuocauit ab arcibus hostem,

4.658 Scipio. Nam sedes Libyca tellure potito

4.659 Haec fuit. En ueteris cernis uestigia ualli;

4.660 Romana hos primum tenuit uictoria campos."

4.661 Curio laetatus, tamquam fortuna locorum

4.662 Bella gerat seruetque ducum sibi fata priorum,

4.663 Felici non fausta loco tentoria ponens

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (11, 590 )

4.664 Indulsit castris et collibus abstulit omen

4.665 Sollicitatque feros non aequis uiribus hostis.

4.666 Omnis Romanis quae cesserat Africa signis,

4.667 Tunc Vari sub iure fuit, qui robore quamquam

4.668 Confisus Latio regis tamen undique uires

4.669 Exciuit, Libyae gentis, extremaque mundi

4.670 Signa suum comitata Iubam. Non fusior ulli

4.671 Terra fuit domino: qua sunt longissima regni,

4.672 Cardine ab occiduo uicinus Gadibus Atlas

4.673 Terminat, a medio confinis Syrtibus Hammon;

4.674 At qua lata iacet, uasti plaga feruida regni

4.675 Distinet Oceanum zonaeque exusta calentis.

4.676 Sufficiunt spatio populi: tot castra sequuntur

4.677 Autololes Numidaeque uagi semperque paratus

4.678 Inculto Gaetulus equo, tum concolor Indo

Abbon de Fleury, Quaestiones Grammaticales (18 )

4.679 Maurus, inops Nasamon, mixti Garamante perusto

4.680 Marmaridae uolucres aequaturusque sagittas

4.681 Medorum, tremulum cum torsit missile, Mazax

4.682 Et gens quae nudo residens Massylia dorso

4.683 Ora leui flectit frenorum nescia uirga,

4.684 Et solitus uacuis errare mapalibus Afer

4.685 Venator, ferrique simul fiducia non est,

4.686 Vestibus iratos laxis operire leones.

4.687 Nec solum studiis ciuilibus arma parabat,

4.688 Priuatae sed bella dabat Iuba concitus irae.

4.689 Hunc quoque, quo superos humanaque polluit, anno

4.690 Lege tribunicia solio depellere auorum

4.691 Curio temptarat Libyamque auferre tyranno,

4.692 Dum regnum te, Roma, facit. memor ille doloris

4.693 Hoc bellum sceptri fructum putat esse retenti.

4.694 Hac igitur regis trepidat iam Curio fama,

4.695 Et quod Caesareis numquam deuota iuuentus

4.696 Illa nimis castris nec Rheni miles in undis

4.697 Exploratus erat, Corfini captus in arce;

4.698 Infidusque nouis ducibus dubiusque priori

Abbon de Fleury, Quaestiones Grammaticales (18 )

4.699 Fas utrumque putat. sed postquam languida segni

4.700 Cernit cuncta metu nocturnaque munia ualli

4.701 Desolata fuga, trepida sic mente profatur:

Anonyme, Florilegium Sangallense (180 )

4.702 "Audendo magnus tegitur timor, arma capessam

4.703 Ipse prior, campum miles descendat in aequum,

4.704 Dum meus est; uariam semper dant otia mentem.

4.705 Eripe consilium pugna; cum dira uoluptas

4.706 Ense subit presso, galeae texere pudorem,

4.707 Quis conferre duces meminit? quis pendere causas?

4.708 Qua stetit, inde fauet; ueluti fatalis harenae

4.709 Muneribus non ira uetus concurrere cogit

4.710 Productos, odere pares." Sic fatus apertis

4.711 Instruxit campis acies; quem blanda futuris

4.712 Deceptura malis belli fortuna recepit.

4.713 Nam pepulit Varum campo nudataque foeda

4.714 Terga fuga, donec uetuerunt castra, cecidit.

Priscien, Ars (2, 515, 1 ) Anonyme, Florilegium Sangallense (181 )

4.715 Tristia sed postquam superati proelia Vari

4.716 Sunt audita Iubae, laetus quod gloria belli

4.717 Sit rebus seruata suis, rapit agmina furtim

4.718 Obscuratque suam per iussa silentia famam

4.719 Hoc solum metuens incauto ab hoste, timeri.

4.720 Mittitur, exigua qui proelia prima lacessat

4.721 Eliciatque manu, Numidis a rege secundus,

4.722 Vt sibi commissi simulator Sabbura belli;

Anonyme, Florilegium Sangallense (182 )

4.723 Ipse caua regni uires in ualle retentat:

4.724 Aspidas ut Pharias cauda sollertior hostis

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (4, 727 )

4.725 Ludit et iratas incerta prouocat umbra

4.726 Obliquusque caput uanas serpentis in auras

4.727 Effusae tuto comprendit guttura morsu

4.728 Letiferam citra saniem; tunc irrita pestis

4.729 Exprimitur, faucesque fluunt pereunte ueneno.

4.730 Fraudibus euentum dederat fortuna, feroxque

4.731 Non exploratis occulti uiribus hostis

4.732 Curio nocturnum castris erumpere cogit

4.733 Ignotisque equitem late decurrere campis.

4.734 Ipse sub aurorae primos excedere motus

4.735 Signa iubet castris multum frustraque rogatus,

4.736 Vt Libycas metuat fraudes infectaque semper

4.737 Punica bella dolis. Leti fortuna propinqui

4.738 Tradiderat fatis iuuenem, bellumque trahebat

4.739 Auctorem ciuile suum. Super ardua ducit

4.740 Saxa, super cautes abrupto limite signa,

Anonyme, Liber Glossarum (CA1148 )

4.741 Cum procul e summis conspecti collibus hostes.

4.742 Fraude sua cessere parum, dum colle relicto

4.743 Effusam patulis aciem committeret aruis:

4.744 Ille fugam credens simulatae nescius artis,

4.745 Vt uictor, mersos aciem deiecit in agros.

4.746 Tunc primum patuere doli, Numidaeque fugaces

4.747 Vndique completis clauserunt montibus agmen.

4.748 Obstipuit dux ipse simul perituraque turba.

4.749 Non timidi petiere fugam, non proelia fortes:

4.750 Quippe ubi non sonipes motus clangore tubarum

Priscien, Ars (3, 341, 16-19 )

4.751 Saxa quatit pulsu rigidos uexantia frenos

4.752 Ora terens spargitque iubas et surrigit aures

4.753 Incertoque pedum pugnat non stare tumultu;

4.754 Fessa iacet ceruix, fumant sudoribus artus,

4.755 Oraque proiecta squalent arentia lingua,

4.756 Pectora rauca gemunt quae creber anhelitus urget,

4.757 Et defecta grauis longe trahit ilia pulsus,

4.758 Siccaque sanguineis durescit spuma lupatis.

Anonyme, Liber Glossarum (LV366 )

4.759 Iamque gradum neque uerberibus stimulisque coacti

4.760 Nec quamuis crebris iussi calcaribus addunt;

4.761 Vulneribus coguntur equi, nec profuit ulli

4.762 Cornipedis rupisse moras; neque enim impetus ille

4.763 Incursusque fuit: tantum perfertur ad hostem

4.764 Et spatium iaculis oblato uulnere donat.

4.765 At uagus Afer equos ut primum emisit in agmen,

4.766 Tunc campi tremuere sono, terraque soluta,

4.767 Quantus Bistonio torquetur turbine puluis,

4.768 Aera nube sua texit traxitque tenebras.

4.769 Vt uero in pedites fatum miserabile belli

4.770 Incubuit, nullo dubii discrimine Martis

4.771 Ancipites steterunt casus, sed tempora pugnae

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (4, 771 )

4.772 Mors tenuit; neque enim licuit procurrere contra

4.773 Et miscere manus. Sic undique saepta iuuentus

4.774 Comminus obliquis et rectis eminus hastis

4.775 Obruitur, non uulneribus nec sanguine solum,

4.776 Telorum nimbo peritura et pondere ferri.

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (9, 805 )

4.777 Ergo acies tantae paruum spissantur in orbem,

4.778 Ac, si quis metuens medium correpsit in agmen,

4.779 Vix impune suos inter conuertitur enses;

4.780 Densaturque globus, quantum pede prima relato

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (10, 432 ) Priscien, Ars (2, 444, 10-11 ) Micon de Saint-Riquier, Opus prosodiacum (103 )

4.781 Constrinxit gyros acies. non arma mouendi

4.782 Iam locus est pressis, stipataque membra teruntur;

4.783 Frangitur armatum colliso pectore pectus.

4.784 Non tam laeta tulit uictor spectacula Maurus

4.785 Quam fortuna dabat; fluuios non ille cruoris

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (7, 464 ) Priscien, Ars (3, 341, 22-23 )

4.786 Membrorumque uidet lapsum et ferientia terram

4.787 Corpora: compressum turba stetit omne cadauer.

4.788 Excitet inuisas dirae Carthaginis umbras

4.789 Inferiis fortuna nouis, ferat ista cruentus

4.790 Hannibal et Poeni tam dira piacula manes.

4.791 Romanam, superi, Libyca tellure ruinam

4.792 Pompeio prodesse nefas uotisque senatus!

4.793 Africa nos potius uincat sibi. Curio fusas

Micon de Saint-Riquier, Opus prosodiacum (35 )

4.794 Vt uidit campis acies et cernere tantas

4.795 Permisit clades compressus sanguine puluis,

4.796 Non tulit afflictis animam producere rebus

4.797 Aut sperare fugam ceciditque in strage suorum

4.798 Impiger ad letum et fortis uirtute coacta.

4.799 Quid nunc rostra tibi prosunt turbata forumque,

4.800 Vnde tribunicia plebeius signifer arce

4.801 Arma dabas populis? quid prodita iura senatus

4.802 Et gener atque socer bello concurrere iussi?

4.803 Ante iaces quam dira duces Pharsalia confert,

4.804 Spectandumque tibi bellum ciuile negatum est.

4.805 Has urbi miserae uestro de sanguine poenas

4.806 Ferre datis, luitis iugulo sic arma, potentes.

4.807 Felix Roma quidem ciuisque habitura beatos,

4.808 Si libertatis superis tam cura placeret,

4.809 Quam uindicta placet! Libycas en nobile corpus

4.810 Pascit aues, nullo contectus Curio busto.

4.811 At tibi nos, quando non proderit ista silere,

4.812 A quibus omne aeui senium sua fama repellit,

4.813 Digna damus, iuuenis, meritae praeconia uitae.

4.814 Haut alium tanta ciuem tulit indole Roma

4.815 Aut cui plus leges deberent recta sequenti.

4.816 Perdita tunc Vrbi nocuerunt saecula, postquam

4.817 Ambitus et luxus et opum metuenda facultas

4.818 Transuerso mentem dubiam torrente tulerunt;

4.819 Momentumque fuit mutatus Curio rerum,

4.820 Gallorum captus spoliis et Caesaris auro.

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (6, 621 )

4.821 Ius licet in iugulos nostros sibi fecerit ensis

4.822 Sulla potens Mariusque ferox et Cinna cruentus

4.823 Caesareaeque domus series, cui tanta potestas

4.824 Concessa est? emere omnes, hic uendidit Vrbem.

5.1 Sic alterna duces bellorum uulnera passos

5.2 In Macetum terras miscens aduersa secundis

Micon de Saint-Riquier, Opus prosodiacum (214 )

5.3 Seruauit fortuna pares. Iam sparserat Haemo

5.4 Bruma niues gelidoque cadens Atlantis Olympo,

5.5 Instabatque dies qui dat noua nomina fastis

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 3, 21, 5 ) Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 3, 17, 4 ) Anonyme, Liber Glossarum (FA543 )

5.6 Quique colit primus ducentem tempora Ianum.

5.7 Dum tamen emeriti remanet pars ultima iuris

Anonyme, Liber Glossarum (EM45 )

5.8 Consul uterque uagos belli per munia patres

Luctatius Placidus, Glossarium e codice parisino (118, 16 ) Anonyme, Liber Glossarum (MV202 )

5.9 Elicit Epirum. Peregrina ac sordida sedes

5.10 Romanos cepit proceres, secretaque rerum

5.11 Hospes in externis audiuit curia tectis.

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (3, 539 ) Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (12, 519 ) Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (8, 748 ) Priscien, Ars (2, 157, 1 ) Priscien, Ars (2, 316, 25 ) Priscien, Ars (2, 342, 18 ) Anonyme, Exempla diuersorum auctorum (83 )

5.12 Nam quis castra uocet tot strictas iure securis,

5.13 Tot fasces? Docuit populos uenerabilis ordo,

5.14 Non Magni partes, sed Magnum in partibus esse.

5.15 Vt primum maestum tenuere silentia coetum,

5.16 Lentulus e celsa sublimis sede profatur:

5.17 "Indole si dignum Latia, si sanguine prisco

5.18 Robur inest animis, non qua tellure coacti

5.19 Quamque procul tectis captae sedeamus ab urbis

5.20 Cernite, sed uestrae faciem cognoscite turbae

5.21 Cunctaque iussuri primum hoc decernite, patres,

5.22 Quod regnis populisque liquet, nos esse senatum.

5.23 Nam uel Hyperboreae plaustrum glaciale sub Vrsae

5.24 Vel plaga qua torrens claususque uaporibus axis

5.25 Nec patitur noctes nec iniquos crescere soles,

5.26 Si fortuna ferat, rerum nos summa sequetur

Priscien, Ars (2, 157, 21-22 )

5.27 Imperiumque comes. Tarpeia sede perusta

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (5, 27 )

5.28 Gallorum facibus Veiosque habitante Camillo

5.29 Illic Roma fuit. Non umquam perdidit ordo

5.30 Mutato sua iura solo. Maerentia tecta

5.31 Caesar habet uacuasque domos legesque silentis

Probus (pseudo), De ultimis syllabis ad Caelestinum (4, 239, 33 )

5.32 Clausaque iustitio tristi fora; curia solos

5.33 Illa uidet patres, plena quos urbe fugauit.

5.34 Ordine de tanto quisquis non exulat, hic est,

5.35 Ignaros scelerum longaque in pace quietos

5.36 Bellorum primus sparsit furor; omnia rursus

5.37 Membra loco redeunt. En totis uiribus orbis

5.38 Hesperiam pensant superi: iacet hostis in undis

5.39 Obrutus Illyricis, Libyae squalentibus aruis

5.40 Curio Caesarei cecidit pars magna senatus.

5.41 Tollite signa, duces, fatorum impellite cursum,

5.42 Spem uestram praestate deis, fortunaque tantos

5.43 Det uobis animos quantos fugientibus hostem

5.44 Causa dabat. nostrum exhausto ius clauditur anno;

5.45 Vos quorum finem non est sensura potestas,

5.46 Consulite in medium, patres, Magnumque iubete

5.47 Esse ducem." Laeto nomen clamore senatus

5.48 Excipit et Magno fatum patriaeque suumque

5.49 Imposuit. tunc in reges populosque merentis

5.50 Sparsus honor, pelagique potens Phoebeia donis

5.51 Exornata Rhodos gelidique inculta iuuentus

5.52 Taygeti; famae ueteres laudantur Athenae,

5.53 Massiliaeque suae donatur libera Phocis.

5.54 Tunc Sadalam fortemque Cotyn fidumque per arma

5.55 Deiotarum et gelidae dominum Rhascypolin orae

5.56 Collaudant Libyamque iubent auctore senatu

5.57 Sceptrifero parere Iubae. Pro tristia fata!

Priscien, Ars (3, 34, 4-5 )

5.58 Et tibi, non fidae gentis dignissime regno,

5.59 Fortunae, Ptolemaee, pudor crimenque deorum

5.60 Cingere Pellaeo pressos diademate crinis

5.61 Permissum. Saeuum in populos, puer, accipis ensem

5.62 (Atque utinam in populos); donata est regia Lagi,

Anonyme, Liber Glossarum (RE738 )

5.63 Accessit Magni iugulus, regnumque sorori

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (8, 500 )

5.64 Ereptum est soceroque nefas. Iam turba soluto

5.65 Arma petit coetu. Quae cum populique ducesque

5.66 Casibus incertis et caeca sorte pararent,

5.67 Solus in ancipites metuit descendere Martis

5.68 Appius euentus finemque expromere rerum

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (3, 450-451 )

5.69 Sollicitat superos multosque obducta per annos

5.70 Delphica fatidici reserat penetralia Phoebi.

5.71 Hesperio tantum quantum summotus eoo

5.72 Cardine Parnasos gemino petit aethera colle,

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (5, 78 ) Anonyme, Commenta Bernensia (5, 78 ) Micon de Saint-Riquier, Opus prosodiacum (302 ) Anonyme, Scholia in Persium (pr. 2 )

5.73 Mons Phoebo Bromioque sacer, cui numine mixto

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (6, 78 )

5.74 Delphica Thebanae referunt trieterica Bacchae.

Anonyme, Commenta Bernensia (5, 71 ) Anonyme, Liber Glossarum (DE603 )

5.75 Hoc solum fluctu terras mergente cacumen

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (1, 118 )

5.76 Eminuit pontoque fuit discrimen et astris.

5.77 Tu quoque uix summam seductus ab aequore rupem

5.78 Extuleras unoque iugo, Parnasse, latebas.

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (1, 62 )

5.79 Vltor ibi expulsae, premeret cum uiscera partus,

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (5, 79 )

5.80 Matris adhuc rudibus Paean Pythona sagittis

5.81 Explicuit, cum regna Themis tripodasque teneret.

5.82 Vt uidit Paean uastos telluris hiatus

5.83 Diuinam spirare fidem uentosque loquaces

5.84 Exhalare solum, sacris se condidit antris

5.85 Incubuitque adyto: uates ibi factus Apollo.

5.86 Quis latet hic superum? quod numen ab aethere pressum

5.87 Dignatur caecas inclusum habitare cauernas?

5.88 Quis terram caeli patitur deus omnia cursus

5.89 Aeterni secreta tenens mundoque futuri

5.90 Conscius ac populis sese proferre paratus

5.91 Contactumque ferens hominis magnusque potensque,

5.92 Siue canit fatum, seu quod iubet ille canendo

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (1, 213 )

5.93 Fit fatum? Forsan terris inserta regendis

5.94 Aere libratum uacuo quae sustinet orbem,

5.95 Totius pars magna Iouis Cirrhaea per antra

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (8, 331 )

5.96 Exit et aetherio trahitur conexa Tonanti.

5.97 Hoc ubi uirgineo conceptum est pectore numen,

5.98 Humanam feriens animam sonat oraque uatis

5.99 Soluit, ceu Siculus flammis urgentibus Aetnam

5.100 Vndat apex, Campana fremens ceu saxa uaporat

5.101 Conditus Inarimes aeterna mole Typhoeus.

Priscien, Ars (2, 73, 21 ) Pierre de Pise, Quaestiunculae in Priscianum (728 )

5.102 Hoc tamen expositum cunctis nullique negatum

5.103 Numen ab humani solum se labe furoris

5.104 Vindicat. Haut illic tacito mala uota susurro

5.105 Concipiunt; nam fixa canens mutandaque nulli

5.106 Mortales optare uetat iustisque benignus

5.107 Saepe dedit sedem totas mutantibus urbes,

5.108 Vt Tyriis; dedit ille minas impellere belli,

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (5, 108 )

5.109 Vt Salaminiacum meminit mare; sustulit iras,

5.110 Telluris sterilis monstrato fine; resoluit

5.111 Aera tabificum. Non ullo saecula dono

5.112 Nostra carent maiore deum, quam Delphica sedes

5.113 Quod siluit, postquam reges timuere futura

5.114 Et superos uetuere loqui. Nec uoce negata

5.115 Cirrhaeae maerent uates templique fruuntur

5.116 Iustitio. Nam si qua deus sub pectora uenit,

5.117 Numinis aut poena est mors immatura recepti

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (5, 128 )

5.118 Aut pretium; quippe stimulo fluctuque furoris

5.119 Compages humana labat, pulsusque deorum

5.120 Concutiunt fragiles animas. Sic tempore longo

5.121 Immotos tripodas uastaeque silentia rupis

5.122 Appius Hesperii scrutator ad ultima fati

5.123 Sollicitat. Iussus sedes laxare uerendas

5.124 Antistes pauidamque deis immittere uatem

5.125 Castalios circum latices nemorumque recessus

5.126 Phemonoen errore uagam curisque uacantem

5.127 Corripuit cogitque fores irrumpere templi.

5.128 Limine terrifico metuens consistere Phoebas

5.129 Absterrere ducem noscendi ardore futura

5.130 Cassa fraude parat: "Quid spes" ait "improba ueri

Priscien, Ars (3, 222, 9 ) Priscien, Ars (2, 566, 15 )

5.131 Te, Romane, trahit? Muto Parnasos hiatu

5.132 Conticuit pressitque deum, seu spiritus istas

5.133 Destituit fauces mundique in deuia uersum

5.134 Duxit iter, seu, barbarica cum lampade Python

5.135 Arsit, in immensas cineres abiere cauernas

5.136 Et Phoebi tenuere uiam, seu sponte deorum

5.137 Cirrha silet farique sat est arcana futuri

5.138 Carmina longaeuae uobis commissa Sibyllae,

5.139 Seu Paean solitus templis arcere nocentes,

5.140 Ora quibus soluat, nostro non inuenit aeuo."

5.141 Virginei patuere doli, fecitque negatis

5.142 Numinibus metus ipse fidem. Tum torta priores

5.143 Stringit uitta comas, crinesque in terga solutos

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (5, 155 )

5.144 Candida Phocaica complectitur infula lauro.

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (5, 144 )

5.145 Haerentem dubiamque premens in templa sacerdos

5.146 Impulit. Illa pauens adyti penetrale remoti

5.147 Fatidicum prima templorum in parte resistit

5.148 Atque deum simulans sub pectore ficta quieto

5.149 Verba refert, nullo confusae murmure uocis

5.150 Instinctam sacro mentem testata furore,

5.151 Haud aeque laesura ducem, cui falsa canebat,

5.152 Quam tripodas Phoebique fidem. Non rupta trementi

5.153 Verba sono nec uox antri complere capacis

5.154 Sufficiens spatium nulloque horrore comarum

5.155 Excussae laurus immotaque culmina templi

5.156 Securumque nemus ueritam se credere Phoebo

5.157 Prodiderant. Sensit tripodas cessare furensque

5.158 Appius: "Et nobis meritas dabis, improba, poenas

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (6, 662 )

5.159 Et superis, quos fingis" ait "nisi mergeris antris

5.160 Deque orbis trepidi tanto consulta tumultu

5.161 Desinis ipsa loqui." Tandem conterrita uirgo

5.162 Confugit ad tripodas uastisque adducta cauernis

5.163 Haesit et inuito concepit pectore numen,

5.164 Quod non exhaustae per tot iam saecula rupis

5.165 Spiritus ingessit uati, tandemque potitus

5.166 Pectore Cirrhaeo non umquam plenior artus

5.167 Phoebados irrupit Paean mentemque priorem

5.168 Expulit atque hominem toto sibi cedere iussit

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (3, 433 ) Priscien, Ars (2, 206, 18-19 )

5.169 Pectore. Bacchatur demens aliena per antrum

5.170 Colla ferens uittasque dei Phoebeaque serta

5.171 Erectis discussa comis per inania templi

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Epod. 5, 27 )

5.172 Ancipiti ceruice rotat spargitque uaganti

5.173 Obstantis tripodas magnoque exaestuat igne

5.174 Iratum te, Phoebe, ferens. Nec uerbere solo

5.175 Vteris et stimulos flammasque in uiscera mergis:

5.176 Accipit et frenos, nec tantum prodere uati

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (3, 379 ) Servius (pseudo), Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (6, 80 )

5.177 Quantum scire licet. uenit aetas omnis in unam

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (3, 379 )

5.178 Congeriem, miserumque premunt tot saecula pectus.

5.179 Tanta patet rerum series, atque omne futurum

5.180 Nititur in lucem, uocemque petentia fata

5.181 Luctantur; non prima dies, non ultima mundi,

5.182 Non modus Oceani, numerus non derat harenae.

5.183 Talis in Euboico uates Cumana recessu

5.184 Indignata suum multis seruire furorem

5.185 Gentibus ex tanta fatorum strage superba

5.186 Excerpsit Romana manu; sic plena laborat

5.187 Phemonoe Phoebo, dum te, consultor operti

5.188 Castalia tellure dei, uix inuenit, Appi,

5.189 Inter fata diu quaerens tam magna latentem.

5.190 Spumea tunc primum rabies uesana per ora

5.191 Effluit et gemitus nec anhelo clara meatu

5.192 Murmura; tunc maestus uastis ululatus in antris,

5.193 Extremaeque sonant domita iam uirgine uoces:

5.194 "Effugis ingentis tanti discriminis expers

5.195 Bellorum, Romane, minas solusque quietem

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (5, 225b )

5.196 Euboici uasta lateris conualle tenebis."

5.197 Cetera suppressit faucesque obstrinxit Apollo.

5.198 Custodes tripodes fatorum arcanaque mundi

5.199 Tuque potens ueri, Paean, nullumque futuri

5.200 A superis celate diem, suprema ruentis

5.201 Imperii caesosque duces et funera regum

5.202 Et tot in Hesperio collapsas sanguine gentis

5.203 Cur aperire times? an nondum numina tantum

5.204 Decreuere nefas et adhuc dubitantibus astris

5.205 Pompei damnare caput tot fata tenentur?

5.206 Vindicis an gladii facinus poenasque furorum

5.207 Regnaque ad ultores iterum redeuntia Brutos

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (5, 207 )

5.208 Vt peragat fortuna taces? Tunc pectore uatis

5.209 Impactae cessere fores, expulsaque templis

Priscien, Ars (2, 525, 24 )

5.210 Prosiluit; perstat rabies, nec cuncta locutae,

5.211 Quem non emisit, superest deus. Illa feroces

5.212 Torquet adhuc oculos totoque uagantia caelo

5.213 Lumina, nunc uultu pauido, nunc torua minaci:

5.214 Stat numquam facies; rubor igneus inficit ora

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (6, 47 )

5.215 Liuentesque genas; nec qui solet esse timenti,

5.216 Terribilis sed pallor inest; nec fessa quiescunt

5.217 Corda, sed ut tumidus boreae post flamina pontus

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (1, 479-480 )

5.218 Rauca gemit, sic muta leuant suspiria uatem.

5.219 Dumque a luce sacra qua uidit fata refertur

5.220 Ad uulgare iubar, mediae uenere tenebrae:

5.221 Immisit Stygiam Paean in uiscera Lethen,

5.222 Quae raperet secreta deum. tum pectore uerum

5.223 Fugit, et ad Phoebi tripodas rediere futura;

5.224 Vixque refecta cadit. Nec te uicinia leti

5.225 Territat ambiguis frustratum sortibus, Appi;

5.226 Iure sed incerto mundi subsidere regnum

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (11, 268 ) Micon de Saint-Riquier, Opus prosodiacum (T26 )

5.227 Chalcidos Euboicae uana spe rapte parabas.

Servius Danielis, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (11, 268 )

5.228 Heu demens! nullum belli sentire fragorem,

Probus (pseudo), De ultimis syllabis ad Caelestinum (4, 248, 1 )

5.229 Tot mundi caruisse malis, praestare deorum

5.230 Excepta quis Morte potest? Secreta tenebis

5.231 Litoris Euboici, memorando condite busto,

5.232 Qua maris angustat fauces saxosa Carystos

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (7, 370 )

5.233 Et tumidis infesta colit qua numina Rhamnus,

5.234 Artatus rapido feruet qua gurgite pontus,

5.235 Euripusque trahit cursum mutantibus undis

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (7, 333-334 )

5.236 Chalcidicas puppes ad iniquam classibus Aulin.

5.237 Interea domitis Caesar remeabat Hiberis

5.238 Victrices aquilas alium laturus in orbem,

5.239 Cum prope fatorum tantos per prospera cursus

5.240 Auertere dei. Nullo nam Marte subactus

5.241 Intra castrorum timuit tentoria ductor

Priscien, Ars (3, 43, 18 ) Erchanbert, Tractatus super Donatum (60, 21 ) Anonyme, Excerptiones de Prisciano (VIII, 36 )

5.242 Perdere successus scelerum, cum paene fideles

5.243 Per tot bella manus satiatae sanguine tandem

5.244 Destituere ducem, seu maesto classica paulum

5.245 Intermissa sono claususque et frigidus ensis

5.246 Expulerat belli furias, seu, praemia miles

5.247 Dum maiora petit, damnat causamque ducemque

5.248 Et scelere imbutos etiamnum uenditat enses.

5.249 Haud magis expertus discrimine Caesar in ullo,

5.250 Quam non e stabili, tremulo sed culmine cuncta

Priscien, Ars (2, 132, 11-12 ) Priscien, Ars (2, 474, 17-18 ) Anonyme, Exempla diuersorum auctorum (110 ) Raban Maur, Excerptio de Arte grammatica Prisciani (632B ) Raban Maur, Excerptio de Arte grammatica Prisciani (655D )

5.251 Despiceret staretque super titubantia fultus.

5.252 Tot raptis truncus manibus gladioque relictus

5.253 Paene suo, qui tot gentis in bella trahebat,

5.254 Scit non esse ducis strictos, sed militis, enses.

5.255 Non pauidum iam murmur erat, nec pectore tecto

5.256 Ira latens; nam quae dubias constringere mentes

5.257 Causa solet, dum quisque pauet, quibus ipse timori est,

5.258 Seque putat solum regnorum iniusta grauari,

5.259 Haut retinet. Quippe ipsa metus exsoluerat audax

5.260 Turba suos: quicquid multis peccatur inultum est.

Jérôme de Stridon, Commentarii in Ezechielem (13, 44, 9 ) Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (2, 399-400 ) Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (7, 870 ) Anonyme, Scholia in Iuuenalem uetustiora (2, 46 ) Facundus d’Hermiane, Pro defensione trium capitulorum libri xii (2, 6, 27 ) Raban Maur, Commentariorum in Ezechielem libri (1007D )

5.261 Effudere minas: "Liceat discedere, Caesar,

5.262 A rabie scelerum. Quaeris terraque marique

5.263 His ferrum iugulis, animasque effundere uiles

5.264 Quolibet hoste paras: partem tibi Gallia nostri

5.265 Eripuit, partem duris Hispania bellis,

5.266 Pars iacet Hesperia; totoque exercitus orbe

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 2, 1, 29 )

5.267 Te uincente perit. Terris fudisse cruorem

5.268 Quid iuuat arctois Rhodano Rhenoque subactis?

5.269 Tot mihi pro bellis bellum ciuile dedisti.

5.270 Cepimus expulso patriae cum tecta senatu,

5.271 Quos hominum uel quos licuit spoliare deorum?

5.272 Imus in omne nefas manibus ferroque nocentes,

5.273 Paupertate pii. Finis quis quaeritur armis?

5.274 Quid satis est, si Roma parum est? Iam respice canos

Jérôme de Stridon, Epistulae (123, 17 ) Probus (pseudo), De ultimis syllabis ad Caelestinum (4, 248, 22 )

5.275 Inualidasque manus et inanis cerne lacertos.

Anonyme, Commenta Bernensia (5, 333 )

5.276 Vsus abit uitae, bellis consumpsimus aeuum.

5.277 Ad mortem dimitte senes. En improba uota:

5.278 Non duro liceat morientia caespite membra

5.279 Ponere, non anima galeam fugiente ferire

5.280 Atque oculos morti clausuram quaerere dextram,

5.281 Coniugis illabi lacrimis, unique paratum

5.282 Scire rogum. Liceat morbis finire senectam;

5.283 Sit praeter gladios aliquod sub Caesare fatum.

5.284 Quid uelut ignaros, ad quae portenta paremur,

5.285 Spe trahis? usque adeo soli ciuilibus armis

5.286 Nescimus, cuius sceleris sit maxima merces?

5.287 Nil actum est bellis, si nondum comperit istas

Anonyme, Commenta Bernensia (5, 319 )

5.288 Omnia posse manus. Nec fas nec uincula iuris

5.289 Hoc audere uetant. Rheni mihi Caesar in undis

5.290 Dux erat, hic socius. Facinus quos inquinat aequat.

5.291 Adde quod ingrato meritorum iudice uirtus

5.292 Nostra perit: quidquid gerimus fortuna uocatur.

5.293 Nos fatum sciat esse suum. Licet omne deorum

Anonyme, Commenta Bernensia (5, 339 )

5.294 Obsequium speres, irato milite, Caesar,

5.295 Pax erit." Haec fatus totis discurrere castris

5.296 Coeperat infestoque ducem deposcere uultu.

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (5, 319 ) Anonyme, Commenta Bernensia (5, 319 )

5.297 Sic eat, o superi, quando pietasque fidesque

5.298 Destituunt moresque malos sperare relictum est:

5.299 Finem ciuili faciat discordia bello.

5.300 Quem non ille ducem potuit terrere tumultus?

5.301 Fata sed in praeceps solitus demittere Caesar

5.302 Fortunamque suam per summa pericula gaudens

5.303 Exercere uenit nec, dum desaeuiat ira,

5.304 Exspectat; medios properat temptare furores.

5.305 Non illis urbes spoliandaque templa negasset

5.306 Tarpeiamque Iouis sedem matresque senatus

5.307 Passurasque infanda nurus. uult omnia certe

5.308 A se saeua peti, uult praemia Martis amari,

5.309 Militis indomiti tantum mens sana timetur.

5.310 Non pudet, heu, Caesar, soli tibi bella placere

5.311 Iam manibus damnata suis? hos ante pigebit

5.312 Sanguinis? His ferri graue ius erit? Ipse per omne

5.313 Fasque nefasque rues? Lassare et disce sine armis

5.314 Posse pati, liceat scelerum tibi ponere finem.

5.315 Saeue, quid insequeris? quid iam nolentibus instas?

5.316 Bellum te ciuile fugit. Stetit aggere fulti

5.317 Caespitis intrepidus uultum meruitque timeri

5.318 Non metuens atque haec ira dictante profatur:

5.319 "Qui modo in absentem uultu dextraque furebas,

5.320 Miles, habes nudum promptumque ad uulnera pectus.

5.321 Hic fuge, si belli finis placet ense relicto.

5.322 Detegit imbelles animas nil fortiter ausa

Sidoine Apollinaire, Epistulae (1, 11, 7 )

5.323 Seditio tantumque fugam meditata iuuentus

5.324 Ac ducis inuicti rebus lassata secundis.

5.325 Vadite meque meis ad bella relinquite fatis.

5.326 Inuenient haec arma manus, uobisque repulsis

5.327 Tot reddet Fortuna uiros quot tela uacabunt.

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (5, 328 )

5.328 Anne, fugam Magni tanta cum classe sequuntur

5.329 Hesperiae gentes, nobis uictoria turbam

5.330 Non dabit, impulsi tantum quae praemia belli

5.331 Auferat et uestri rapta mercede laboris

5.332 Lauriferos nullo comitetur uulnere currus?

Priscien, Partitiones xii uersuum Aeneidos principalium (104, 21-22 )

5.333 Vos despecta, senes, exhaustaque sanguine turba

5.334 Cernetis nostros iam plebs Romana triumphos.

5.335 Caesaris an cursus uestrae sentire putatis

5.336 Damnum posse fugae? ueluti si cuncta minentur

5.337 Flumina, quos miscent pelago, subducere fontes,

5.338 Non magis ablatis umquam descenderit aequor,

5.339 Quam nunc crescit, aquis. An uos momenta putatis

5.340 Vlla dedisse mihi? numquam sic cura deorum

5.341 Se premet ut uestrae morti uestraeque saluti

5.342 Fata uacent; procerum motus haec cuncta sequuntur.

5.343 Humanum paucis uiuit genus. Orbis Hiberi

5.344 Horror et arctoi nostro sub nomine miles,

5.345 Pompeio certe fugeres duce. Fortis in armis

5.346 Caesareis Labienus erat; nunc transfuga uilis

5.347 Cum duce praelato terras atque aequora lustrat.

5.348 Nec melior mihi uestra fides, si bella nec hoste

5.349 Nec duce me geritis. Quisquis mea signa relinquens

5.350 Non Pompeianis tradit sua partibus arma,

5.351 Hic numquam uult esse meus. Sunt ista profecto

5.352 Curae castra deis, qui me committere tantis

5.353 Non nisi mutato uoluerunt milite bellis.

5.354 Heu, quantum Fortuna umeris iam pondere fessis

Priscien, Ars (3, 280, 17-18 )

5.355 Amolitur onus! Sperantis omnia dextras

5.356 Exarmare datur, quibus hic non sufficit orbis.

5.357 Iam certe mihi bella geram; discedite castris,

5.358 Tradite nostra uiris ignaui signa Quirites.

5.359 At paucos, quibus haec rabies auctoribus arsit,

5.360 Non Caesar, sed poena tenet. Procumbite terra

5.361 Infidumque caput feriendaque tendite colla.

5.362 Et tu, quo solo stabunt iam robore castra,

5.363 Tiro rudis, specta poenas et disce ferire,

5.364 Disce mori." Tremuit saeua sub uoce minantis

5.365 Vulgus iners unumque caput tam magna iuuentus

5.366 Priuatum factura timet, uelut ensibus ipsis

5.367 Imperet inuito moturus milite ferrum.

5.368 Ipse pauet, ne tela sibi dextraeque negentur

5.369 Ad scelus hoc, Caesar; uicit patientia saeui

5.370 Spem ducis, et iugulos, non tantum praestitit ensis.

5.371 Nil magis adsuetas sceleri quam perdere mentis

5.372 Atque perire tenet. Tam diri foederis ictu

5.373 Parta quies, poenaque redit placata iuuentus.

5.374 Brundisium decimis iubet hanc attingere castris

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (11, 445 ) Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 2, 1, 34 )

5.375 Et cunctas reuocare rates, quas auius Hydrus

5.376 Antiquosque Taras secretaque litora Leucae,

5.377 Quas recipit Salpina palus et subdita Sipus

5.378 Montibus, Ausoniam qua torquens frugifer oram

5.379 Delmatico boreae Calabroque obnoxius austro

5.380 Apulus Adriacas exit Garganus in undas.

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (11, 247 )

5.381 Ipse petit trepidam tutus sine milite Romam

5.382 Iam doctam seruire togae populoque precanti

5.383 Scilicet indulgens summum dictator honorem

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (5, 384 )

5.384 Contigit et laetos fecit se consule fastos.

5.385 Namque omnis uoces, per quas iam tempore tanto

5.386 Mentimur dominis, haec primum repperit aetas,

5.387 Qua sibi ne ferri ius ullum Caesar abesset,

5.388 Ausonias uoluit gladiis miscere secures.

5.389 Addidit et fasces aquilis et nomen inane

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (5, 389 )

5.390 Imperii rapiens signauit tempora digna

5.391 Maesta nota; nam quo melius Pharsalicus annus

5.392 Consule notus erit? fingit sollemnia Campus

5.393 Et non admissae dirimit suffragia plebis

Priscien, Ars (3, 57, 3 )

5.394 Decantatque tribus et uana uersat in urna.

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 3, 1, 16 ) Priscien, Ars (2, 438, 14 )

5.395 Nec caelum seruare licet: tonat augure surdo,

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (8, 194 ) Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (5, 395 )

5.396 Et laetae iurantur aues bubone sinistro.

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (4, 462 ) Priscien, Ars (2, 566, 4 ) Priscien, Ars (3, 331, 23 ) Sedulius Scotus, Collectaneum miscellaneum (8, 8, 22 )

5.397 Inde perit primum quondam ueneranda potestas

5.398 Iuris inops; careat tantum ne nomine tempus,

5.399 Menstruus in fastus distinguit saecula consul.

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (5, 399 )

5.400 Nec non Iliacae numen quod praesidet Albae,

5.401 Haud meritum Latio sollemnia sacra subacto

5.402 Vidit flammifera confectas nocte Latinas.

5.403 Inde rapit cursus et quae piger Apulus arua

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 3, 16, 26 )

5.404 Deseruit rastris et inerti tradidit herbae,

5.405 Ocior et caeli flammis et tigride feta

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (10, 166 )

5.406 Transcurrit curuique tenens Minoia tecta

5.407 Brundisii clausas uentis brumalibus undas

5.408 Inuenit et pauidas hiberno sidere classes.

5.409 Turpe duci uisum, rapiendi tempora belli

5.410 In segnes exisse moras portuque teneri,

5.411 Dum pateat tutum uel non felicibus aequor.

5.412 Expertes animos pelagi sic robore complet:

5.413 "Fortius hiberni flatus caelumque fretumque,

5.414 Cum cepere, tenent, quam quos incumbere certos

5.415 Perfida nubiferi uetat inconstantia ueris.

5.416 Nec maris anfractus lustrandaque litora nobis,

5.417 Sed recti fluctus soloque aquilone secandi.

5.418 Hic utinam summi curuet carchesia mali

Anonyme, Commenta Bernensia (5, 423 )

5.419 Incumbatque ferens et Graia ad moenia perflet,

5.420 Ne Pompeiani Phaeacum e litore toto

5.421 Languida iactatis comprendant carbasa remis.

5.422 Rumpite quae retinent felices uincula proras;

5.423 Iamdudum nubes et saeuas perdimus undas."

5.424 Sidera prima poli Phoebo labente sub undas

5.425 Exierant, et luna suas iam fecerat umbras,

5.426 Cum pariter soluere ratis totosque rudentes

5.427 Laxauere sinus et flexo nauita cornu

5.428 Obliquat laeuo pede carbasa summaque pandens

Isidore de Séville, Etymologiae (19, 3, 4 ) Anonyme, Liber Glossarum (SI508 )

5.429 Sipara uelorum perituras colligit auras.

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (5, 429 )

5.430 Vt primum leuior propellere lintea uentus

5.431 Incipit exiguumque tument, mox reddita malo

5.432 In mediam cecidere ratem, terraque relicta

5.433 Non ualet ipsa sequi puppes, quae uexerat, aura.

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (5, 458 )

5.434 Aequora lenta iacent, alto torpore ligatae

5.435 Pigrius immotis haesere paludibus undae.

5.436 Sic stat iners Scythicas astringens Bosporus undas,

5.437 Cum glacie retinente fretum non impulit Hister,

5.438 Immensumque gelu tegitur mare; comprimit unda,

5.439 Deprendit quascumque rates, nec peruia uelis

5.440 Aequora frangit eques, fluctuque latente sonantem

5.441 Orbita migrantis scindit Maeotida Bessi.

5.442 Saeua quies pelagi maestoque ignaua profundo

Aldhelm, De metris (89, 24 )

5.443 Stagna iacentis aquae, ueluti deserta rigente

5.444 Aequora natura cessant, pontusque uetustas

5.445 Oblitus seruare uices non commeat aestu,

5.446 Non horrore tremit, non solis imagine uibrat.

5.447 Casibus innumeris fixae patuere carinae.

5.448 Illinc infestae classes et inertia tonsis

5.449 Aequora moturae, grauis hinc languore profundi

5.450 Obsessis uentura fames. Noua uota timori

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (5, 450 )

5.451 Sunt inuenta nouo, fluctus nimiasque precari

5.452 Ventorum uires, dum se torpentibus unda

5.453 Excutiat stagnis et sit mare. Nubila nusquam

5.454 Vndarumque minae; caelo languente fretoque

5.455 Naufragii spes omnis abit. Sed nocte fugata

5.456 Laesum nube dies iubar extulit imaque sensim

5.457 Concussit pelagi mouitque Ceraunia nautis.

5.458 Inde rapi coepere rates atque aequora classem

5.459 Curua sequi, quae iam uento fluctuque secundo

5.460 Lapsa Palaestinas uncis confixit harenas.

5.461 Prima duces uidit iunctis consistere castris

5.462 Tellus, quam uolucer Genusus, quam mollior Apsus

5.463 Circumeunt ripis. Apso gestare carinas

5.464 Causa palus, leni quam fallens egerit unda,

5.465 At Genusum nunc sole niues, nunc imbre solutae

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (3, 671-672 )

5.466 Praecipitant; neuter longo se gurgite lassat,

5.467 Sed minimum terrae uicino litore nouit.

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (5, 467 )

5.468 Hoc fortuna loco tantae duo nomina famae

5.469 Composuit miserique fuit spes irrita mundi,

5.470 Posse duces parua campi statione diremptos

5.471 Admotum damnare nefas; nam cernere uultus

5.472 Et uoces audire datur, multosque per annos

5.473 Dilectus tibi, Magne, socer post pignora tanta

5.474 Sanguinis infausti, subolem mortemque nepotum,

5.475 Te nisi Niliaca propius non uidit harena.

5.476 Caesaris attonitam miscenda ad proelia mentem

5.477 Ferre moras scelerum partes iussere relictae.

5.478 Ductor erat cunctis audax Antonius armis,

5.479 Iam tum ciuili meditatus Leucada bello.

5.480 Illum saepe minis Caesar precibusque morantem

5.481 Euocat: "O mundi tantorum causa laborum,

5.482 Quid superos et fata tenes? Sunt cetera cursu

5.483 Acta meo, summam rapti per prospera belli

5.484 Te poscit fortuna manum. Non rupta uadosis

5.485 Syrtibus incerto Libye nos diuidit aestu.

5.486 Numquid inexperto tua credimus arma profundo,

5.487 Inque nouos traheris casus? Ignaue, uenire

5.488 Te Caesar, non ire iubet. Prior ipse per hostes

5.489 Percussi medias alieni iuris harenas:

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (5, 489 )

5.490 Tu mea castra times? Pereuntia tempora fati

5.491 Conqueror, in uentos impendo uota fretumque;

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (7, 617 ) Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (7, 617 )

5.492 Ne retine dubium cupientis ire per aequor;

5.493 Si bene nota mihi est, ad Caesaris arma iuuentus

5.494 Naufragio uenisse uolet. Iam uoce doloris

5.495 Vtendum est: non ex aequo diuisimus orbem;

5.496 Epirum Caesarque tenet totusque senatus,

5.497 Ausoniam tu solus habes." His terque quaterque

5.498 Vocibus excitum postquam cessare uidebat,

5.499 Dum se desse deis ac non sibi numina credit,

5.500 Sponte per incautas audet temptare latebras,

5.501 Quod iussi timuere fretum temeraria prono

5.502 Expertus cessisse deo fluctusque uerendos

5.503 Classibus exigua sperat superare carina.

5.504 Soluerat armorum fessas nox languida curas,

5.505 Parua quies miseris, in quorum pectora somno

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (1, 389 )

5.506 Dat uires fortuna minor; iam castra silebant,

5.507 Tertia iam uigiles commouerat hora secundos;

5.508 Caesar sollicito per uasta silentia gressu

5.509 Vix famulis audenda parat, cunctisque relictis

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (5, 509 )

5.510 Sola placet Fortuna comes. Tentoria postquam

5.511 Egressus uigilum somno cedentia membra

5.512 Transiluit, questus tacite quod fallere posset,

5.513 Litora curua legit primisque inuenit in undis

5.514 Rupibus exesis haerentem fune carinam.

5.515 Rectorem dominumque ratis secura tenebat

5.516 Haud procul inde domus, non ullo robore fulta,

5.517 Sed sterili iunco cannaque intexta palustri

5.518 Et latus inuersa nudum munita phaselo.

5.519 Haec Caesar bis terque manu quassantia tectum

5.520 Limina commouit. Molli consurgit Amyclas,

pseudo Probus, De catholicis (4, 23, 3-4 )

5.521 Quem dabat alga, toro. "Quisnam mea naufragus" inquit

5.522 "Tecta petit? Aut quem nostrae Fortuna coegit

5.523 Auxilium sperare casae?" Sic fatus ab alto

5.524 Aggere iam tepidae sublato fune fauillae

5.525 Scintillam tenuem commotos pauit in ignes

5.526 Securus belli; praedam ciuilibus armis

5.527 Scit non esse casas. O uitae tuta facultas

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 2, 16, 13 )

5.528 Pauperis angustique lares! o munera nondum

Servius, Commentarii in Vergilii Georgica (2, 499 )

5.529 Intellecta deum! Quibus hoc contingere templis

5.530 Aut potuit muris nullo trepidare tumultu

5.531 Caesarea pulsante manu? Tunc poste recluso

Priscien, Ars (2, 348, 12-13 )

5.532 Dux ait: "Expecta uotis maiora modestis

5.533 Spesque tuas laxa, iuuenis: si iussa secutus

5.534 Me uehis Hesperiam, non ultra cuncta carinae

5.535 Debebis manibusque inopem duxisse senectam.

5.536 Ne cessa praebere deo tua fata uolenti

5.537 Angustos opibus subitis implere penates."

5.538 Sic fatur, quamquam plebeio tectus amictu,

Anonyme, Commenta Bernensia (5, 668 )

5.539 Indocilis priuata loqui. Tum pauper Amyclas:

5.540 "Multa quidem prohibent nocturno credere ponto;

5.541 Nam sol non rutilas deduxit in aequora nubes

5.542 Concordesque tulit radios: noton altera Phoebi,

5.543 Altera pars borean diducta luce uocabat.

5.544 Orbe quoque exhaustus medio languensque recessit

5.545 Spectantis oculos infirmo lumine passus;

5.546 Lunaque non gracili surrexit lucida cornu

5.547 Aut orbis medii puros exesa recessus,

5.548 Nec duxit recto tenuata cacumina cornu

5.549 Ventorumque nota rubuit, tum lurida pallens

Luctatius Placidus, Glossarium e codice parisino (114, 21 ) Priscien, Ars (2, 544, 16-17 ) Anonyme, Liber Glossarum (LV345 )

5.550 Ora tulit uultu sub nubem tristis ituro.

5.551 Sed mihi nec motus nemorum nec litoris ictus

Servius (pseudo), Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (10, 98 )

5.552 Nec placet, incertus qui prouocet aequora, delphin,

5.553 Aut siccum quod mergus amat, quodque ausa uolare

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (7, 412 ) Servius, Commentarii in Vergilii Georgica (1, 364 ) Isidore de Séville, Etymologiae (12, 7, 21 ) Anonyme, Liber Glossarum (AR202 ) Raban Maur, De universo (246A )

5.554 Ardea sublimis pinnae confisa natanti,

5.555 Quodque caput spargens undis, uelut occupet imbrem,

5.556 Instabili gressu metitur litora cornix.

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Epod. 4, 7 )

5.557 Sed si magnarum poscunt discrimina rerum,

5.558 Haud dubitem praebere manus: uel litora tangam

5.559 Iussa, uel hoc potius pelagus flatusque negabant."

5.560 Haec fatur soluensque ratem dat carbasa uentis,

Anonyme, Commenta Bernensia (5, 561 )

5.561 Ad quorum motus non solum lapsa per altum

Isidore de Séville, De natura rerum (25, 2 ) Anonyme, Liber Glossarum (ST98 )

5.562 Aera dispersos traxere cadentia sulcos

5.563 Sidera, sed summis etiam quae fixa tenentur

5.564 Astra polis, sunt uisa quati. Niger inficit horror

5.565 Terga maris, longo per multa uolumina tractu

5.566 Aestuat unda minax flatusque incerta futuri

5.567 Turbida testantur conceptos aequora uentos.

5.568 Tunc rector trepidae fatur ratis: "Aspice, saeuum

5.569 Quanta paret pelagus; zephyros intendat an austros,

5.570 Incertum est: puppim dubius ferit undique pontus.

5.571 Nubibus et caelo notus est; si murmura ponti

5.572 Consulimus, cori uerrent mare. gurgite tanto

5.573 Nec ratis Hesperias tanget nec naufragus oras.

5.574 Desperare uiam et uetitos conuertere cursus

Priscien, Ars (3, 301, 11-12 ) Priscien, Ars (3, 282, 16 )

5.575 Sola salus. Liceat uexata litora puppi

5.576 Prendere, nec longe nimium sit proxima tellus."

5.577 Fisus cuncta sibi cessura pericula Caesar

5.578 "Sperne minas" inquit "pelagi uentoque furenti

5.579 Trade sinum. Italiam si caelo auctore recusas,

5.580 Me pete. Sola tibi causa est haec iusta timoris

Servius (pseudo), Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (4, 72 ) Servius (pseudo), Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (6, 298 )

5.581 Vectorem non nosse tuum, quem numina numquam

5.582 Destituunt, de quo male tunc Fortuna meretur,

5.583 Cum post uota uenit. medias perrumpe procellas,

5.584 Tutela secure mea. caeli iste fretique,

5.585 Non puppis nostrae, labor est: hanc Caesare pressam

5.586 A fluctu defendet onus. Nec longa furori

5.587 Ventorum saeuo dabitur mora: proderit undis

5.588 Ista ratis. Ne flecte manum, fuge proxima uelis

5.589 Litora: tunc Calabro portu te crede potitum,

5.590 Cum iam non poterit puppi nostraeque saluti

5.591 Altera terra dari. Quid tanta strage paretur,

5.592 Ignoras: quaerit pelagi caelique tumultu

5.593 Quod praestet fortuna mihi." Non plura locuto

5.594 Auulsit laceros percussa puppe rudentis

5.595 Turbo rapax fragilemque super uolitantia malum

5.596 Vela tulit; sonuit uictis compagibus alnus.

5.597 Inde ruunt toto concita pericula mundo.

5.598 Primus ab Oceano caput exeris Atlanteo,

5.599 Core, mouens aestus; iam te tollente furebat

5.600 Pontus et in scopulos totas erexerat undas:

5.601 Occurrit gelidus boreas pelagusque retundit,

5.602 Et dubium pendet, uento cui concidat, aequor.

5.603 Sed Scythici uicit rabies aquilonis et undas

5.604 Torsit et abstrusas penitus uada fecit harenas.

5.605 Nec perfert pontum boreas ad saxa suumque

5.606 In fluctus cori frangit mare motaque possunt

5.607 Aequora subductis etiam concurrere uentis.

5.608 Non euri cessasse minas, non imbribus atrum

5.609 Aeolii iacuisse notum sub carcere saxi

5.610 Crediderim, cunctos solita de parte ruentis

5.611 Defendisse suas uiolento turbine terras,

5.612 Sic pelagus mansisse loco. Nam parua procellis

5.613 Aequora rapta ferunt; Aegeas transit in undas

5.614 Tyrrhenum, sonat Ionio uagus Adria ponto.

5.615 A quoties frustra pulsatos aequore montis

5.616 Obruit illa dies! Quam celsa cacumina pessum

5.617 Tellus uicta dedit! Non illo litore surgunt

5.618 Tam ualidi fluctus alioque ex orbe uoluti

5.619 A magno uenere mari, mundumque coercens

5.620 Monstriferos agit unda sinus. Sic rector Olympi

5.621 Cuspide fraterna lassatum in saecula fulmen

5.622 Adiuuit, regnoque accessit terra secundo,

5.623 Cum mare conuoluit gentes, cum litora Tethys

Isidore de Séville, De natura rerum (40, 3 ) Anonyme, Liber Glossarum (OC26 )

5.624 Noluit ulla pati caelo contenta teneri.

5.625 Tunc quoque tanta maris moles creuisset in astra,

5.626 Ni superum rector pressisset nubibus undas.

5.627 Non caeli nox illa fuit: latet obsitus aer

5.628 Infernae pallore domus nimbisque grauatus

5.629 Deprimitur, fluctusque in nubibus accipit imbrem.

5.630 Lux etiam metuenda perit, nec fulgura currunt

5.631 Clara, sed obscurum nimbosus dissilit aer.

5.632 Tunc superum conuexa tremunt, atque arduus axis

5.633 Insonuit motaque poli compage laborat.

5.634 Extimuit natura chaos; rupisse uidentur

5.635 Concordes elementa moras, rursusque redire

5.636 Nox manes mixtura deis. Spes una salutis

5.637 Quod tanta mundi nondum periere ruina.

5.638 Quantum Leucadio placidus de uertice pontus

5.639 Despicitur, tantum nautae uidere trementes

5.640 Fluctibus e summis praeceps mare, cumque tumentes

5.641 Rursus hiant undae, uix eminet aequore malus.

5.642 Nubila tanguntur uelis et terra carina.

5.643 Nam pelagus, qua parte sedet, non celat harenas

5.644 Exhaustum in cumulos, omnisque in fluctibus unda est.

5.645 Artis opem uicere metus, nescitque magister

5.646 Quam frangat, cui cedat aquae. Discordia ponti

5.647 Succurrit miseris, fluctusque euertere puppim

5.648 Non ualet in fluctum: uictum latus unda repellens

5.649 Erigit, atque omni surgit ratis ardua uento.

5.650 Non humilem Sasona uadis, non litora curuae

5.651 Thessaliae saxosa pauent oraeque malignos

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (4, 805 )

5.652 Ambraciae portus: scopulosa Ceraunia nautae

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (10, 537 )

5.653 Summa timent. Credit iam digna pericula Caesar

5.654 Fatis esse suis. "Tantusne euertere" dixit

5.655 "Me superis labor est, parua quem puppe sedentem

5.656 Tam magno petiere mari? Si gloria leti

5.657 Est pelago donata mei bellisque negamur,

5.658 Intrepidus, quamcumque datis mihi, numina, mortem

5.659 Accipiam. Licet ingentes abruperit actus

5.660 Festinata dies fatis, sat magna peregi:

5.661 Arctoas domui gentes, inimica subegi

5.662 Arma metu, uidit Magnum mihi Roma secundum,

5.663 Iussa plebe tuli fasces per bella negatos;

Anonyme, Liber Glossarum (FA460 )

5.664 Nulla meis aberit titulis Romana potestas:

5.665 Nesciet hoc quisquam, nisi tu, quae sola meorum

5.666 Conscia uotorum es, me, quamuis plenus honorum

5.667 Et dictator eam Stygias et consul ad umbras,

5.668 Priuatum, Fortuna, mori. Mihi funere nullo

5.669 Est opus, o Superi; lacerum retinete cadauer

5.670 Fluctibus in mediis, desint mihi busta rogusque,

5.671 Dum metuar semper terraque expecter ab omni."

Priscien, Ars (3, 276, 10 ) Priscien, Ars (3, 272, 18 ) Priscien, Ars (2, 391, 7 )

5.672 Haec fatum decimus, dictu mirabile, fluctus

5.673 Inualida cum puppe leuat nec rursus ab alto

5.674 Aggere deiecit pelagi, sed pertulit unda,

5.675 Scruposisque angusta uacant ubi litora saxis,

5.676 Imposuit terrae. pariter tot regna, tot urbes

5.677 Fortunamque suam tacta tellure recepit.

5.678 Sed non tam remeans Caesar iam luce propinqua,

5.679 Quam tacita sua castra fuga comitesque fefellit.

5.680 Circumfusa duci fleuit gemituque suorum

5.681 Et non ingratis incessit turba querellis.

5.682 "Quo te, dure, tulit uirtus temeraria, Caesar?

5.683 Aut quae nos uiles animas in fata relinquens

5.684 Inuitis spargenda dabas tua membra procellis?

5.685 Cum tot in hac anima populorum uita salusque

5.686 Pendeat et tantus caput hoc sibi fecerit orbis,

5.687 Saeuitia est uoluisse mori. Nullusne tuorum

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (4, 311 )

5.688 Emeruit comitum, fatis non posse superstes

5.689 Esse tuis? Cum te raperet mare, corpora segnis

5.690 Nostra sopor tenuit. Pudet heu! Tibi causa petendae

5.691 Haec fuit Hesperiae, uisum est quod mittere quemquam

5.692 Tam saeuo crudele mari? Sors ultima rerum

5.693 In dubios casus et prona pericula mortis

5.694 Praecipitare solet: mundi iam summa tenentem

5.695 Permisisse mari tantum! quid numina lassas?

5.696 Sufficit ad fatum belli fauor iste laborque

Priscien, Ars (2, 523, 21-22 )

5.697 Fortunae, quod te nostris impegit harenis?

5.698 Hine usus placuere deum, non rector ut orbis

5.699 Nec dominus rerum, sed felix naufragus esses?"

5.700 Talia iactantis discussa nocte serenus

5.701 Oppressit cum sole dies, fessumque tumentes

5.702 Composuit pelagus uentis patientibus undas.

5.703 Nec non Hesperii lassatum fluctibus aequor

5.704 Vt uidere duces, purumque insurgere caelo

5.705 Fracturum pelagus borean, soluere carinas

5.706 Quas uentus doctaeque pari moderamine dextrae

5.707 Permixtas habuere diu, latumque per aequor,

5.708 Vt terrestre, coit consertis puppibus agmen.

5.709 Sed nox saeua modum uenti uelique tenorem

5.710 Eripuit nautis excussitque ordine puppes.

5.711 Strymona sic gelidum bruma pellente relinquunt

Priscien, Ars (2, 558, 26-27 ) Priscien, Ars (2, 475, 16-17 ) Raban Maur, Excerptio de Arte grammatica Prisciani (662B )

5.712 Poturae te, Nile, grues primoque uolatu

5.713 Effingunt uarias casu monstrante figuras;

5.714 Mox ubi percussit tensas notus altior alas,

5.715 Confusos temere immixtae glomerantur in orbes,

5.716 Et turbata perit dispersis littera pinnis.

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (1, 398 ) Isidore de Séville, Etymologiae (12, 7, 14 ) Anonyme, Liber Glossarum (GR203 ) Raban Maur, De universo (244C )

5.717 Cum primum redeunte die uiolentior aer

5.718 Puppibus incubuit Phoebeo concitus ortu

5.719 Praetereunt frustra temptati litora Lissi

5.720 Nymphaeumque tenent; nudas aquilonibus undas

5.721 Succedens boreae iam portum fecerat auster.

5.722 Vndique collatis in robur Caesaris armis

5.723 Summa uidens duri Magnus discrimina Martis

5.724 Iam castris instare suis seponere tutum

5.725 Coniugii decreuit onus Lesboque remotam

5.726 Te procul a saeui strepitu, Cornelia, belli

5.727 Occulere. Heu quantum mentes dominatur in aequas

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (5, 728 )

5.728 Iusta Venus! dubium trepidumque ad proelia, Magne,

5.729 Te quoque fecit amor; quod nolles stare sub ictu

5.730 Fortunae, quo mundus erat Romanaque fata,

5.731 Coniunx sola fuit. Mentem iam uerba paratam

5.732 Destituunt, blandaeque iuuat uentura trahentem

5.733 Indulgere morae, tempus subducere fatis.

5.734 Nocte sub extrema pulso torpore quietis,

5.735 Dum fouet amplexu grauidum Cornelia curis

5.736 Pectus et auersi petit oscula grata mariti,

5.737 Vmentis mirata genas percussaque caeco

5.738 Vulnere non audet flentem deprendere Magnum.

5.739 Ille gemens: "Non nunc uita mihi dulcior" inquit

5.740 "Cum taedet uitae, laeto sed tempore, coniunx,

5.741 Venit maesta dies et quam nimiumque parumque

Priscien, Ars (3, 76, 12-13 ) Priscien, Ars (3, 70, 2-3 )

5.742 Distulimus; iam totus adest in proelia Caesar.

5.743 Cedendum est bellis; quorum tibi tuta latebra

5.744 Lesbos erit. Desiste preces temptare, negaui

5.745 Iam mihi. Non longos a me patiere recessus;

5.746 Praecipites aderunt casus; properante ruina

5.747 Summa cadunt. Satis est audisse pericula Magni;

5.748 Meque tuus decepit amor, ciuilia bella

5.749 Si spectare potes; nam me iam Marte parato

5.750 Securos cepisse pudet cum coniuge somnos

5.751 Eque tuo, quatiunt miserum cum classica mundum,

5.752 Surrexisse sinu. uereor ciuilibus armis

5.753 Pompeium nullo tristem committere damno.

5.754 Tutior interea populis et tutior omni

5.755 Rege late, positamque procul fortuna mariti

5.756 Non tota te mole premat. Si numina nostras

5.757 Impulerint acies, maneat pars optima Magni,

5.758 Sitque mihi, si fata premant uictorque cruentus,

5.759 Quo fugisse uelim." uix tantum infirma dolorem

5.760 Cepit, et attonito cesserunt pectore sensus.

5.761 Tandem uox maestas potuit proferre querellas:

5.762 "Nil mihi de fatis thalami superisque relictum est,

5.763 Magne, queri: nostros non rumpit funus amores

5.764 Nec diri fax summa rogi, sed sorte frequenti

5.765 Plebeiaque nimis careo dimissa marito.

5.766 Hostis ad aduentum rumpamus foedera taedae,

5.767 Placemus socerum. Sic est tibi cognita, Magne,

5.768 Nostra fides? Credisne aliquid mihi tutius esse

5.769 Quam tibi? Non olim casu pendemus ab uno?

5.770 Fulminibus me, saeue, iubes tantaeque ruinae

5.771 Absentem praestare caput? Secura uidetur

5.772 Sors tibi, cum facias etiamnum uota, perisse?

5.773 Vt nolim seruire malis, sed morte parata

5.774 Te sequar ad manes: feriat dum maesta remotas

5.775 Fama procul terras, uiuam tibi nempe superstes.

5.776 Adde quod adsuescis fatis tantumque dolorem,

Priscien, Ars (2, 394, 24 ) Anonyme, Florilegium Erfurtense (f. 123v )

5.777 Crudelis, me ferre doces. Ignosce fatenti:

5.778 Posse pati timeo. Quod si sunt uota deisque

5.779 Audior, euentus rerum sciet ultima coniunx.

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Epod. 1, 15 )

5.780 Sollicitam rupes iam te uictore tenebunt,

5.781 Et puppim, quae fata feret tam laeta, timebo.

5.782 Nec soluent audita metus mihi prospera bella,

5.783 Cum uacuis proiecta locis a Caesare possim

5.784 Vel fugiente capi. Notescent litora clari

Priscien, Ars (2, 398, 1-2 )

5.785 Nominis exilio, positaque ibi coniuge Magni

5.786 Quis Mytilenaeas poterit nescire latebras?

5.787 Hoc precor extremum, si nil tibi uicta relinquent

5.788 Tutius arma fuga, cum te commiseris undis,

5.789 Quolibet infaustam potius deflecte carinam:

5.790 Litoribus quaerere meis." Sic fata relictis

5.791 Exiluit stratis amens tormentaque nulla

5.792 Vult differre mora. non maesti pectora Magni

5.793 Sustinet amplexa dulci, non colla tenere,

5.794 Extremusque perit tam longi fructus amoris.

5.795 Praecipitantque suos luctus, neuterque recedens

5.796 Sustinuit dixisse: "uale"; uitamque per omnem

5.797 Nulla fuit tam maesta dies; nam cetera damna

Priscien, Ars (2, 397, 16-17 )

5.798 Durata iam mente malis firmaque tulerunt.

5.799 Labitur infelix manibusque excepta suorum

5.800 Fertur ad aequoreas ac se prosternit harenas

Aldhelm, De metris (86, 26 )

5.801 Litoraque ipsa tenet tandemque illata carinae est.

5.802 Non sic infelix patriam portusque reliquit

5.803 Hesperios, saeui premerent cum Caesaris arma.

5.804 Fida comes Magni uadit duce sola relicto

5.805 Pompeiumque fugit. Quae nox tibi proxima uenit

5.806 Insomnis! uiduo tum primum frigida lecto,

5.807 Atque insueta quies uni, nudumque marito

5.808 Non haerente latus. Somno quam saepe grauata

5.809 Deceptis uacuum manibus complexa cubile est

5.810 Atque oblita fugae quaesiuit nocte maritum!

5.811 Nam quamuis flamma tacitas urente medullas

5.812 Non iuuat in toto corpus iactare cubili

5.813 Seruatur pars illa tori. Caruisse timebat

5.814 Pompeio; sed non Superi tam laeta parabant:

5.815 Instabat, miserae Magnum quae redderet, hora.

6.1 Postquam castra duces, pugnae iam mente, propinqui

6.2 Imposuere iugis admotaque comminus arma

6.3 Parque suum uidere dei, capere omnia Caesar

Anonyme, Commenta Bernensia (5, 468 )

6.4 Moenia Graiorum spernit Martemque secundum

6.5 Iam nisi de genero fatis debere recusat.

6.6 Funestam mundo uotis petit omnibus horam,

6.7 In casus quae cuncta ferat; placet alea fati

Priscien, Ars (2, 226, 6-7 )

6.8 Alterutrum mersura caput. Ter collibus omnis

6.9 Explicuit turmas et signa minantia pugnam,

6.10 Testatus numquam Latiae se desse ruinae.

6.11 Vt uidet ad nullos exciri posse tumultus

6.12 In pugnam generum, sed clauso fidere uallo,

6.13 Signa mouet tectusque uia dumosa per arua

6.14 Dyrrachii praeceps rapiendas tendit ad arcis.

6.15 Hoc iter aequoreo praecepit limite Magnus,

6.16 Quemque uocat collem Taulantius incola Petram,

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (6, 70 )

6.17 Insedit castris Ephyreaque moenia seruat,

6.18 Defendens tutam uel solis turribus urbem.

6.19 Non opus hanc ueterum nec moles structa tuetur

6.20 Humanusque labor, facilis, licet ardua tollat,

6.21 Cedere uel bellis uel cuncta mouentibus annis;

6.22 Sed munimen habet nullo quassabile ferro

6.23 Naturam sedemque loci; nam clausa profundo

6.24 Vndique praecipiti scopulisque uomentibus aequor

Aldhelm, De metris (89, 5 )

6.25 Exiguo debet, quod non est insula, colli.

6.26 Terribiles ratibus sustentant moenia cautes,

6.27 Ioniumque furens, rabido cum tollitur austro,

6.28 Templa domosque quatit spumatque in culmina pontus.

6.29 Hic auidam belli rapuit spes improba mentem

6.30 Caesaris, ut uastis diffusum collibus hostem

6.31 Cingeret ignarum ducto procul aggere ualli.

6.32 Metatur terras oculis, nec caespite tantum

6.33 Contentus fragili subitos attollere muros,

6.34 Ingentis cautes auulsaque saxa metallis

6.35 Graiorumque domos direptaque moenia transfert.

6.36 Extruitur quod non aries impellere saeuus,

6.37 Quod non ulla queat uiolenti machina belli;

6.38 Franguntur montes planumque per ardua Caesar

6.39 Ducit opus: pandit fossas turritaque summis

6.40 Disponit castella iugis, magnoque recessu

6.41 Amplexus fines, saltus, nemorosaque tesqua

6.42 Et siluas, uastaque feras indagine claudit.

6.43 Non desunt campi, non desunt pabula Magno,

6.44 Castraque Caesareo circumdatus aggere mutat.

6.45 Flumina tot cursus illic exorta fatigant,

6.46 Illic mersa suos, operumque ut summa reuisat,

6.47 Defessus Caesar mediis intermanet agris.

6.48 Nunc uetus Iliacos attollat fabula muros

6.49 Ascribatque deis; fragili circumdata testa

6.50 Moenia mirentur refugi Babylonia Parthi:

6.51 En quantum Tigris, quantum celer ambit Orontes,

6.52 Assyriis quantum populis telluris eoae

6.53 Sufficit in regnum, subitum bellique tumultu

6.54 Raptum clausit opus. Tanti periere labores;

6.55 Tot potuere manus aut iungere Seston Abydo

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (6, 547 ) Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (6, 59 ) Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Epist. 1, 3, 4 )

6.56 Ingestoque solo Phrixeum elidere pontum

6.57 Aut Pelopis latis Ephyren abrumpere regnis

Raban Maur, Excerptio de Arte grammatica Prisciani (641B )

6.58 Et ratibus longae flexus donare Maleae

6.59 Aut aliquem mundi, quamuis natura negasset,

6.60 In melius mutare locum. coit area belli:

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 2, 1, 6 )

6.61 Hic alitur sanguis terras fluxurus in omnis,

6.62 Hic et Thessalicae clades Libycaeque tenentur;

6.63 Aestuat angusta rabies ciuilis harena.

6.64 Prima quidem surgens operum structura fefellit

6.65 Pompeium, ueluti mediae qui tutus in aruis

6.66 Sicaniae rabidum nescit latrare Pelorum,

6.67 Aut uaga cum Tethys Rutupinaque litora feruent,

6.68 Vnda Caledonios fallit turbata Britannos.

6.69 Vt primum uasto saeptas uidet aggere terras,

6.70 Ipse quoque a tuta deducens agmina Petra

6.71 Diuersis spargit tumulis, ut Caesaris arma

6.72 Laxet et effuso claudentem milite tendat,

6.73 Ac tantum saepti uallo sibi uindicat agri,

6.74 Parua Mycenaeae quantum sacrata Dianae

6.75 Distat ab excelsa nemoralis Aricia Roma,

6.76 Quoque modo terrae praelapsus moenia Thybris

6.77 In mare descendit, si nusquam torqueat amnem.

6.78 Classica nulla sonant iniussaque tela uagantur,

6.79 Et fit saepe nefas iaculum temptante lacerto.

6.80 Maior cura duces miscendis abstrahit armis:

6.81 Pompeium exhaustae praebenda ad gramina terrae,

6.82 Quae currens obtriuit eques; gradibusque citatis

6.83 Vngula frondentem discussit cornea campum.

6.84 Belliger attonsis sonipes defessus in aruis,

6.85 Aduectos cum plena ferant praesepia culmos,

6.86 Ore nouas poscens moribundus labitur herbas

6.87 Et tremulo medios abrumpit poplite gyros.

6.88 Corpora dum soluit tabes et digerit artus,

6.89 Traxit iners caelum fluidae contagia pestis

6.90 Obscuram in nubem. Tali spiramine Nesis

6.91 Emittit Stygium nebulosis aera saxis,

6.92 Antraque letiferi rabiem Typhonis anhelant.

Priscien, Ars (2, 74, 2 )

6.93 Inde labant populi, caeloque paratior unda

6.94 Omne pati uirus durauit uiscera caeno.

6.95 Iam riget atra cutis distentaque lumina rumpit,

6.96 Igneaque in uultus et sacro feruida morbo

6.97 Pestis abit, fessumque caput se ferre recusat.

Servius, Commentarii in Vergilii Georgica (3, 524 )

6.98 Iam magis atque magis praeceps agit omnia fatum,

6.99 Nec medii dirimunt morbi uitamque necemque,

6.100 Sed languor cum morte uenit, turbaque cadentum

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (1, 632 )

6.101 Aucta lues, dum mixta iacent incondita uiuis

6.102 Corpora; nam miseros ultra tentoria ciues

6.103 Spargere funus erat. Tamen hos minuere labores

6.104 A tergo pelagus pulsusque aquilonibus aer

6.105 Litoraque et plenae peregrina messe carinae.

6.106 At liber terrae spatiosis collibus hostis

6.107 Aere non pigro nec inertibus angitur undis,

6.108 Sed patitur saeuam, ueluti circumdatus arta

6.109 Obsidione, famem. Nondum turgentibus altam

6.110 In segetem culmis cernit miserabile uulgus

6.111 In pecudum cecidisse cibos et carpere dumos

6.112 Et foliis spoliare nemus letumque minantis

6.113 Vellere ab ignotis dubias radicibus herbas;

6.114 Quae mollire queunt flamma, quae frangere morsu

6.115 Quaeque per abrasas utero demittere fauces,

6.116 Plurimaque humanis ante hoc incognita mensis

6.117 Diripiens miles saturum tamen obsidet hostem.

Priscien, Ars (2, 237, 24 )

6.118 Vt primum libuit ruptis euadere claustris

6.119 Pompeio cunctasque sibi permittere terras,

6.120 Non obscura petit latebrosae tempora noctis

6.121 Et raptum furto soceri cessantibus armis

6.122 Dedignatur iter: latis exire ruinis

6.123 Quaerit et impulso turres confringere uallo

6.124 Perque omnis gladios et qua uia caede paranda est.

6.125 Opportuna tamen ualli pars uisa propinqui,

Anonyme, De orthographia (8, 295, 15 )

6.126 Qua Minuci castella uacant et confraga densis

6.127 Arboribus dumeta tegunt. Hic puluere nullo

6.128 Proditus agmen agit subitusque in moenia uenit.

6.129 Tot simul e campis Latiae fulsere uolucres,

6.130 Tot cecinere tubae. Ne quid uictoria ferro

6.131 Deberet, pauor attonitos confecerat hostes.

6.132 Quod solum ualuit uirtus, iacuere perempti,

6.133 Debuerant quo stare loco; qui uulnera ferrent,

6.134 Iam derant, et nimbus agens tot tela peribat.

6.135 Tum piceos uoluunt immissae lampades ignes,

6.136 Tum quassae nutant turres lapsumque minantur.

6.137 Roboris impacti crebros uomit agger ad ictus.

6.138 Iam Pompeianae celsi super ardua ualli

6.139 Exierant aquilae, iam mundi iura patebant:

6.140 Quem non mille simul turmis nec Caesare toto

6.141 Auferret Fortuna locum, uictoribus unus

6.142 Eripuit uetuitque capi seque arma tenente

6.143 Ac nondum strato Magnum uicisse negauit.

6.144 Scaeua uiro nomen; castrorum in plebe merebat

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (4, 237 ) Anonyme, Adnotationes super Lucanum (10, 409 ) Priscien, Ars (2, 396, 1 )

6.145 Ante feras Rhodani gentes; ibi sanguine multo

6.146 Promotus Latiam longo gerit ordine uitem;

6.147 Pronus ad omne nefas et qui nesciret, in armis

6.148 Quam magnum uirtus crimen ciuilibus esset.

6.149 Hic ubi quaerentis socios iam Marte relicto

6.150 Tuta fugae cernit: "Quo uos pauor" inquit "adegit

6.151 Impius et cunctis ignotus Caesaris armis?

6.152 O famuli turpes, seruum pecus, absque cruore

6.153 Terga datis morti? Cumulo uos desse uirorum

6.154 Non pudet et bustis interque cadauera quaeri?

6.155 Non ira saltem, iuuenes, pietate remota

6.156 Stabitis? E cunctis, per quos erumperet hostis,

6.157 Nos sumus electi. non paruo sanguine Magni

6.158 Iste dies ierit. Peterem felicior umbras

6.159 Caesaris in uultu; testem hunc Fortuna negauit:

6.160 Pompeio laudante cadam. Confringite tela

6.161 Pectoris impulsu iugulisque retundite ferrum.

6.162 Iam longinqua petit puluis sonitusque ruinae,

6.163 Securasque fragor concussit Caesaris aures.

6.164 Vicimus, o socii; ueniet qui uindicet arces,

6.165 Dum morimur." Mouit tantum uox illa furorem

Grillius, Commentum in Ciceronis rhetorica (1, 6, 45 )

6.166 Quantum non primo succendunt classica cantu,

Anonyme, Liber Glossarum (CL109 )

6.167 Mirantesque uirum atque auidi spectare sequuntur

6.168 Scituri iuuenes, numero deprensa locoque

6.169 An plus quam mortem uirtus daret. Ille ruenti

6.170 Aggere consistit primumque cadauera plenis

6.171 Turribus euoluit subeuntisque obruit hostis

6.172 Corporibus; totaeque uiro dant tela ruinae

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (2, 605 )

6.173 Roboraque et moles, hosti seque ipse minatur.

6.174 Nunc sude, nunc duro contraria pectora conto

Anonyme, Liber Glossarum (DE1221 )

6.175 Detrudit muris et ualli summa tenentis

6.176 Amputat ense manus; caput obterit ossaque saxo

6.177 Ac male defensum fragili compage cerebrum

6.178 Dissipat; alterius flamma crinesque genasque

6.179 Succendit; strident oculis ardentibus ignes.

6.180 Vt primum cumulo crescente cadauera murum

6.181 Admouere solo, non segnior extulit illum

6.182 Saltus et in medias iecit super arma cateruas,

6.183 Quam per summa rapit celerem uenabula pardum.

6.184 Tunc densos inter cuneos compressus et omni

6.185 Vallatus bello uincit, quem respicit, hostem.

6.186 Iamque hebes et crasso non asper sanguine mucro;

6.187 Percussum Scaeuae frangit, non uulnerat hostem

6.188 Perdidit ensis opus, frangit sine uulnere membra.

6.189 Illum tota premit moles, illum omnia tela.

6.190 Nulla fuit non certa manus, non lancea felix,

6.191 Parque nouum Fortuna uidet concurrere, bellum

6.192 Atque uirum. Fortis crebris sonat ictibus umbo,

6.193 Et galeae fragmenta cauae compressa perurunt

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (8, 706-709 )

6.194 Tempora, nec quidquam nudis uitalibus obstat

6.195 Iam praeter stantis in summis ossibus hastas.

6.196 Quid nunc, uaesani, iaculis leuibusue sagittis

6.197 Perditis haesuros numquam uitalibus ictus?

6.198 Hunc aut tortilibus uibrata falarica neruis

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (9, 702 ) Isidore de Séville, Etymologiae (18, 7, 8 ) Anonyme, Liber Glossarum (FA241 )

6.199 Obruat aut uasti muralia pondera saxi;

6.200 Hunc aries ferro ballistaque limite torta

6.201 Promoueat. Stat non fragilis pro Caesare murus

6.202 Pompeiumque tenet; iam pectora non tegit armis,

6.203 Ac ueritus credi clipeo laeuaque uacasse

6.204 Aut culpa uixisse sua, tot uulnera belli

6.205 Solus obit densamque ferens in pectore siluam

6.206 Iam gradibus fessis, in quem cadat, eligit hostem.

6.207 Par pelagi monstris, Libycae sic belua terrae

6.208 Sic Libycus densis elephans oppressus ab armis

6.209 Omne repercussum squalenti missile tergo

6.210 Frangit et haerentis mota cute discutit hastas;

6.211 Viscera tuta latent penitus, citraque cruorem

6.212 Confixae stant tela ferae; tot facta sagittis,

6.213 Tot iaculis unam non explent uulnera mortem.

6.214 Dictaea procul ecce manu Gortynis harundo

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (3, 587-588 )

6.215 Tenditur in Scaeuam, quae uoto certior omni

6.216 In caput atque oculi laeuum descendit in orbem.

6.217 Ille moras ferri neruorum et uincula rumpit

6.218 Affixam uellens oculo pendente sagittam

6.219 Intrepidus telumque suo cum lumine calcat.

6.220 Pannonis haud aliter post ictum saeuior ursa,

Micon de Saint-Riquier, Opus prosodiacum (295 )

6.221 Cum iaculum parua Libys amentauit habena,

6.222 Se rotat in uulnus telumque irata receptum

6.223 Impetit et secum fugientem circumit hastam.

6.224 Perdiderat uultum rabies; stetit imbre cruento

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (2, 672 )

6.225 Informis facie. Laetus fragor aethera pulsat

6.226 Victorum; maiora uiris e sanguine paruo

6.227 Gaudia non faceret conspectum in Caesare uulnus.

6.228 Ille tegens alta suppressum mente furorem

6.229 Mitis et a uultu penitus uirtute remota

6.230 "Parcite" ait "ciues; procul hinc auertite ferrum,

6.231 Collatura meae nil sunt iam uulnera morti:

6.232 Non eget ingestis, sed uulsis pectore telis.

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (10, 744 )

6.233 Tollite et in Magni uiuentem ponite castris;

6.234 Hoc uestro praestate duci; sit Scaeua relicti

6.235 Caesaris exemplum potius quam mortis honestae."

6.236 Credidit infelix simulatis uocibus Aulus

6.237 Nec uidit recto gladium mucrone trementem

6.238 Membraque captiui pariter laturus et arma

6.239 Fulmineum mediis excepit faucibus ensem.

6.240 Incaluit uirtus atque una caede refectus

6.241 "Soluat" ait "poenas, Scaeuam quicumque subactum

6.242 Sperauit; pacem gladio si quaerit ab isto

6.243 Magnus, adorato summittat Caesare signa.

6.244 An similem uestri segnemque ad fata putatis?

6.245 Pompei uobis minor est causaeque senatus

6.246 Quam mihi mortis amor." Simul haec effatur, et altus

6.247 Caesareas puluis testatur adesse cohortes.

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (6, 278 )

6.248 Dedecus hic belli Magno crimenque remisit,

6.249 Ne solum totae fugerent te, Scaeua, cateruae.

6.250 Subducto qui Marte ruis: nam sanguine fuso

6.251 Vires pugna dabat. Labentem turba suorum

6.252 Excipit atque umeris defectum imponere gaudet.

6.253 Ac uelut inclusum perfosso in pectore numen

6.254 Et uiuam magnae speciem Virtutis adorant

6.255 Telaque confixis certant euellere membris

6.256 Exornantque deos ac nudum pectore Martem

6.257 Armis, Scaeua, tuis, felix hoc nomine famae,

6.258 Si tibi durus Hiber aut si tibi terga dedisset

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 2, 6, 2 ) Priscien, Ars (2, 233, 21 )

6.259 Cantaber exiguis aut longis Teutonus armis.

6.260 Non tu bellorum spoliis ornare Tonantis

6.261 Templa potes, non tu laetis ululare triumphis.

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (4, 168 )

6.262 Infelix, quanta dominum uirtute parasti!

6.263 Non magis hac Magnus castrorum parte repulsus

6.264 Intra claustra piger dilato Marte quieuit,

6.265 Quam mare lassatur, cum se tollentibus euris

6.266 Frangentem fluctus scopulum ferit aut latus alti

6.267 Montis adest seramque sibi parat unda ruinam.

6.268 Hinc uicina petens placido castella profundo

6.269 Incursu gemini Martis rapit armaque late

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (6, 288 )

6.270 Spargit et effuso laxat tentoria campo,

6.271 Mutandaeque iuuat permissa licentia terrae.

6.272 Sic pleno Padus ore tumens super aggere tutas

6.273 Excurrit ripas et totos concutit agros,

6.274 Succubuit si qua tellus cumuloque furentem

6.275 Vndarum non passa ruit, tunc flumine toto

6.276 Transit et ignotos aperit sibi gurgite campos;

6.277 Illos terra fugit dominos, his rura colonis

6.278 Accedunt donante Pado. uix proelia Caesar

6.279 Senserat, elatus specula quae prodidit ignis:

6.280 Inuenit impulsos presso iam puluere muros,

6.281 Frigidaque ut ueteris deprendit signa ruinae;

6.282 Accendit pax ipsa loci mouitque furorem

6.283 Pompeiana quies et uicto Caesare somnus.

6.284 Ire uel in clades properat, dum gaudia turbet.

6.285 Torquato ruit inde minax, qui Caesaris arma

6.286 Segnius haud uidit quam malo nauta tremente

6.287 Omnia subducit Circaeae uela procellae,

6.288 Agminaque interius muro breuiore recepit,

6.289 Densius ut parua disponeret arma corona.

6.290 Transierat primi Caesar munimina ualli

6.291 Cum super e totis immisit collibus arma

6.292 Effuditque acies obsaeptum Magnus in hostem.

6.293 Non sic Aetnaeis habitans in uallibus horret

6.294 Enceladum, spirante noto, cum tota cauernas

6.295 Egerit et torrens in campos defluit Aetna,

6.296 Caesaris ut miles, glomerato puluere uictus

6.297 Ante aciem, caeci trepidus sub nube timoris,

6.298 Hostibus occurrit fugiens inque ipsa pauendo

6.299 Fata ruit. Totus mitti ciuilibus armis

6.300 Vsque uel in pacem potuit cruor: ipse furentis

6.301 Dux tenuit gladios. Felix ac libera legum,

6.302 Roma, fores iurisque tui, uicisset in illo

6.303 Si tibi Sulla loco. Dolet heu semperque dolebit

6.304 Quod scelerum, Caesar, prodest tibi summa tuorum,

6.305 Cum genero pugnasse pio. Pro tristia fata!

Priscien, Ars (3, 34, 4-5 )

6.306 Non Vticae Libye clades, Hispania Mundae

6.307 Flesset et infando pollutus sanguine Nilus

6.308 Nobilius Phario gestasset rege cadauer,

6.309 Nec Iuba Marmaricas nudus pressisset harenas

6.310 Poenorumque umbras placasset sanguine fuso

6.311 Scipio, nec sancto caruisset uita Catone.

6.312 Vltimus esse dies potuit tibi, Roma, malorum,

6.313 Exire e mediis potuit Pharsalia fatis.

6.314 Deserit auerso possessam numine sedem

6.315 Caesar et Emathias lacero petit agmine terras.

6.316 Arma secuturum soceri quacumque fugasset

6.317 Temptauere suo comites deuertere Magnum

6.318 Hortatu, patrias sedes atque hoste carentem

6.319 Ausoniam peteret. "Numquam me Caesaris" inquit

6.320 "Exemplo reddam patria, numquamque uidebit

6.321 Me nisi dimisso redeuntem milite Roma.

6.322 Hesperiam potui motu surgente tenere,

6.323 Si uellem patriis aciem committere templis

6.324 Ac medio pugnare foro. Dum bella relegem,

Eutyches, Ars de uerbo (5, 475, 11-12 )

6.325 Extremum Scythici transcendam frigoris orbem

6.326 Ardentesque plagas. Victor tibi, Roma, quietem

6.327 Eripiam, qui, ne premerent te proelia, fugi?

6.328 A potius, ne quid bello patiaris in isto,

6.329 Te Caesar putet esse suam." Sic fatus in ortus

6.330 Phoebeos condixit iter terraeque secutus

6.331 Deuia, qua uastos aperit Candauia saltus,

6.332 Contigit Emathiam, bello quam fata parabant.

6.333 Thessaliam, qua parte diem brumalibus horis

6.334 Attollit Titan, rupes Ossaea coercet;

6.335 Cum per summa poli Phoebum trahit altior aestas,

6.336 Pelion opponit radiis nascentibus umbras;

6.337 At medios ignes caeli rapidique Leonis

6.338 Solstitiale caput nemorosus summouet Othrys.

6.339 Excipit aduersos zephyros et Iapyga Pindus

6.340 Et maturato praecidit uespere lucem;

6.341 Nec metuens imi borean habitator Olympi

6.342 Lucentem totis ignorat noctibus Arcton.

6.343 Hos inter montis, media qui ualle premuntur,

6.344 Perpetuis quondam latuere paludibus agri,

6.345 Flumina dum campi retinent nec peruia Tempe

6.346 Dant aditus pelagi stagnumque implentibus unus

6.347 Crescere cursus erat. Postquam discessit Olympo

6.348 Herculea grauis Ossa manu subitaeque ruinam

6.349 Sensit aquae Nereus, melius mansura sub undis

6.350 Emathis aequorei regnum Pharsalos Achillis

6.351 Eminet et, prima Rhoeteia litora pinu

6.352 Quae tetigit, Phylace Pteleosque et Dorion ira

6.353 Flebile Pieridum, Trachin pretioque nefandae

6.354 Lampados Herculeis fortis Meliboea pharetris

6.355 Atque olim Larisa potens, ubi nobile quondam

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (7, 286 )

6.356 Nunc super Argos arant, ueteres ubi fabula Thebas

6.357 Monstrat Echionias, ubi quondam Pentheos exul

6.358 Colla caputque ferens supremo tradidit igni

6.359 Questa, quod hoc solum nato rapuisset, Agaue.

6.360 Ergo abrupta palus multos discessit in amnes.

6.361 Purus in occasus, parui sed gurgitis, Aeas

6.362 Ionio fluit inde mari, nec fortior undis

6.363 Labitur auectae pater Isidis et tuus, Oeneu,

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (2, 728-731 )

6.364 Paene gener crassis oblimat Echinadas undis,

6.365 Et Meleagream maculatus sanguine Nessi

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (4, 838 ) Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (6, 365 )

6.366 Euenos Calydona secat. Ferit amne citato

Priscien, Ars (2, 346, 1-2 )

6.367 Maliacas Spercheos aquas, et flumine puro

6.368 Irrigat Amphrysos famulantis pascua Phoebi,

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (6,368 )

6.369 Quique nec umentis nebulas nec rore madentem

6.370 Aera nec tenues uentos suspirat, Anauros,

6.371 Et quisquis pelago per se non cognitus amnis

6.372 Peneo donauit aquas. It gurgite rapto

6.373 Apidanos numquamque celer, nisi mixtus, Enipeus.

6.374 Accipit Asopos cursus Phoenixque Melasque.

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (7, 315 )

6.375 Solus, in alterius nomen cum uenerit undae,

6.376 Defendit Titaresos aquas lapsusque superne

6.377 Gurgite Penei pro siccis utitur aruis;

6.378 Hunc fama est Stygiis manare paludibus amnem

6.379 Et capitis memorem fluuii contagia uilis

6.380 Nolle pati superumque sibi seruare timorem.

6.381 Vt primum emissis patuerunt amnibus arua,

6.382 Pinguis Bebrycio discessit uomere sulcus;

6.383 Mox Lelegum dextra pressum descendit aratrum;

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (8, 725 )

6.384 Aeolidae Dolopesque solum fregere coloni

6.385 Et Magnetes equis, Minyae gens cognita remis.

Anonyme, Commenta Bernensia (6, 400 )

6.386 Illic semiferos Ixionidas Centauros

Aldhelm, De metris (185, 21-22 )

6.387 Feta Pelethroniis nubes effudit in antris:

6.388 Aspera te Pholoes frangentem, Monyche, saxa,

6.389 Teque sub Oetaeo torquentem uertice uulsas,

6.390 Rhoete ferox, quas uix boreas inuerteret, ornos,

6.391 Hospes et Alcidae magni, Phole, teque per amnem

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (8, 294 )

6.392 Improbe Lernaeas uector passure sagittas,

6.393 Teque, senex Chiron, gelido qui sidere fulgens

6.394 Impetis Haemonio maiorem Scorpion arcu.

6.395 Hac tellure feri micuerunt semina Martis.

6.396 Primus ab aequorea percussis cuspide saxis

6.397 Thessalicus sonipes, bellis feralibus omen,

6.398 Exiluit, primus chalybem frenosque momordit

Phocas, Ars de nomine et uerbo (52 ) Sedulius Scotus, In Donati artem maiorem (2, 122, 50 )

6.399 Spumauitque nouis Lapithae domitoris habenis.

6.400 Prima fretum scindens Pagasaeo litore pinus

6.401 Terrenum ignotas hominem proiecit in undas.

6.402 Primus Thessalicae rector telluris Ionos

6.403 In formam calidae percussit pondera massae,

6.404 Fudit et argentum flammis aurumque moneta

6.405 Fregit et immensis coxit fornacibus aera.

6.406 Illic quod populos scelerata impegit in arma,

6.407 Diuitias numerare datum est. Hinc maxima serpens

Priscien, Ars (2, 165, 20-21 ) Pierre de Pise, Quaestiunculae in Priscianum (1519 ) Hildéric du Mont Cassin, Ars grammatica (59 )

6.408 Descendit Python Cirrhaeaque fluxit in arua,

6.409 Vnde et Thessalicae ueniunt ad Pythia laurus.

6.410 Impius hinc prolem superis immisit Aloeus,

6.411 Inseruit celsis prope se cum Pelion astris

6.412 Sideribusque uias incurrens abstulit Ossa.

6.413 Hac ubi damnata fatis tellure locarunt

6.414 Castra duces, cunctos belli praesaga futuri

6.415 Mens agitat, summique grauem discriminis horam

6.416 Aduentare palam est, propius iam fata moueri.

6.417 Degeneres trepidant animi peioraque uersant;

Anonyme, Commenta Bernensia (7, 101 ) Anonyme, Liber Glossarum (DE485 )

6.418 Ad dubios pauci praesumpto robore casus

6.419 Spemque metumque ferunt. Turbae sed mixtus inerti

6.420 Sextus erat, Magno proles non digna parente,

6.421 Qui mox Scyllaeis exul grassatus in undis

Anonyme, Liber Glossarum (SC161 )

6.422 Polluit aequoreos Siculus pirata triumphos.

6.423 Qui stimulante metu fati praenoscere cursus

6.424 Impatiensque morae uenturisque omnibus aeger

6.425 Non tripodas Deli, non Pythia consulit antra

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (4, 409 )

6.426 Nec quaesisse libet, primis quid frugibus altrix

6.427 Aere Iouis Dodona sonet, quis noscere fibra

Isidore de Séville, Etymologiae (8, 9, 2 ) Anonyme, Liber Glossarum (MA316 ) Raban Maur, De universo (422B )

6.428 Fata queat, quis prodat aues, quis fulgura caeli

6.429 Seruet et Assyria scrutetur sidera cura,

6.430 Aut si quid tacitum, sed fas erat. Ille supernis

6.431 Detestanda deis saeuorum arcana magorum

6.432 Nouerat et tristis sacris feralibus aras,

6.433 Vmbrarum Ditisque fidem, miseroque liquebat

6.434 Scire parum superos. uanum saeuumque furorem

6.435 Adiuuat ipse locus uicinaque moenia castris

6.436 Haemonidum, ficti quas nulla licentia monstri

6.437 Transierit, quarum quidquid non creditur ars est.

6.438 Thessala quin etiam tellus herbasque nocentes

6.439 Rupibus ingenuit sensuraque saxa canentes

6.440 Arcanum ferale magos. Ibi plurima surgunt

6.441 Vim factura deis, et terris hospita Colchis

6.442 Legit in Haemoniis, quas non aduexerat, herbas.

6.443 Impia tot populis, tot surdas gentibus aures

6.444 Caelicolum dirae conuertunt carmina gentis.

6.445 Vna per aetherios exit uox illa recessus

6.446 Verbaque ad inuitum perfert cogentia numen,

6.447 Quod non cura poli caelique uolubilis umquam

6.448 Auocat. Infandum tetigit cum sidera murmur

6.449 Tunc Babylon Persea licet secretaque Memphis

6.450 Omne uetustorum soluat penetrale magorum,

6.451 Abducet superos alienis Thessalis aris.

6.452 Carmine Thessalidum dura in praecordia fluxit

6.453 Non fatis addictus amor, flammisque seueri

6.454 Illicitis arsere senes. nec noxia tantum

6.455 Pocula proficiunt aut cum turgentia suco

6.456 Frontis amaturae subducunt pignora fetae:

6.457 Mens hausti nulla sanie polluta ueneni

Isidore de Séville, Etymologiae (8, 9, 10 ) Anonyme, Liber Glossarum (MA317 ) Raban Maur, De magicis artibus (1097D ) Raban Maur, De universo (422D )

6.458 Excantata perit. Quos non concordia mixti

6.459 Alligat ulla tori blandaeque potentia formae,

6.460 Traxerunt torti magica uertigine fili.

Phocas, Ars de nomine et uerbo (52 )

6.461 Cessauere uices rerum, dilataque longa

6.462 Haesit nocte dies; legi non paruit aether,

6.463 Torpuit et praeceps audito carmine mundus,

6.464 Axibus et rapidis impulsos Iuppiter urgens

6.465 Miratur non ire polos. Nunc omnia complent

6.466 Imbribus et calido praeducunt nubila Phoebo

6.467 Et tonat ignaro caelum Ioue; uocibus isdem

6.468 Vmentis late nebulas nimbosque solutis

6.469 Excussere comis. uentis cessantibus aequor

6.470 Intumuit; rursus uetitum sentire procellas

6.471 Conticuit turbante noto, puppimque ferentes

6.472 In uentum tumuere sinus. De rupe pependit

6.473 Abscisa fixus torrens, amnisque cucurrit

6.474 Non qua pronus erat. Nilum non extulit aestas;

6.475 Maeander direxit aquas, Rhodanumque morantem

Priscien, Ars (2, 237, 19-20 ) Priscien, Ars (2, 150, 1-2 ) Anonyme, Scholia in Claudianum (2, 108 ) Anonyme, Ars Bernensis (8, 113, 30-31 )

6.476 Praecipitauit Arar. Summisso uertice montes

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (6, 484 ) Priscien, Ars (2, 234, 3 )

6.477 Explicuere iugum; nubes suspexit Olympus,

6.478 Solibus et nullis Scythicae, cum bruma rigeret,

6.479 Dimaduere niues. impulsam sidere Tethyn

6.480 Reppulit Haemonium defenso litore carmen.

6.481 Terra quoque immoti concussit ponderis axes

6.482 Et medium uergens titubauit nisus in orbem.

6.483 Tantae molis onus percussum uoce recessit

6.484 Perspectumque dedit circumlabentis Olympi.

6.485 Omne potens animal leti genitumque nocere

6.486 Et pauet Haemonias et mortibus instruit artes.

6.487 Has auidae tigres et nobilis ira leonum

6.488 Ore fouent blando; gelidos his explicat orbes

6.489 Inque pruinoso coluber distenditur aruo.

6.490 Viperei coeunt abrupto corpore nodi

Servius, Commentarii in Vergilii Georgica (3, 416 ) Isidore de Séville, Etymologiae (12, 4, 10 ) Anonyme, Glossae biblicae in codice Sangallensi (295, 23, 73 ) Anonyme, Liber Glossarum (VI258 ) Raban Maur, De universo (232C )

6.491 Humanoque cadit serpens afflata ueneno.

6.492 Quis labor hic superis cantus herbasque sequendi

6.493 Spernendique timor? cuius commercia pacti

6.494 Obstrictos habuere deos? parere necesse est

6.495 An iuuat? ignota tantum pietate merentur

6.496 An tacitis ualuere minis? hoc iuris in omnis

6.497 Est illis superos, an habent haec carmina certum

6.498 Imperiosa deum qui mundum cogere, quidquid

6.499 Cogitur ipse, potest? Illis et sidera primum

6.500 Praecipiti deducta polo, Phoebeque serena

6.501 Non aliter diris uerborum obsessa uenenis

6.502 Palluit et nigris terrenisque ignibus arsit,

6.503 Quam si fraterna prohiberet imagine tellus

6.504 Insereretque suas flammis caelestibus umbras,

6.505 Et patitur tantos cantu depressa labores

6.506 Donec suppositas propior despumet in herbas.

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (6, 669 ) Augustin d'Hippone, De ciuitate Dei (10, 16, 62-63 ) Augustin (pseudo), Contra philosophos (4, 1692-1693 ) Servius Danielis, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (4, 513 )

6.507 Hos scelerum ritus, haec dirae carmina gentis

6.508 Effera damnarat nimiae pietatis Erictho

Priscien, Ars (3, 332, 13 )

6.509 Inque nouos ritus pollutam duxerat artem.

6.510 Illi namque nefas urbis summittere tecto

6.511 Aut laribus ferale caput desertaque busta

6.512 Incolit et tumulos expulsis obtinet umbris

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (6, 520 )

6.513 Grata deis Erebi. coetus audire silentum,

6.514 Nosse domos Stygias arcanaque Ditis operti

6.515 Non superi, non uita uetat. Tenet ora profanae

6.516 Foeda situ macies, caeloque ignota sereno

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (6, 519 )

6.517 Terribilis Stygio facies pallore grauatur

6.518 Impexis onerata comis; si nimbus et atrae

6.519 Sidera subducunt nubes, tunc Thessala nudis

6.520 Egreditur bustis nocturnaque fulmina captat.

6.521 Semina fecundae segetis calcata perussit

6.522 Et non letiferas spirando perdidit auras.

6.523 Nec superos orat nec cantu supplice numen

Priscien, Ars (2, 340, 18-19 )

6.524 Auxiliare uocat nec fibras illa litantis

6.525 Nouit; funereas aris imponere flammas

6.526 Gaudet et accenso rapuit quae tura sepulchro.

6.527 Omne nefas superi prima iam uoce precantis

6.528 Concedunt carmenque timent audire secundum.

6.529 Viuentes animas et adhuc sua membra regentes

6.530 Infodit busto, fatis debentibus annos

6.531 Mors inuita subit, peruersa funera pompa

6.532 Rettulit a tumulis, fugere cadauera lectum.

6.533 Fumantis iuuenum cineres ardentiaque ossa

6.534 E mediis rapit illa rogis ipsamque, parentes

6.535 Quam tenuere, facem nigroque uolantia fumo

6.536 Feralis fragmenta tori, uestesque fluentes

6.537 Colligit in cineres et olentis membra fauillas.

6.538 Ast ubi seruantur saxis, quibus intimus umor

6.539 Ducitur, et tracta durescunt tabe medullae

6.540 Corpora, tunc omnis auide desaeuit in artus

6.541 Immergitque manus oculis gaudetque gelatos

6.542 Effodisse orbes et siccae pallida rodit

6.543 Excrementa manus. Laqueum nodosque nocentis

Anonyme, Liber Glossarum (EX324 )

6.544 Ore suo rumpit, pendentia corpora carpsit

6.545 Abrasitque cruces percussaque uiscera nimbis

Priscien, Ars (2, 526, 28-29 )

6.546 Vulsit et incoctas admisso sole medullas.

6.547 Insertum manibus chalybem nigramque per artus

Anonyme, Liber Glossarum (CA196 )

6.548 Stillantis tabi saniem uirusque coactum

Priscien, Ars (2, 310, 12 ) Hildéric du Mont Cassin, Ars grammatica (77 )

6.549 Sustulit et neruo morsus retinente pependit.

6.550 Et quodcumque iacet nuda tellure cadauer,

6.551 Ante feras uolucresque sedet nec carpere membra

6.552 Vult ferro manibusque suis morsusque luporum

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Epod. 5, 23 )

6.553 Exspectat siccis raptura e faucibus artus.

6.554 Nec cessant a caede manus, si sanguine uiuo

6.555 Est opus, erumpat iugulo qui primus aperto,

6.556 Nec refugit caedes, uiuum si sacra cruorem

6.557 Extaque funereae poscunt trepidantia mensae;

6.558 Vulnere sic uentris, non qua natura uocabat,

6.559 Extrahitur partus calidis ponendus in aris;

6.560 Et quotiens saeuis opus est ac fortibus umbris,

6.561 Ipsa facit manes: hominum mors omnis in usu est.

6.562 Illa genae florem primaeuo corpore uulsit,

Priscien, Ars (2, 527, 2 )

6.563 Illa comam laeua morienti abscidit ephebo.

6.564 Saepe etiam caris cognato in funere dira

6.565 Thessalis incubuit membris atque oscula figens

6.566 Truncauitque caput compressaque dentibus ora

6.567 Laxauit siccoque haerentem gutture linguam

6.568 Praemordens gelidis infundit murmura labris

6.569 Arcanumque nefas Stygias mandauit ad umbras.

6.570 Hanc ut fama loci Pompeio prodidit, alta

6.571 Nocte poli, Titan medium quo tempore ducit

6.572 Sub nostra tellure diem, deserta per arua

6.573 Carpit iter. fidi scelerum suetique ministri

6.574 Effractos circum tumulos ac busta uagati

6.575 Conspexere procul praerupta in caute sedentem,

6.576 Qua iuga deuexus Pharsalica porrigit Haemus.

6.577 Illa magis magicisque deis incognita uerba

6.578 Temptabat carmenque nouos fingebat in usus.

6.579 Namque timens ne Mars alium uagus iret in orbem

6.580 Emathis et tellus tam multa caede careret,

6.581 Pollutos cantu dirisque uenefica sucis

6.582 Conspersos uetuit transmittere bella Philippos,

6.583 Tot mortes habitura suas usuraque mundi

6.584 Sanguine; caesorum truncare cadauera regum

Eutyches, Ars de uerbo (5, 469, 30-31 )

6.585 Sperat et Hesperiae cineres auertere gentis

6.586 Ossaque nobilium tantosque acquirere manes.

6.587 Hic ardor solusque labor, quid corpore Magni

6.588 Proiecto rapiat, quos Caesaris inuolet artus.

6.589 Quam prior affatur Pompei ignaua propago

6.590 "O decus Haemonidum, populis quae pandere fata

6.591 Quaeque suo uentura potes deuertere cursu,

6.592 Te precor, ut certum liceat mihi noscere finem,

6.593 Quem belli fortuna paret. Non ultima turbae

6.594 Pars ego Romanae, Magni clarissima proles,

6.595 Vel dominus rerum uel tanti funeris heres.

6.596 Mens dubiis percussa pauet rursusque parata est

6.597 Certos ferre metus; hoc casibus eripe iuris,

6.598 Ne subiti caecique ruant. uel numina torque

6.599 Vel tu parce deis et manibus exprime uerum.

6.600 Elysias resera sedes ipsamque uocatam,

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (11, 197 )

6.601 Quos petat e nobis, Mortem mihi coge fateri.

6.602 Non humilis labor est; dignum quod quaerere cures

6.603 Vel tibi quo tanti praeponderet alea fati."

6.604 Impia laetatur uulgatae nomine famae

6.605 Thessalis et contra: "Si fata minora moueres,

6.606 Pronum erat, o iuuenis, quos uelles" inquit "in actus

6.607 Inuitos praebere deos. Conceditur arti,

6.608 Vnam cum radiis presserunt sidera mortem,

6.609 Inseruisse moras, et quamuis fecerit omnis

6.610 Stella senem, medios herbis praerumpimus annos.

6.611 At simul a prima descendit origine mundi

6.612 Causarum series atque omnia fata laborant

6.613 Si quicquam mutare uelis, unoque sub ictu

6.614 Stat genus humanum, tunc (Thessala turba fatemur)

6.615 Plus Fortuna potest. Sed si praenoscere casus

6.616 Contentus, facilesque aditus multique patebunt

6.617 Ad uerum: tellus nobis aetherque chaosque

6.618 Aequoraque et campi Rhodopeaque saxa loquentur.

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (6, 618 )

6.619 Sed pronum, cum tanta nouae sit copia mortis,

6.620 Emathiis unum campis attollere corpus,

6.621 Vt modo defuncti tepidique cadaueris ora

6.622 Plena uoce sonent nec membris sole perustis

6.623 Auribus incertum feralis strideat umbra."

Eutyches, Ars de uerbo (5, 464, 27 ) Priscien, Ars (2, 443, 25 ) Priscien, Ars (2, 479, 23 ) Priscien, Ars (2, 481, 19 ) Priscien, Ars (2, 521, 8 ) Pierre de Pise, Quaestiunculae in Priscianum (2966 )

6.624 Dixerat et noctis geminatis arte tenebris

6.625 Maestum tecta caput squalenti nube pererrat

6.626 Corpora caesorum tumulis proiecta negatis.

6.627 Continuo fugere lupi, fugere reuulsis

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (2, 520 )

6.628 Vnguibus impastae uolucres, dum Thessala uatem

6.629 Eligit et gelidas leto scrutata medullas

6.630 Pulmonis rigidi stantis sine uulnere fibras

6.631 Inuenit et uocem defuncto in corpore quaerit.

6.632 Fata peremptorum pendent iam multa uirorum,

6.633 Quem superis reuocasse uelit. Si tollere totas

6.634 Temptasset campis acies et reddere bello,

6.635 Cessissent leges Erebi, monstroque potenti

Anonyme, Liber Glossarum (ER61 )

6.636 Extractus Stygio populus pugnasset Auerno.

6.637 Electum tandem traiecto gutture corpus

6.638 Ducit, et inserto laqueis feralibus unco

6.639 Per scopulos miserum trahitur, per saxa cadauer

6.640 Victurum montisque caui, quem tristis Erictho

6.641 Damnarat sacris, alta sub rupe locatur.

6.642 Haud procul a Ditis caecis depressa cauernis

6.643 In praeceps subsedit humus, quam pallida pronis

6.644 Vrget silua comis et nullo uertice caelum

6.645 Suspiciens Phoebo non peruia taxus opacat.

6.646 Marcentes intus tenebrae pallensque sub antris

6.647 Longa nocte situs numquam nisi carmine factum

6.648 Lumen habet. Non Taenariis sic faucibus aer

6.649 Sedit iners, maestum mundi confine latentis

6.650 Ac nostri, quo non metuant admittere manes

6.651 Tartarei reges. nam quamuis Thessala uates

6.652 Vim faciat fatis, dubium est, quod traxerit illuc,

6.653 Aspiciat Stygias, an quod descenderit, umbras.

6.654 Discolor et uario furialis cultus amictu

6.655 Induitur, uultusque aperitur crine remoto

6.656 Et coma uipereis substringitur horrida sertis.

6.657 Vt pauidos iuuenis comites ipsumque trementem

6.658 Conspicit exanimi defixum lumina uultu:

6.659 "Ponite" ait "trepida conceptos mente timores.

6.660 Iam noua, iam uera reddetur uita figura,

6.661 Vt quamuis pauidi possint audire loquentem.

6.662 Si uero Stygiosque lacus ripamque sonantem

6.663 Ignibus ostendam, si me praesente uideri

6.664 Eumenides possint uillosaque colla colubris

6.665 Cerberus excutiens et uincti terga gigantes?

6.666 Quis timor, ignaui, metuentis cernere manes?"

6.667 Pectora tunc primum feruenti sanguine supplet

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (6, 149 )

6.668 Vulneribus laxata nouis taboque medullas

6.669 Abluit et uirus large lunare ministrat.

6.670 Huc quicquid fetu genuit natura sinistro

6.671 Miscetur. Non spuma canum, quibus unda timori est

6.672 Viscera non lyncis, non durae nodus hyaenae

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (6, 672 )

6.673 Defuit et cerui pastae serpente medullae,

6.674 Non puppim retinens euro tendente rudentis

6.675 In mediis echenais aquis oculique draconum

6.676 Quaeque sonant feta tepefacta sub alite saxa;

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (1, 394 )

6.677 Non Arabum uolucer serpens innataque rubris

6.678 Aequoribus custos pretiosae uipera conchae

6.679 Aut uiuentis adhuc Libyci membrana cerastae

6.680 Aut cinis eoa positi phoenicis in ara.

6.681 Quo postquam uiles et habentis nomina pestis

6.682 Contulit, infando saturatas carmine frondis

6.683 Et, quibus os dirum nascentibus inspuit, herbas

6.684 Addidit et quicquid mundo dedit ipsa ueneni.

6.685 Tum uox Lethaeos cunctis pollentior herbis

6.686 Excantare deos confundit murmura primum

6.687 Dissona et humanae multum discordia linguae.

6.688 Latratus habet illa canum gemitusque luporum,

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (6, 247 )

6.689 Quod trepidus bubo, quod strix nocturna queruntur,

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Epod. 5, 20 ) Isidore de Séville, Etymologiae (12, 7, 42 ) Anonyme, Liber Glossarum (ST364 ) Anonyme, Scholia in Horatium codicum parisinorum latinorum 7972, 7974, 7971 (5, 17 )

6.690 Quod strident ululantque ferae, quod sibilat anguis;

6.691 Exprimit et planctus illisae cautibus undae

6.692 Siluarumque sonum fractaeque tonitrua nubis.

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (1, 257 ) Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (5, 694 )

6.693 Tot rerum uox una fuit. Mox cetera cantu

6.694 Explicat Haemonio penetratque in Tartara lingua:

6.695 "Eumenides Stygiumque nefas Poenaeque nocentum

6.696 Et Chaos innumeros auidum confundere mundos

6.697 Et rector terrae, quem longa in saecula torquet

6.698 Mors dilata deum, Styx, et, quos nulla meretur

6.699 Thessalis, Elysios, caelum matremque perosa

6.700 Persephone nostraeque Hecates pars ultima, per quam

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (6, 118 ) Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (6, 700 )

6.701 Manibus et mihi sunt tacitae commercia linguae,

6.702 Ianitor et sedis laxae, qui uiscera saeuo

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (2, 29 ) Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (6, 418 )

6.703 Spargis nostra cani repetitaque fila sorores

6.704 Tracturae tuque o flagrantis portitor undae,

6.705 Iam lassate senex ad me redeuntibus umbris,

6.706 Exaudite preces; si uos satis ore nefando

6.707 Pollutoque uoco, si numquam haec carmina fibris

6.708 Humanis ieiuna cano, si pectora plena

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (5, 641 )

6.709 Saepe dedi, laui calido prosecta cerebro,

6.710 Si quisquis uestris caput extaque lancibus infans

6.711 Imposuit uicturus erat, parete precanti.

6.712 Non in Tartareo latitantem poscimus antro

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (6, 152 )

6.713 Adsuetamque diu tenebris, modo luce fugata

6.714 Descendentem animam; primo pallentis hiatu

6.715 Haeret adhuc Orci, licet has exaudiat herbas

6.716 Ad manes uentura semel. Ducis omina nato

6.717 Pompeiana canat nostri modo militis umbra,

6.718 Si bene de uobis ciuilia bella merentur."

6.719 Haec ubi fata caput spumantiaque ora leuauit,

6.720 Aspicit astantem proiecti corporis umbram

6.721 Exanimes artus inuisaque claustra timentem

6.722 Carceris antiqui. Pauet ire in pectus apertum

6.723 Visceraque et ruptas letali uulnere fibras.

6.724 A miser extremum cui mortis munus inique

6.725 Eripitur, non posse mori. Miratur Erictho

6.726 Has fatis licuisse moras, irataque Morti

6.727 Verberat immotum uiuo serpente cadauer

6.728 Perque cauas terrae, quas egit carmine, rimas

6.729 Manibus illatrat regnique silentia rumpit:

6.730 "Tisiphone uocisque meae secura Megaera,

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (4, 503-504 )

6.731 Non agitis saeuis Erebi per inane flagellis

6.732 Infelicem animam? iam uos ego nomine uero

6.733 Eliciam Stygiasque canes in luce superna

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (3, 209 ) Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (6, 257 )

6.734 Destituam; per busta sequar, per funera custos;

6.735 Expellam tumulis, abigam uos omnibus urnis.

6.736 Teque deis, ad quos alio procedere uultu

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (4, 429-430 )

6.737 Ficta soles, Hecate, pallenti tabida forma,

6.738 Ostendam faciemque Erebi mutare uetabo.

6.739 Eloquar, immenso terrae sub pondere quae te

Servius, Commentarii in Vergilii Georgica (1, 39 )

6.740 Contineant, Hennaea, dapes, quo foedere maestum

6.741 Regem noctis ames, quae te contagia passam

6.742 Noluerit reuocare Ceres. Tibi, pessime mundi

6.743 Arbiter, immittam ruptis Titana cauernis,

6.744 Et subito feriere die. Paretis, an ille

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (5, 739 ) Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (8, 246 )

6.745 Compellandus erit, quo numquam terra uocato

6.746 Non concussa tremit, qui Gorgona cernit apertam

Anonyme, Florilegium Parisino-Einsidlense (75 )

6.747 Verberibusque suis trepidam castigat Erinyn,

6.748 Indespecta tenet uobis qui Tartara, cuius

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (6, 135 )

6.749 Vos estis superi, Stygias qui peierat undas?"

Anonyme, Florilegium Parisino-Einsidlense (76 )

6.750 Protinus astrictus caluit cruor atraque fouit

6.751 Vulnera et in uenas extremaque membra cucurrit.

6.752 Percussae gelido trepidant sub pectore fibrae,

6.753 Et noua desuetis surrepens uita medullis

Anonyme, Florilegium Parisino-Einsidlense (77 ) Micon de Saint-Riquier, Opus prosodiacum (362 )

6.754 Miscetur morti. Tunc omnis palpitat artus,

6.755 Tenduntur nerui; nec se tellure cadauer

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (4, 253 )

6.756 Paulatim per membra leuat terraque repulsum est

6.757 Erectumque semel. Distento lumina rictu

6.758 Nudantur. Nondum facies uiuentis in illo,

6.759 Iam morientis erat; remanet pallorque rigorque,

6.760 Et stupet illatus mundo. sed murmure nullo

6.761 Ora astricta sonant: uox illi linguaque tantum

6.762 Responsura datur. "Dic" inquit Thessala "magna,

6.763 Quod iubeo, mercede mihi; nam uera locutum

6.764 Immunem toto mundi praestabimus aeuo

6.765 Artibus Haemoniis; tali tua membra sepulchro,

6.766 Talibus exuram Stygio cum carmine siluis,

6.767 Vt nullos cantata magos exaudiat umbra.

6.768 Sit tanti uixisse iterum, nec uerba nec herbae

6.769 Audebunt longae somnum tibi soluere Lethes

6.770 A me morte data. Tripodas uatesque deorum

6.771 Sors obscura decet: certus discedat, ab umbris

6.772 Quisquis uera petit duraeque oracula Mortis

6.773 Fortis adit. Ne parce, precor: da nomina rebus,

6.774 Da loca, da uocem, qua mecum fata loquantur".

6.775 Addidit et carmen quo quicquid consulit umbram

6.776 Scire dedit. maestum fletu manante cadauer:

6.777 "Tristia non equidem Parcarum stamina" dixit

6.778 "Aspexi tactae reuocatus ab aggere ripae;

6.779 Quod tamen e cunctis mihi noscere contigit umbris,

6.780 Effera Romanos agitat discordia manes

6.781 Impiaque infernam ruperunt arma quietem.

6.782 Elysias alii sedes ac Tartara maesta

6.783 Diuersi liquere duces; quid fata pararent

6.784 Hi fecere palam. Tristis felicibus umbris

6.785 Vultus erat; uidi Decios, natumque patremque,

6.786 Lustrales bellis animas, flentemque Camillum

Anonyme, Scholia in Iuuenalem uetustiora (2, 156 )

6.787 Et Curios, Sullam de te, Fortuna, querentem;

6.788 Deplorat Libycis perituram Scipio terris

6.789 Infaustam subolem; maior Carthaginis hostis

6.790 Non seruituri maeret Cato fata nepotis;

6.791 Solum te, consul depulsis prime tyrannis,

6.792 Brute, pias inter gaudentem uidimus umbras.

6.793 Abruptis Catilina minax fractisque catenis

6.794 Exultat Mariique truces nudique Cethegi;

6.795 Vidi ego laetantis, popularia nomina, Drusos

6.796 Legibus immodicos ausosque ingentia Gracchos;

6.797 Aeternis chalibis nodis et carcere Ditis

6.798 Constrictae plausere manus, camposque piorum

6.799 Poscit turba nocens. Regni possessor inertis

6.800 Pallentis aperit sedes abruptaque saxa

6.801 Asperat et durum uinclis adamanta paratque

6.802 Poenam uictori. Refer haec solacia tecum,

6.803 O iuuenis, placido manes patremque domumque

6.804 Exspectare sinu regnique in parte serena

6.805 Pompeis seruare locum. Nec gloria paruae

6.806 Sollicitet uitae: ueniet quae misceat omnis

6.807 Hora duces. Properate mori magnoque superbi

6.808 Quamuis e paruis animo descendite bustis

6.809 Et Romanorum manes calcate deorum.

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (7, 459 )

6.810 Quem tumulum Nili, quem Thybridis alluat unda,

6.811 Quaeritur; et ducibus tantum de funere pugna.

6.812 Tu fatum ne quaere tuum: cognoscere Parcae

6.813 Me reticente dabunt; tibi certior omnia uates

6.814 Ipse canet Siculis genitor Pompeius in aruis,

6.815 Ille quoque, incertus quo te uocet, unde repellat,

6.816 Quas iubeat uitare plagas, quae sidera mundi.

6.817 Europam, miseri, Libyamque Asiamque timete:

6.818 Distribuit tumulos uestris Fortuna triumphis.

6.819 O miseranda domus, toto nil orbe uidebis

6.820 Tutius Emathia". Sic postquam fata peregit,

6.821 Stat uultu maestus tacito mortemque reposcit.

6.822 Carminibus magicis opus est herbisque, cadauer

6.823 Vt cadat, et nequeunt animam sibi reddere fata

6.824 Consumpto iam iure semel. Tunc robore multo

6.825 Extruit illa rogum; uenit defunctus ad ignes.

6.826 Accensa iuuenem positum strue liquit Erictho,

6.827 Tandem passa mori, Sextoque ad castra parentis

6.828 It comes, et caelo lucis ducente colorem,

6.829 Dum ferrent tutos intra tentoria gressus

6.830 Iussa tenere diem, densas nox praestitit umbras.

7.1 Segnior Oceano quam lex aeterna uocabat,

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (5, 177-178 )

7.2 Luctificus Titan numquam magis aethera contra

7.3 Egit equos cursumque polo rapiente retorsit

7.4 Defectusque pati uoluit raptaeque labores

7.5 Lucis et attraxit nubes, non pabula flammis

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (7, 8-9 ) Anonyme, Adnotationes super Lucanum (9, 313 ) Anonyme, Commenta Bernensia (9, 313 )

7.6 Sed ne Thessalico purus luceret in orbe.

7.7 At nox felicis Magno pars ultima uitae

7.8 Sollicitos uana decepit imagine somnos.

7.9 Nam Pompeiani uisus sibi sede theatri

7.10 Innumeram effigiem Romanae cernere plebis

7.11 Attollique suum laetis ad sidera nomen

7.12 Vocibus et plausu cuneos certare sonantes;

7.13 Qualis erat populi facies clamorque fauentis,

7.14 Olim cum iuuenis primique aetate triumphi

7.15 Post domitas gentes quas torrens ambit Hiberus,

7.16 Et quaecumque fugax Sertorius impulit arma,

7.17 Vespere pacato pura uenerabilis aeque

Anonyme, Scholia Bembina (in He. 67 ) Anonyme, Liber Glossarum (AE198 )

7.18 Quam currus ornante toga, plaudente senatu,

7.19 Sedit adhuc Romanus eques: seu fine bonorum

7.20 Anxia uenturis ad tempora laeta refugit,

7.21 Siue per ambages solitas contraria uisis

7.22 Vaticinata quies magni tulit omina planctus,

7.23 Seu uetito patrias ultra tibi cernere sedes

7.24 Sic Romam Fortuna dedit. Ne rumpite somnos,

7.25 Castrorum uigiles, nullas tuba uerberet aures.

7.26 Crastina dira quies et imagine maesta diurna

7.27 Vndique funestas acies feret, undique bellum.

7.28 Vnde pares somnos populis noctemque beatam?

7.29 O felix, si te uel sic tua Roma uideret.

Priscien, Ars (3, 98, 24 ) Pierre de Pise, Quaestiunculae in Priscianum (5116 ) Sedulius Scotus, In Donati artem maiorem (2, 284, 71 )

7.30 Donassent utinam superi patriaeque tibique

7.31 Vnum, Magne, diem, quo fati certus uterque

7.32 Extremum tanti fructum raperetis amoris.

7.33 Tu uelut Ausonia uadis moriturus in urbe,

7.34 Illa rati semper de te sibi conscia uoti

7.35 Hoc scelus haud umquam fatis haerere putauit,

7.36 Sic se dilecti tumulum quoque perdere Magni.

7.37 Te mixto flesset luctu iuuenisque senexque

7.38 Iniussusque puer; lacerasset crine soluto

7.39 Pectora femineum, ceu Bruti funere, uulgus.

7.40 Nunc quoque tela licet paueant uictoris iniqui,

7.41 Nuntiet ipse licet Caesar tua funera, flebunt,

7.42 Sed dum tura ferunt, dum laurea serta Tonanti.

7.43 O miseri, quorum gemitus edere dolores,

7.44 Qui te non pleno pariter planxere theatro.

7.45 Vicerat astra iubar cum mixto murmure turba

7.46 Castrorum fremuit fatisque trahentibus orbem

7.47 Signa petit pugnae. Miseri pars maxima uulgi

7.48 Non totum uisura diem tentoria circum

7.49 Ipsa ducis queritur magnoque accensa tumultu

7.50 Mortis uicinae properantis admouet horas.

7.51 Dira subit rabies; sua quisque ac publica fata

7.52 Praecipitare cupit; segnis pauidusque uocatur

7.53 Ac nimium patiens soceri Pompeius et orbis

7.54 Indulgens regno, qui tot simul undique gentis

7.55 Iuris habere sui uellet pacemque timeret.

7.56 Nec non et reges populique queruntur eoi

7.57 Bella trahi patriaque procul tellure teneri.

7.58 Hoc placet, o superi, cum uobis uertere cuncta

7.59 Propositum, nostris erroribus addere crimen?

7.60 Cladibus irruimus nocituraque poscimus arma:

7.61 In Pompeianis uotum est Pharsalia castris.

7.62 Cunctorum uoces Romani maximus auctor

Anonyme, Scholia in Iuuenalem uetustiora (8, 244 )

7.63 Tullius eloquii, cuius sub iure togaque

7.64 Pacificas saeuus tremuit Catilina securis,

7.65 Pertulit, iratus bellis cum rostra forumque

7.66 Optaret, passus tam longa silentia miles;

7.67 Addidit inualidae robur facundia causae:

7.68 "Hoc pro tot meritis solum te, Magne, precatur

7.69 Vti se Fortuna uelis, proceresque tuorum

7.70 Castrorum regesque tui cum supplice mundo

7.71 Affusi uinci socerum patiare rogamus.

Anonyme, Liber Glossarum (AF118 )

7.72 Humani generis tam longo tempore bellum

7.73 Caesar erit? Merito Pompeium uincere lente

7.74 Gentibus indignum est a transcurrente subactis.

7.75 Quo tibi feruor abit aut quo fiducia fati?

7.76 De superis, ingrate, times causamque senatus

7.77 Credere dis dubitas? Ipsae tua signa reuellent

7.78 Prosilientque acies: pudeat uicisse coactum.

7.79 Si duce te iusso, si nobis bella geruntur,

7.80 Sit iuris, quocumque uelint, concurrere campo.

7.81 Quid mundi gladios a sanguine Caesaris arces?

7.82 Vibrant tela manus, uix signa morantia quisquam

Priscien, Partitiones xii uersuum Aeneidos principalium (104, 8 )

7.83 Exspectat: propera, te ne tua classica linquant.

7.84 Scire senatus hauet, miles te, Magne, sequatur

Anonyme, Liber Glossarum (HA118 )

7.85 An comes." Ingemuit rector sensitque deorum

7.86 Esse dolos et fata suae contraria menti.

7.87 "Si placet hoc" inquit "cunctis, si milite Magno,

7.88 Non duce tempus eget, non ultra fata morabor.

7.89 Inuoluat populos una Fortuna ruina

7.90 Sitque hominum magnae lux ista nouissima parti.

7.91 Testor, Roma, tamen Magnum, quo cuncta perirent,

7.92 Accepisse diem. Potuit tibi uulnere nullo

7.93 Stare labor belli, potui sine caede subactum

7.94 Captiuumque ducem uiolatae tradere paci.

7.95 Quis furor, o caeci, scelerum? Ciuilia bella

7.96 Gesturi metuunt ne non cum sanguine uincant.

7.97 Abstulimus terras, exclusimus aequore toto,

7.98 Ad praematuras segetum ieiuna rapinas

Priscien, Ars (3, 50, 17 )

7.99 Agmina compulimus uotumque effecimus hosti,

7.100 Vt mallet sterni gladiis mortemque suorum

7.101 Permiscere meis. belli pars magna peracta est

7.102 His quibus effectum est ne pugnam tiro paueret;

7.103 Si modo uirtutis stimulis iraeque calore

7.104 Signa petunt. Multos in summa pericula misit

7.105 Venturi timor ipse mali. fortissimus ille est

7.106 Qui promptus metuenda pati, si comminus instent,

7.107 Et differre potest. Placet haec tam prospera rerum

7.108 Tradere Fortunae, gladio permittere mundi

7.109 Discrimen; pugnare ducem quam uincere malunt.

7.110 Res mihi Romanas dederas, Fortuna, regendas:

7.111 Accipe maiores et caeco in Marte tuere.

7.112 Pompei nec crimen erit nec gloria bellum.

7.113 Vincis aput superos uotis me, Caesar, iniquis:

7.114 Pugnatur. Quantum scelerum quantumque malorum

7.115 In populos lux ista feret! quot regna iacebunt!

7.116 Sanguine Romano quam turbidus ibit Enipeus!

7.117 Prima uelim caput hoc funesti lancea belli,

7.118 Si sine momento rerum partisque ruina

7.119 Casurum est, feriat; neque enim uictoria Magno

7.120 Laetior. Aut populis inuisum hac clade peracta,

7.121 Aut hodie Pompeius erit miserabile nomen.

7.122 Omne malum uicti, quod sors feret ultima rerum,

7.123 Omne nefas uictoris erit." Sic fatur et arma

7.124 Permittit populis frenosque furentibus ira

7.125 Laxat et ut uictus uiolento nauita coro

7.126 Dat regimen uentis ignauumque arte relicta

7.127 Puppis onus trahitur. Trepido confusa tumultu

7.128 Castra fremunt, animique truces sua pectora pulsant

7.129 Ictibus incertis. Multorum pallor in ore

7.130 Mortis uenturae faciesque simillima fato.

7.131 Aduenisse diem qui fatum rebus in aeuum

7.132 Conderet humanis, et quaeri Roma quid esset

7.133 Illo Marte, palam est. Sua quisque pericula nescit

7.134 Attonitus maiore metu. Quis litora ponto

7.135 Obruta, quis summis cernens in montibus aequor

7.136 Aetheraque in terras deiecto sole cadentem,

7.137 Tot rerum finem, timeat sibi? non uacat ullos

7.138 Pro se ferre metus: Vrbi Magnoque timetur.

7.139 Nec gladiis habuere fidem, nisi cautibus asper

7.140 Exarsit mucro; tunc omnis lancea saxo

7.141 Erigitur, tendunt neruis melioribus arcus,

7.142 Cura fuit lectis pharetras implere sagittis.

7.143 Auget eques stimulos frenorumque artat habenas.

7.144 Si liceat superis hominum conferre labores,

7.145 Non aliter Phlegra rabidos tollente gigantas

Anonyme, Commenta Bernensia (4, 597 )

7.146 Martius incaluit Siculis incudibus ensis

7.147 Et rubuit flammis iterum Neptunia cuspis,

7.148 Spiculaque extenso Paean Pythone recoxit,

7.149 Pallas Gorgoneos diffudit in Aegida crines,

7.150 Pallenaea Ioui mutauit fulmina Cyclops.

7.151 Non tamen abstinuit uenturos prodere casus

7.152 Per uarias Fortuna notas. Nam Thessala rura

7.153 Cum peterent, totus uenientibus obstitit aether

7.154 Inque oculis hominum fregerunt fulmina nubes

7.155 Aduersasque faces immensoque igne columnas

7.156 Et trabibus mixtis auidos typhonas aquarum

7.157 Detulit atque oculos ingesto fulgure clausit;

7.158 Excussit cristas galeis capulosque solutis

Eutyches, Ars de uerbo (5, 480, 28-29 )

7.159 Perfudit gladiis ereptaque pila liquauit

Priscien, Ars (2, 398, 7 )

7.160 Aetherioque nocens fumauit sulphure ferrum.

Isidore de Séville, De natura rerum (30, 4 ) Anonyme, Liber Glossarum (FV94 )

7.161 Nec non innumero cooperta examine signa;

7.162 Vixque reuulsa solo maiori pondere pressum

Priscien, Ars (2, 346, 24-25 )

7.163 Signiferi mersere caput rorantia fletu,

7.164 Vsque ad Thessaliam Romana et publica signa.

7.165 Admotus superis discussa fugit ab ara

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (9, 627 ) Servius, Commentarii in Vergilii Georgica (2, 395 )

7.166 Taurus et Emathios praeceps se iecit in agros,

7.167 Nullaque funestis inuenta est uictima sacris.

7.168 At tu, quos scelerum superos, quas rite uocasti

7.169 Eumenidas, Caesar? Stygii quae numina regni

7.170 Infernumque nefas et mersos nocte furores,

7.171 Impia tam saeue gesturus bella, litasti?

7.172 Iam dubium monstrisne deum nimione pauore

7.173 Crediderint: multis concurrere uisus Olympo

7.174 Pindus et abruptis mergi conuallibus Haemus,

7.175 Edere nocturnas belli Pharsalia uoces,

7.176 Ire per Ossaeam rapidus Boebeida sanguis;

Micon de Saint-Riquier, Opus prosodiacum (268 )

7.177 Inque uicem uultus tenebris mirantur opertos

7.178 Et pallere diem galeisque incumbere noctem

7.179 Defunctosque patres et iuncti sanguinis umbras

7.180 Ante oculos uolitare suos. Sed mentibus unum

7.181 Hoc solamen erat, quod uoti turba nefandi

7.182 Conscia, quae patrum iugulos, quae pectora fratrum

7.183 Sperabat, gaudet monstris mentisque tumultis

7.184 Atque omen scelerum subitos putat esse furores.

7.185 Quid mirum populos quos lux extrema manebat

7.186 Lymphato trepidasse metu, praesaga malorum

Luctatius Placidus, Glossarium e codice parisino (113, 11 ) Anonyme, Liber Glossarum (LI352 )

7.187 Si data mens homini est? Tyriis qui Gadibus hospes

7.188 Adiacet Armeniumque bibit Romanus Araxen,

7.189 Sub quocumque die, quocumque est sidere mundi,

7.190 Maeret et ignorat causas animumque dolentem

7.191 Corripit, Emathiis quid perdat nescius aruis.

7.192 Euganeo (si uera fides memorantibus) augur

7.193 Colle sedens, Aponus terris ubi fumifer exit

7.194 Atque Antenorei dispergitur unda Timaui:

Sergius (pseudo), De vitiis et virtutibus orationis liber (426 )

7.195 "Venit summa dies, geritur res maxima" dixit

Anonyme, Commenta Bernensia (5, 483 )

7.196 "Impia concurrunt Pompei et Caesaris arma",

7.197 Seu tonitrus ac tela Iouis praesaga notauit,

Priscien, Ars (2, 210, 20 ) Anonyme, Ars Bernensis (8, 127, 22 ) Anonyme, Exempla diuersorum auctorum (105 )

7.198 Aethera seu totum discordi obsistere caelo

7.199 Perspexitque polos, seu numen in aethere maestum.

7.200 Solis in obscuro pugnam pallore notauit.

7.201 Dissimilem certe cunctis quos explicat egit

7.202 Thessalicum natura diem: si cuncta perito

7.203 Augure mens hominum caeli noua signa notasset,

7.204 Spectari toto potuit Pharsalia mundo.

7.205 O summos hominum, quorum Fortuna per orbem

7.206 Signa dedit, quorum fatis caelum omne uacauit!

7.207 Haec et apud seras gentes populosque nepotum,

7.208 Siue sua tantum uenient in saecula fama,

7.209 Siue aliquid magnis nostri quoque cura laboris

7.210 Nominibus prodesse potest, cum bella legentur,

7.211 Spesque metusque simul perituraque uota mouebunt,

7.212 Attonitique omnes ueluti uenientia fata,

7.213 Non transmissa, legent, et adhuc tibi, Magne, fauebunt.

7.214 Miles, ut aduerso Phoebi radiatus ab ictu

7.215 Descendens totos perfudit lumine colles,

7.216 Non temere immissus campis: stetit ordine certo

7.217 Infelix acies. Cornus tibi cura sinistri,

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (3, 22 ) Anonyme, Excerpta Bobiensia (24, 4 ) Priscien, Ars (2, 210, 18 ) Anonyme, Ars Bernensis (8, 127, 22 ) Anonyme, Fragmenta Bobiensia ad grammaticam pertinentia (17, 2-4 )

7.218 Lentule, cum prima, quae tunc fuit optima bello,

7.219 Et quarta legione datur; tibi, numine pugnax

7.220 Aduerso Domiti, dextri frons tradita Martis;

7.221 At medii robur belli fortissima densant

7.222 Agmina, quae Cilicum terris deducta tenebat

7.223 Scipio, miles in hoc, Libyco dux primus in orbe.

7.224 At iuxta fluuios et stagna undantis Enipei

7.225 Cappadocum montana cohors et largus habenae

7.226 Ponticus ibat eques. Sicci sed plurima campi

7.227 Tetrarchae regesque tenent magnique tyranni

7.228 Atque omnis Latio quae seruit purpura ferro.

7.229 Illuc et Libye Numidas et Creta Cydonas

7.230 Misit, Ityreis cursus fuit inde sagittis,

7.231 Inde truces Galli solitum prodistis in hostem,

Anonyme, Commenta Bernensia (2, 645 )

7.232 Illic pugnaces commouit Hiberia caetras.

7.233 Eripe uictori gentis et sanguine mundi

7.234 Fuso, Magne, semel totos consume triumphos.

7.235 Illo forte die Caesar statione relicta

7.236 Ad segetum raptus moturus signa repente

7.237 Conspicit in planos hostem descendere campos

7.238 Oblatumque uidet uotis sibi mille petitum

7.239 Tempus, in extremos quo mitteret omnia casus.

7.240 Aeger quippe morae flagransque cupidine regni

7.241 Coeperat exiguo tractu ciuilia bella

7.242 Vt lentum damnare nefas. Discrimina postquam

7.243 Aduentare ducum supremaque proelia uidit,

7.244 Casuram fati sensit nutare ruinam:

7.245 Illa quoque in ferrum rabies promptissima paulum

7.246 Languit, et casus audax spondere secundos

7.247 Mens stetit in dubio, quam nec sua fata timere

7.248 Nec Magni sperare sinunt. Formidine mersa

7.249 Prosilit hortando melior fiducia uulgo:

7.250 "O domitor mundi, rerum fortuna mearum,

7.251 Miles, adest totiens optatae copia pugnae.

7.252 Nil opus est uotis, iam fatum accersite ferro.

7.253 In manibus uestris quantus sit Caesar habetis.

7.254 Haec est illa dies, mihi quam Rubiconis ad undas

7.255 Promissam memini, cuius spe mouimus arma,

7.256 In quam distulimus uetitos remeare triumphos;

7.257 Haec eadem est, hodie quae pignora quaeque penates

7.258 Reddat et emerito faciat uos Marte colonos;

7.259 Haec, fato quae teste probet quis iustius arma

7.260 Sumpserit; haec acies uictum factura nocentem.

7.261 Si pro me patriam ferro flammisque petistis,

7.262 Nunc pugnate truces gladiosque exsoluite culpa:

7.263 Nulla manus belli mutato iudice pura est.

7.264 Non mihi res agitur, sed uos ut libera sitis

7.265 Turba precor, gentis ut ius habeatis in omnes.

7.266 Ipse ego priuatae cupidus me reddere uitae

7.267 Plebeiaque toga modicum componere ciuem,

7.268 Omnia dum uobis liceant, nihil esse recuso:

7.269 Inuidia regnate mea. Nec sanguine multo

7.270 Spem mundi petitis: Grais delecta iuuentus

7.271 Gymnasiis aderit studioque ignaua palaestrae

7.272 Et uix arma ferens, aut mixtae dissona turbae

7.273 Barbaries, non illa tubas, non agmine moto

7.274 Clamorem latura suum. Ciuilia paucae

7.275 Bella manus facient, pugnae pars magna leuabit

7.276 His orbem populis Romanumque obteret hostem.

7.277 Ite per ignauas gentes famosaque regna

7.278 Et primo ferri motu prosternite mundum,

7.279 Sitque palam, quas tot duxit Pompeius in Vrbem

7.280 Curribus, unius gentes non esse triumphi.

7.281 Armeniosne mouet, Romana potentia cuius

7.282 Sit ducis? aut emptum minimo uult sanguine quisquam

7.283 Barbarus Hesperiis Magnum praeponere rebus?

7.284 Romanos odere omnes dominosque grauantur,

7.285 Quos nouere, magis. sed me Fortuna meorum

7.286 Commisit manibus, quorum me Gallia testem

7.287 Tot fecit bellis. Cuius non militis ensem

7.288 Agnoscam? Caelumque tremens cum lancea transit,

7.289 Dicere non fallar quo sit uibrata lacerto.

7.290 Quod si signa ducem numquam fallentia uestrum

7.291 Conspicio faciesque truces oculosque minaces,

7.292 Vicistis. uideor fluuios spectare cruoris

7.293 Calcatosque simul reges sparsumque senatus

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (7, 652 )

7.294 Corpus et immensa populos in caede natantis.

7.295 Sed mea fata moror, qui uos in tela furentis

7.296 Vocibus his teneo. ueniam date bella trahenti:

7.297 Spe trepido; haut umquam uidi tam magna daturos

7.298 Tam prope me superos; camporum limite paruo

7.299 Absumus a uotis. Ego sum cui Marte peracto,

7.300 Quae populi regesque tenent, donare licebit.

7.301 Quone poli motu, quo caeli sidere uerso

7.302 Thessalicae tantum, superi, permittitis orae?

7.303 Aut merces hodie bellorum aut poena parata.

7.304 Caesareas spectate cruces, spectate catenas

7.305 Et caput hoc positum rostris effusaque membra

7.306 Saeptorumque nefas et clausi proelia Campi.

7.307 Cum duce Sullano gerimus ciuilia bella.

7.308 Vestri cura mouet; nam me secura manebit

7.309 Sors quaesita manu: fodientem uiscera cernet

7.310 Me mea, qui nondum uicto respexerit hoste.

7.311 Di, quorum curas abduxit ab aethere tellus

7.312 Romanusque labor, uincat, quicumque necesse

Priscien, Ars (3, 193, 22 )

7.313 Non putat in uictos saeuum destringere ferrum

7.314 Quique suos ciues, quod signa aduersa tulerunt,

7.315 Non credit fecisse nefas. Pompeius in arto

7.316 Agmina uestra loco uetita uirtute moueri

7.317 Cum tenuit, quantum satiauit sanguine ferrum!

7.318 Vos tamen hoc oro, iuuenes, ne caedere quisquam

7.319 Hostis terga uelit: ciuis qui fugerit esto.

7.320 Sed dum tela micant, non uos pietatis imago

7.321 Vlla nec aduersa conspecti fronte parentes

7.322 Commoueant; uultus gladio turbate uerendos.

7.323 Siue quis infesto cognata in pectora ferro

7.324 Ibit seu nullum uiolarit uulnere pignus,

7.325 Ignoti iugulum tamquam scelus imputet hostis.

7.326 Sternite iam uallum fossasque implete ruina,

7.327 Exeat ut plenis acies non sparsa maniplis.

7.328 Parcite ne castris: uallo tendetis in illo,

7.329 Vnde acies peritura uenit." uix cuncta locuto

7.330 Caesare quemque suum munus trahit armaque raptim

7.331 Sumpta Ceresque uiris. Capiunt praesagia belli

7.332 Calcatisque ruunt castris, stant ordine nullo,

7.333 Arte ducis nulla permittuntque omnia fatis.

7.334 Si totidem Magni soceros totidemque petentis

7.335 Vrbis regna suae funesto in Marte locasset,

7.336 Non tam praecipiti ruerent in proelia cursu.

7.337 Vidit ut hostiles in rectum exire cateruas

7.338 Pompeius nullasque moras permittere bello,

7.339 Sed superis placuisse diem, stat corde gelato

7.340 Attonitus, tantoque duci sic arma timere

7.341 Omen erat. Premit inde metus totumque per agmen

7.342 Sublimi praeuectus equo: "Quem flagitat" inquit

7.343 "Vestra diem uirtus, finis ciuilibus armis,

7.344 Quem quaesistis, adest. Totas effundite uires;

7.345 Extremum ferri superest opus, unaque gentis

7.346 Hora trahit. Quisquis patriam carosque penates,

7.347 Qui subolem ac thalamos desertaque pignora quaerit

7.348 Ense petat: medio posuit deus omnia campo.

7.349 Causa iubet melior superos sperare secundos.

7.350 Ipsi tela regent per uiscera Caesaris, ipsi

7.351 Romanas sancire uolunt hoc sanguine leges.

7.352 Si socero dare regna meo mundumque pararent,

7.353 Praecipitare meam fatis potuere senectam.

7.354 Non iratorum populis Vrbique deorum est

7.355 Pompeium seruare ducem. quae uincere possent

7.356 Omnia contulimus. Subiere pericula clari

7.357 Sponte uiri sacraque antiquus imagine miles.

7.358 Si Curios his fata darent reducesque Camillos

7.359 Temporibus Deciosque caput fatale uouentes,

7.360 Hinc starent. Primo gentes oriente coactae

7.361 Innumeraeque urbes, quantas in proelia numquam,

Priscien, Ars (2, 477, 5-6 )

7.362 Exciuere manus. Toto simul utimur orbe.

7.363 Quicquid signiferi comprensum limite caeli

7.364 Sub noton et borean hominum sumus, arma mouemus.

7.365 Nonne superfusis collectum cornibus hostem

7.366 In medium dabimus? Paucas uictoria dextras

7.367 Exigit; at plures tantum clamore cateruae

7.368 Bella gerent. Caesar nostris non sufficit armis.

7.369 Credite pendentes e summis moenibus Vrbis

7.370 Crinibus effusis hortari in proelia matres.

7.371 Credite grandaeuum uetitumque aetate senatum

7.372 Arma sequi sacros pedibus prosternere canos,

7.373 Atque ipsam domini metuentem occurrere Romam.

7.374 Credite, qui nunc est populus populumque futurum

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (7, 376 )

7.375 Permixtas afferre preces. Haec libera nasci,

7.376 Haec uult turba mori. Si quis post pignora tanta

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (7, 376 )

7.377 Pompeio locus est, cum prole et coniuge supplex,

7.378 Imperii salua si maiestate liceret,

7.379 Voluerer ante pedes. Magnus, nisi uincitis, exul,

7.380 Ludibrium soceri, uester pudor, ultima fata

7.381 Deprecor ac turpes extremi cardinis annos,

7.382 Ne discam seruire senex." Tam maesta locuti

7.383 Voce ducis flagrant animi, Romanaque uirtus

7.384 Erigitur, placuitque mori, si uera timeret.

7.385 Ergo utrimque pari procurrunt agmina motu

7.386 Irarum; metus hos regni, spes excitat illos.

7.387 Hae facient dextrae quidquid non expleat aetas

7.388 Vlla nec humanum reparet genus omnibus annis,

7.389 Vt uacet a ferro. Gentes Mars iste futuras

Priscien, Ars (2, 332, 7-9 )

7.390 Obruet et populos aeui uenientis in orbem

7.391 Erepto natale feret. Tunc omne Latinum

Anonyme, Florilegium Erfurtense (f. 123v )

7.392 Fabula nomen erit; Gabios Veiosque Coramque

7.393 Puluere uix tectae poterunt monstrare ruinae

7.394 Albanosque lares Laurentinosque penates,

Priscien, Partitiones xii uersuum Aeneidos principalium (104, 19 )

7.395 Rus uacuum, quod non habitet nisi nocte coacta

7.396 Inuitus questusque Numam iussisse senator.

7.397 Non aetas haec carpsit edax monimentaque rerum

7.398 Putria destituit; crimen ciuile uidemus

7.399 Tot uacuas urbes. generis quo turba redacta est

7.400 Humani? Toto populi qui nascimur orbe,

7.401 Nec muros implere uiris nec possumus agros;

7.402 Vrbs nos una capit. uincto fossore coluntur

7.403 Hesperiae segetes, stat tectis putris auitis

7.404 In nullos ruitura domus, nulloque frequentem

7.405 Ciue suo Romam, sed mundi faece repletam

7.406 Cladis eo dedimus ne tanto in corpore bellum

7.407 Iam possit ciuile geri. Pharsalia tanti

7.408 Causa mali. Cedant, feralia nomina, Cannae

7.409 Et damnata diu Romanis Allia fastis.

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (7, 633 )

7.410 Tempora signauit leuiorum Roma malorum,

7.411 Hunc uoluit nescire diem. Pro tristia fata!

Priscien, Ars (3, 34, 4-5 )

7.412 Aera pestiferum tractu morbosque fluentis

7.413 Insanamque famem permissasque ignibus urbes

7.414 Moeniaque in praeceps laturos plena tremores

7.415 Hi possunt explere uiri, quos undique traxit

7.416 In miseram Fortuna necem, dum munera longi

7.417 Explicat eripiens aeui populosque ducesque

7.418 Constituit campis, per quos tibi, Roma, ruenti

7.419 Ostendat quam magna cadas. quae latius orbem

7.420 Possedit, citius per prospera fata cucurrit.

7.421 Omne tibi bellum gentis dedit omnibus annis;

7.422 Te geminum Titan procedere uidit in axem;

7.423 Haut multum terrae spatium restabat eoae,

7.424 Vt tibi nox, tibi tota dies, tibi curreret aether

7.425 Omniaque errantes stellae Romana uiderent:

7.426 Sed retro tua fata tulit par omnibus annis

7.427 Emathiae funesta dies. Hac luce cruenta

7.428 Effectum ut Latios non horreat India fasces,

7.429 Nec uetitos errare Dahas in moenia ducat

7.430 Sarmaticumque premat succinctus consul aratrum,

7.431 Quod semper saeuas debet tibi Parthia poenas,

7.432 Quod fugiens ciuile nefas redituraque numquam

7.433 Libertas ultra Tigrim Rhenumque recessit

7.434 Ac totiens nobis iugulo quaesita uagatur,

7.435 Germanum Scythicumque bonum, nec respicit ultra

7.436 Ausoniam; uellem, populis incognita nostris:

7.437 Vulturis ut primum laeuo fundata uolatu

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (3, 508 )

7.438 Romulus infami compleuit moenia luco,

7.439 Vsque ad Thessalicas seruisses, Roma, ruinas.

7.440 De Brutis, Fortuna, queror. Quid tempora legum

7.441 Egimus aut annos a consule nomen habentis?

7.442 Felices Arabes Medique eoaque tellus,

7.443 Quam sub perpetuis tenuerunt fata tyrannis.

7.444 Ex populis qui regna ferunt sors ultima nostra est,

7.445 Quos seruire pudet. Sunt nobis nulla profecto

7.446 Numina; cum caeco rapiantur saecula casu,

7.447 Mentimur regnare Iouem. Spectabit ab alto

7.448 Aethere Thessalicas, teneat cum fulmina, caedes!

7.449 Scilicet ipse petet Pholoen, petet ignibus Oeten

7.450 Immeritaeque nemus Rhodopes pinusque Mimantis:

7.451 Cassius hoc potius feriet caput! Astra Thyestae

7.452 Intulit et subitis damnauit noctibus Argos:

7.453 Tot similis fratrum gladios patrumque gerenti

7.454 Thessaliae dabit ille diem! Mortalia nulli

7.455 Sunt curata deo. Cladis tamen huius habemus

7.456 Vindictam quantam terris dare numina fas est.

7.457 Bella pares superis facient ciuilia diuos

7.458 Fulminibus manes radiisque ornabit et astris

7.459 Inque deum templis iurabit Roma per umbras.

Augustin d'Hippone, Epistulae (16, 2, 5 )

7.460 Vt rapido cursu fati suprema morantem

7.461 Consumpsere locum, parua tellure dirempti

7.462 Inde manus spectant: tempus, quo noscere possent

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (6, 760-761 )

7.463 Quo sua pila cadant aut qua sibi fata minentur,

7.464 Facturi quae monstra forent: uidere parentes

7.465 Frontibus aduersis fraternaque comminus arma,

7.466 Nec libuit mutare locum; tamen omnia torpor

7.467 Pectora constrinxit, gelidusque in uiscera sanguis

7.468 Percussa pietate coit, totaeque cohortes

7.469 Pila parata diu tensis tenuere lacertis.

7.470 Di tibi non mortem quae cunctis poena paratur,

7.471 Sed sensum post fata tuae dent, Crastine, morti,

7.472 Cuius torta manu commisit lancea bellum

7.473 Primaque Thessaliam Romano sanguine tinxit.

7.474 O praeceps rabies! cum Caesar tela teneret,

7.475 Inuenta est prior ulla manus! Tunc stridulus aer

7.476 Elisus lituis conceptaque classica cornu,

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (7, 476 )

7.477 Tunc ausae dare signa tubae, tunc aethera tendit

7.478 Extremique fragor conuexa irrumpit Olympi,

7.479 Vnde procul nubes, quo nulla tonitrua durant.

7.480 Excepit resonis clamorem uallibus Haemus

7.481 Peliacisque dedit rursus geminare cauernis;

7.482 Pindus agit fremitus, Pangaeaque saxa resultant,

Porphyrion, Commentum in Horatii Carmina (1, 12, 6 ) Anonyme, Scholia Cruquiana in Horatium (Carm. 1, 12, 5 )

7.483 Oetaeaeque gemunt rupes, uocesque furoris

7.484 Expauere sui tota tellure relatas.

7.485 Spargitur innumerum diuersis missile uotis:

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (7, 486 )

7.486 Vulnera pars optat, pars terrae figere tela

7.487 Ac puras seruare manus. Rapit omnia casus

7.488 Atque incerta facit, quos uult, Fortuna nocentes.

7.489 Sed quota pars cladis iaculis ferroque uolanti

7.490 Exacta est? Odiis solus ciuilibus ensis

7.491 Sufficit et dextras Romana in uiscera ducit.

7.492 Pompei densis acies stipata cateruis

7.493 Iunxerat in seriem nexis umbonibus arma

7.494 Vixque habitura locum dextras ac tela mouendi

7.495 Constiterat gladiosque suos compressa timebat.

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (10, 432 )

7.496 Praecipiti cursu uaesanum Caesaris agmen

Anonyme, Commenta Bernensia (7, 497 )

7.497 In densos agitur cuneos perque arma, per hostem

7.498 Quaerit iter. Qua torta graues lorica catenas

7.499 Opponit tutoque latet sub tegmine pectus,

7.500 Hac quoque peruentum est ad uiscera totque per arma

7.501 Extremum est quod quisque ferit. Ciuilia bella

7.502 Vna acies patitur, gerit altera; frigidus inde

7.503 Stat gladius, calet omne nocens a Caesare ferrum.

Micon de Saint-Riquier, Opus prosodiacum (86 )

7.504 Nec Fortuna diu rerum tot pondera uertens

7.505 Abstulit ingentis fato torrente ruinas.

Priscien, Ars (2, 403, 21 )

7.506 Vt primum toto diduxit cornua campo

7.507 Pompeianus eques bellique per ultima fudit,

7.508 Sparsa per extremos leuis armatura maniplos

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (8, 380 )

7.509 Insequitur saeuasque manus immittit in hostem.

7.510 Illic quaeque suo miscet gens proelia telo

7.511 Romanus cunctis petitur cruor; inde sagittae,

7.512 Inde faces et saxa uolant spatioque solutae

7.513 Aeris et calido liquefactae pondere glandes.

7.514 Tunc et Ityraei Medique Arabesque soluti,

7.515 Arcu turba minax nusquam rexere sagittas,

7.516 Sed petitur solus qui campis imminet aer;

Micon de Saint-Riquier, Opus prosodiacum (T27 )

7.517 Inde cadunt mortes; sceleris sed crimine nullo

7.518 Externum maculant chalybem; stetit omne coactum

7.519 Circa pila nefas. Ferro subtexitur aether

7.520 Noxque super campos telis conserta pependit,

7.521 Cum Caesar metuens, ne frons sibi prima laboret

7.522 Incursu, tenet obliquas post signa cohortes

7.523 Inque latus belli, qua se uagus hostis agebat,

7.524 Emittit subitum non motis cornibus agmen.

7.525 Immemores pugnae nulloque pudore timendi

7.526 Praecipites, fecere palam, ciuilia bella

7.527 Non bene barbaricis umquam commissa cateruis.

7.528 Vt primum sonipes transfixus pectora ferro

7.529 In caput effusi calcauit membra regentis,

7.530 Omnis eques cessit campis, glomerataque nubes

7.531 In sua conuersis praeceps ruit agmina frenis.

7.532 Perdidit inde modum caedes ac nulla secuta est

7.533 Pugna; sed hinc iugulis, hinc ferro bella geruntur;

7.534 Nec ualet haec acies tantum prosternere quantum

7.535 Inde perire potest. utinam, Pharsalia, campis

7.536 Sufficiat cruor iste tuis quem barbara fundunt

7.537 Pectora: non alio mutentur sanguine fontes,

7.538 Hic numerus totos tibi uestiat ossibus agros.

7.539 Aut si Romano compleri sanguine mauis,

7.540 Istis parce, precor; uiuant Galataeque Syrique,

Isidorus Iunior, De uitiis et uirtutibus orationis (235 ) Julien de Tolède, Ars grammatica, poetica, rhetorica (2, 18, 37 ) Anonyme, Liber Glossarum (PO118 )

7.541 Cappadoces Gallique extremique orbis Hiberi,

7.542 Armenii, Cilices; nam post ciuilia bella

7.543 Hic populus Romanus erit. semel ortus in omnis

7.544 It timor, et fatis datus est pro Caesare cursus.

7.545 Ventum erat ad robur Magni mediasque cateruas:

7.546 Quod totos errore uago perfuderat agros

7.547 Constitit hic bellum fortunaque Caesaris haesit.

7.548 Non illic regum auxiliis collecta iuuentus

7.549 Bella gerit ferrumque manus mouere rogatae:

7.550 Ille locus fratres habuit, locus ille parentis.

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 1, 35, 34 )

7.551 Hic furor, hic rabies, hic sunt tua crimina, Caesar.

7.552 Hanc fuge, mens, partem belli tenebrisque relinque,

7.553 Nullaque tantorum discat me uate malorum,

7.554 Quam multum liceat bellis ciuilibus, aetas.

7.555 A potius pereant lacrimae pereantque querellae:

7.556 Quicquid in hac acie gessisti, Roma, tacebo.

7.557 Hic Caesar, rabies populi stimulusque furorum,

7.558 Ne qua parte sui pereat scelus, agmina circum

7.559 It uagus atque ignes animis flagrantibus addit;

7.560 Inspicit et gladios qui toti sanguine manent,

7.561 Qui niteant primo tantum mucrone cruenti,

7.562 Quae presso tremat ense manus, quis languida tela,

7.563 Quis contenta ferat, quis praestet bella iubenti,

7.564 Quem pugnare iuuet, quis uultum ciue perempto

7.565 Mutet; obit latis proiecta cadauera campis;

7.566 Vulnera multorum totum fusura cruorem

7.567 Opposita premit ipse manu. Quacumque uagatur,

7.568 Sanguineum ueluti quatiens Bellona flagellum

7.569 Bistonas aut Mauors agitans, si uerbere saeuo

7.570 Palladia stimulet turbatos aegide currus,

7.571 Nox ingens scelerum est; caedes oriuntur, et instar

7.572 Immensae uocis gemitus et pondere lapsi

7.573 Pectoris arma sonant confractique ensibus enses.

7.574 Ipse manu subicit gladios ac tela ministrat

7.575 Aduersosque iubet ferro contundere uultus.

7.576 Promouet ipse acies, impellit terga suorum,

7.577 Verbere conuersae cessantis excitat hastae.

7.578 In plebem uetat ire manus monstratque senatum;

7.579 Scit, cruor imperii qui sit, quae uiscera rerum,

7.580 Vnde petat Romam, libertas ultima mundi

7.581 Quo steterit ferienda loco. Permixta secundo

7.582 Ordine nobilitas uenerandaque corpora ferro

7.583 Vrgentur; caedunt Lepidos caeduntque Metellos

7.584 Coruinosque simul Torquataque nomina, rerum

7.585 Saepe duces summosque hominum te, Magne, remoto.

7.586 Illic plebeia contectus casside uultus

7.587 Ignotusque hosti, quod ferrum, Brute, tenebas?

7.588 O decus imperii, spes o suprema senatus,

7.589 Extremum tanti generis per saecula nomen,

7.590 Ne rue per medios nimium temerarius hostis,

7.591 Nec tibi fatales admoueris ante Philippos,

7.592 Thessalia periture tua. Nil proficis istic

7.593 Caesaris intentus iugulo: nondum attigit arcem

7.594 Iuris et humanum columen quo cuncta premuntur

7.595 Egressus meruit fatis tam nobile letum.

7.596 Viuat et, ut Bruti procumbat uictima, regnet.

7.597 Hic patriae perit omne decus, iacet aggere magno

7.598 Patricium campis non mixta plebe cadauer.

7.599 Mors tamen eminuit clarorum in strage uirorum

7.600 Pugnacis Domiti, quem clades fata per omnis

7.601 Ducebant: nusquam Magni fortuna sine illo

7.602 Succubuit. uictus totiens a Caesare salua

7.603 Libertate perit, tunc mille in uulnera laetus

7.604 Labitur ac uenia gaudet caruisse secunda.

Anonyme, Commenta Bernensia (2, 479 )

7.605 Viderat in crasso uersantem sanguine membra

7.606 Caesar et increpitans: "Iam Magni deseris arma,

7.607 Successor Domiti; sine te iam bella geruntur."

7.608 Dixerat; ast illi suffecit pectora pulsans

7.609 Spiritus in uocem morientiaque ora resoluit:

7.610 "Non te funesta scelerum mercede potitum,

7.611 Sed dubium fati, Caesar, generoque minorem

7.612 Aspiciens Stygias Magno duce liber ad umbras

7.613 Et securus eo; te saeuo Marte subactum

7.614 Pompeioque grauis poenas nobisque daturum,

7.615 Cum moriar, sperare licet." Non plura locutum

7.616 Vita fugit, densaeque oculos uertere tenebrae.

7.617 Impendisse pudet lacrimas in funere mundi

7.618 Mortibus innumeris ac singula fata sequentem

7.619 Quaerere, letiferum per cuius uiscera uulnus

7.620 Exierit, quis fusa solo uitalia calcet,

7.621 Ore quis aduerso demissum faucibus ensem

7.622 Expulerit moriens anima, quis corruat ictu;

7.623 Quis steterit dum membra cadunt, qui pectore tela

7.624 Transmittant, aut quos campis affixerit hasta,

7.625 Quis cruor emissis perruperit aera uenis

7.626 Inque hostis cadat arma sui, quis pectora fratris

7.627 Caedat et, ut notum possit spoliare cadauer,

7.628 Abscisum longe mittat caput, ora parentis

7.629 Quis laceret nimiaque probet spectantibus ira,

7.630 Quem iugulat, non esse patrem. Mors nulla querella

7.631 Digna sua est, nullosque hominum lugere uacamus.

7.632 Non istas habuit pugnae Pharsalia partes

7.633 Quas aliae clades: illic per fata uirorum,

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (7, 717 )

7.634 Per populos hic Roma perit; quod militis illic

7.635 Mors hic gentis erat; sanguis ibi fluxit Achaeus,

7.636 Ponticus, Assyrius; cunctos haerere cruores

7.637 Romanus campisque uetat consistere torrens.

7.638 Maius ab hac acie, quam quod sua saecula ferrent,

7.639 Vulnus habent populi; plus est, quam uita salusque

Priscien, Ars (3, 348, 10-11 )

7.640 Quod perit: in totum mundi prosternimur aeuum.

7.641 Vincitur his gladiis omnis quae seruiat aetas.

7.642 Proxima quid suboles aut quid meruere nepotes

7.643 In regnum nasci? pauide num gessimus arma

7.644 Teximus aut iugulos? Alieni poena timoris

7.645 In nostra ceruice sedet. Post proelia natis

7.646 Si dominum, Fortuna, dabas, et bella dedisses.

7.647 Iam Magnus transisse deos Romanaque fata

7.648 Senserat infelix tota uix clade coactus

7.649 Fortunam damnare suam. stetit aggere campi,

7.650 Eminus unde omnis sparsas per Thessala rura

7.651 Aspiceret clades, quae bello obstante latebant.

7.652 Tot telis sua fata peti, tot corpora fusa

7.653 Ac se tam multo pereuntem sanguine uidit.

7.654 Nec, sicut mos est miseris, trahere omnia secum

7.655 Mersa iuuat gentesque suae miscere ruinae;

7.656 Vt Latiae post se uiuat pars maxima turbae,

7.657 Sustinuit dignos etiamnum credere uotis

7.658 Caelicolas uoluitque sui solacia casus.

7.659 "Parcite" ait "superi, cunctas prosternere gentes;

7.660 Stante potest mundo Romaque superstite Magnus

7.661 Esse miser. Si plura iuuant mea uulnera, coniunx

7.662 Est mihi, sunt nati; dedimus tot pignora fatis.

7.663 Ciuiline parum est bello, si meque meosque

7.664 Obruit? exiguae clades sumus orbe remoto?

7.665 Omnia quid laceras? quid perdere cuncta laboras?

7.666 Iam nihil est, Fortuna, meum." Sic fatur et arma

7.667 Signaque et afflictas omni iam parte cateruas

7.668 Circumit et reuocat matura in fata ruentis

7.669 Seque negat tanti. nec derat robur in enses

7.670 Ire duci iuguloque pati uel pectore letum;

7.671 Sed timuit, strato miles ne corpore Magni

7.672 Non fugeret supraque ducem procumberet orbis,

7.673 Caesaris aut oculis uoluit subducere mortem,

7.674 Nequiquam, infelix: socero spectare uolenti

7.675 Praestandum est ubicumque caput. Sed tu quoque, coniux,

7.676 Causa fugae uultusque tui fatisque negatum

7.677 Te praesente mori. Tum Magnum concitus aufert

7.678 A bello sonipes non tergo tela pauentem

7.679 Ingentisque animos extrema in fata ferentem.

7.680 Non gemitus, non fletus erat saluaque uerendus

7.681 Maiestate dolor qualem te, Magne, decebat

7.682 Romanis praestare malis. Non impare uultu

7.683 Aspicis Emathiam, nec te uidere superbum

7.684 Prospera bellorum nec fractum aduersa uidebunt;

7.685 Quamque fuit laeto per tres infida triumphos

Priscien, Ars (3, 302, 1-2 )

7.686 Tam misero Fortuna minor. Iam pondere fati

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (7, 719 )

7.687 Deposito securus abis; nunc tempora laeta

7.688 Respexisse uacat; spes numquam implenda recessit;

7.689 Quid fueris nunc scire licet. Fuge proelia dira

7.690 Ac testare deos, nullum qui perstet in armis

7.691 Iam tibi, Magne, mori; ceu flebilis Africa damnis

7.692 Et ceu Munda nocens Pharioque a gurgite clades,

7.693 Sic et Thessalicae post te pars maxima pugnae.

7.694 Non iam Pompei nomen populare per orbem

7.695 Nec studium belli, sed par quod semper habemus

7.696 Libertas et Caesar erit, teque inde fugato

7.697 Ostendit moriens sibi se pugnasse senatus.

Anonyme, Commenta Bernensia (7, 699 )

7.698 Nonne iuuat pulsum bellis cessisse nec istud

7.699 Perspectasse nefas? Spumantes caede cateruas

7.700 Respice, turbatos incursu sanguinis amnes,

7.701 Et soceri miserere tui. Quo pectore Romam

7.702 Intrabit factus campis felicior istis?

7.703 Quidquid in ignotis solus regionibus exul,

7.704 Quidquid sub Phario positus patiere tyranno,

7.705 Crede deis, longo fatorum crede fauori:

7.706 Vincere peius erat. Prohibe lamenta sonare,

7.707 Flere ueta populos, lacrimas luctusque remitte.

7.708 Tam mala Pompei quam prospera mundus adoret.

7.709 Aspice securus uultu non supplice reges,

7.710 Aspice possessas urbe donataque regna,

7.711 Aegyptum Libyamque, et terras elige morti.

7.712 Vidit prima tuae testis Larisa ruinae

7.713 Nobile nec uictum fatis caput; omnibus illa

7.714 Ciuibus effudit totas per moenia uires

7.715 Obuia ceu laeto: promittunt munera flentes,

7.716 Pandunt templa, domos, socios se cladibus optant.

7.717 Scilicet immenso superest ex nomine multum,

7.718 Teque minor solo cunctas impellere gentes

7.719 Rursus in arma potes rursusque in fata redire.

7.720 Sed "quid opus uicto populis aut urbibus?" inquit

7.721 "Victori praestate fidem." tu Caesar in alto

7.722 Caedis adhuc cumulo patriae per uiscera uadis,

7.723 At tibi iam populos donat gener. auehit inde

7.724 Pompeium sonipes; gemitus lacrimaeque sequuntur

7.725 Plurimaque in saeuos populi conuicia diuos.

7.726 Nunc tibi uera fides quaesiti, Magne, fauoris

7.727 Contigit ac fructus; felix se nescit amari.

7.728 Caesar ut Hesperio uidit satis arua natare

7.729 Sanguine, parcendum ferro manibusque suorum

7.730 Iam ratus ut uiles animas perituraque frustra

7.731 Agmina permisit uitae. Sed castra fugatos

7.732 Ne reuocent pellatque quies nocturna pauorem,

7.733 Protinus hostili statuit succedere uallo,

7.734 Dum fortuna calet, dum conficit omnia terror,

7.735 Non ueritus, graue ne fessis aut Marte subactis

7.736 Hoc foret imperium. Non magno hortamine miles

7.737 In praedam ducendus erat. "uictoria nobis

7.738 Plena, uiri" dixit "superest pro sanguine merces,

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (10, 34-35 )

7.739 Quam monstrare meum est; neque enim donare uocabo,

7.740 Quod sibi quisque dabit. Cunctis en plena metallis

7.741 Castra patent; raptum Hesperiis e gentibus aurum

7.742 Hic iacet, eoasque premunt tentoria gazas.

7.743 Tot regum fortuna simul Magnique coacta

7.744 Expectat dominos; propera praecedere, miles,

7.745 Quos sequeris; quascumque tuas Pharsalia fecit,

7.746 A uictis rapiuntur opes." Sic milite iusso

7.747 Impulit amentes aurique cupidine caecos

7.748 Ire super gladios supraque cadauera patrum

7.749 Et caesos calcare duces, quae fossa, quis agger

7.750 Sustineat pretium belli scelerumque petentis?

7.751 Scire ruunt quanta fuerint mercede nocentes.

7.752 Inuenere quidem spoliato plurima mundo

7.753 Bellorum in sumptus congestae pondera massae;

7.754 Sed non impleuit cupientes omnia mentes.

7.755 Quidquid fodit Hiber, quidquid Tagus expuit auri

7.756 Quodque legit diues summis Arimaspus harenis,

7.757 Vt rapiant, paruo scelus hoc uenisse putabunt:

7.758 Cum sibi Tarpeias uictor desponderit arces,

7.759 Cum spe Romanae promiserit omnia praedae,

7.760 Decipitur quod castra rapit. Capit impia plebes

7.761 Caespite patricio somnos, stratumque cubile

7.762 Regibus infandus miles premit, inque parentum

7.763 Inque toris fratrum posuerunt membra nocentes;

7.764 Quos agitat uaesana quies somnique furentes:

7.765 Thessalicam miseri uersant in pectore pugnam.

7.766 Inuigilat cunctis saeuum scelus, armaque tota

7.767 Mente agitant, capuloque manus absente mouentur.

7.768 Ingemuisse putem campos, terramque nocentem

7.769 Inspirasse animas, infectumque aera totum

7.770 Manibus et superam Stygia formidine noctem.

7.771 Exigit a meritis tristes uictoria poenas,

7.772 Sibilaque et flammas infert sopor. umbra perempti

7.773 Ciuis adest, sua quemque premit terroris imago:

7.774 Ille senum uultus, iuuenum uidet ille figuras,

7.775 Hunc agitant totis fraterna cadauera somnis,

7.776 Pectore in hoc pater est; omnes in Caesare manes.

7.777 Haut alios nondum Scythica purgatus in ara

7.778 Eumenidum uidit uultus Pelopeus Orestes,

7.779 Nec magis attonitos animi sensere tumultus,

7.780 Cum fureret, Pentheus, aut cum desisset, Agaue.

7.781 Hunc omnes gladii, quos aut Pharsalia uidit

7.782 Aut ultrix uisura dies stringente senatu,

7.783 Illa nocte premunt, hunc infera monstra flagellant.

7.784 Et quantum misero poenae mens conscia donat,

7.785 Quod Styga, quod manes ingestaque Tartara somnis

7.786 Pompeio uiuente uidet! Tamen omnia passo,

7.787 Postquam clara dies Pharsalica damna retexit,

7.788 Nulla loci facies reuocat feralibus aruis

7.789 Haerentes oculos. Cernit propulsa cruore

7.790 Flumina et excelsos cumulis aequantia colles

7.791 Corpora, sidentis in tabem spectat aceruos

7.792 Et Magni numerat populos, epulisque paratur

7.793 Ille locus uultus ex quo faciesque iacentum

7.794 Agnoscat. Iuuat Emathiam non cernere terram

7.795 Et lustrare oculis campos sub clade latentes.

7.796 Fortunam superosque suos in sanguine cernit.

7.797 Ac ne laeta furens scelerum spectacula perdat,

7.798 Inuidet igne rogi miseris caeloque nocenti

7.799 Ingerit Emathiam. Non illum Poenus humator

7.800 Consulis et Libyca succensae lampade Cannae

7.801 Compellunt, hominum ritus ut seruet in hoste,

7.802 Sed meminit nondum satiata caedibus ira,

7.803 Ciues esse suos. Petimus non singula busta

7.804 Discretosque rogos: unum da gentibus ignem,

7.805 Non interpositis urantur corpora flammis;

7.806 Aut generi si poena iuuat, nemus extrue Pindi,

7.807 Erige congestas Oetaeo robore siluas,

7.808 Thessalicam uideat Pompeius ab aequore flammam.

7.809 Nil agis hac ira: tabesne cadauera soluat

7.810 An rogus haut refert; placido natura receptat

7.811 Cuncta sinu finemque sui sibi corpora debent.

7.812 Hos, Caesar, populos si nunc non usserit ignis,

7.813 Vret cum terris, uret cum gurgite ponti;

7.814 Communis mundo superest rogus ossibus astra

7.815 Mixturus. Quocumque tuam Fortuna uocabit

7.816 Hae quoque sunt animae: non altius ibis in auras,

7.817 Non meliore loco Stygia sub nocte iacebis.

7.818 Libera Fortunae mors est; capit omnia tellus

7.819 Quae genuit; caelo tegitur qui non habet urnam.

Augustin d'Hippone, De ciuitate Dei (1, 12, 42 ) Augustin d'Hippone, De cura pro mortuis gerenda (2, 4 ) Augustin (pseudo), Contra philosophos (1, 520 ) Isidore de Séville, Etymologiae (16, 26, 14 ) Anonyme, Liber Glossarum (VR41 ) Rémi d’Auxerre, Commentum Prudentii ad Symmachum (2, 839 b ) Euloge de Cordoue, Memoriale Sanctorum (1, 17, 26 )

7.820 Tu cui dant poenas inhumato funere gentes,

7.821 Quid fugis hanc cladem? quid olentes deseris agros?

7.822 Has trahe, Caesar, aquas; hoc, si potes, utere caelo.

7.823 Sed tibi tabentes populi Pharsalica rura

7.824 Eripiunt camposque tenent uictore fugato.

7.825 Non solum Haemonii funesta ad pabula belli

7.826 Bistonii uenere lupi, tabemque cruentae

7.827 Caedis odorati Pholoen liquere leones.

Priscien, Ars (3, 335, 1-2 )

7.828 Tunc ursae latebras, obscaeni tecta domosque

7.829 Deseruere canes et quicquid nare sagaci

7.830 Aera non sanum motumque cadauere sentit,

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (9, 28-29 )

7.831 Iamque diu uolucres ciuilia castra secutae

7.832 Conueniunt. uos quae Nilo mutare soletis

7.833 Threicias hiemes, ad mollem serius austrum

7.834 Istis aues. Numquam tanto se uulture caelum

7.835 Induit aut plures presserunt aera pinnae,

7.836 Omne nemus misit uolucres, omnisque cruenta

7.837 Alite sanguineis stillauit roribus arbor.

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (2, 673-674 )

7.838 Saepe super uultus uictoris et impia signa

7.839 Aut cruor aut alto defluxit ab aethere tabes,

7.840 Membraque deiecit iam lassis unguibus ales.

7.841 Sic quoque non omnis populus peruenit ad ossa

7.842 Inque feras discerptus abit; non intima curant

7.843 Viscera nec totas auidae sorbere medullas:

7.844 Degustant artus. Latiae pars maxima turbae

7.845 Fastidita iacet, quam sol nimbique diesque

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (9, 301 )

7.846 Longior Emathiis resolutam miscuit aruis.

7.847 Thessalica infelix, quo tantum crimine, tellus,

7.848 Laesisti superos, ut te tot mortibus unam,

7.849 Tot scelerum fatis premerent? Quod sufficit aeuum

7.850 Immemor ut donet belli tibi damna uetustas?

7.851 Quae seges infecta surget non decolor herba?

7.852 Quo non Romanos uiolabis uomere manes?

7.853 Ante nouae uenient acies, scelerique secundo

7.854 Praestabis nondum siccos hoc sanguine campos.

7.855 Omnia maiorum uertamus busta licebit

Priscien, Ars (3, 96, 19-22 ) Priscien, Ars (3, 287, 21 ) Gunzon le Grammairien, Epistula ad Augienses (29, 25 )

7.856 Et stantes tumulos et qui radice uetusta

7.857 Effudere suas uictis compagibus urnas:

7.858 Plus cinerum Haemoniae sulcis telluris aratur,

7.859 Pluraque ruricolis feriuntur dentibus ossa.

7.860 Nullus ab Emathio religasset litore funem

7.861 Nauita, nec terram quisquam mouisset arator,

7.862 Romani bustum populi, fugerentque coloni

7.863 Vmbrarum campos, gregibus dumeta carerent,

7.864 Nullusque auderet pecori permittere pastor

7.865 Vellere surgentem de nostris ossibus herbam,

7.866 Ac uelut impatiens hominum uel solis iniqui

7.867 Limite uel glacie nuda atque ignota iaceres,

7.868 Si non prima nefas belli, sed sola tulisses.

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (7, 860 )

7.869 O superi, liceat terras odisse nocentes.

7.870 Quid totum premitis, quid totum absoluitis orbem?

7.871 Hesperiae clades et flebilis unda Pachyni

7.872 Et Mutina et Leucas puros fecere Philippos.

8.1 Iam super Herculeas fauces nemorosaque Tempe

8.2 Haemoniae deserta petens dispendia siluae,

8.3 Cornipedem exhaustum cursu stimulisque negantem

8.4 Magnus agens, incerta fugae uestigia turbat

8.5 Implicitasque errore uias. pauet ille fragorem

8.6 Motorum uentis nemorum, comitumque suorum

8.7 Qui post terga redit trepidum laterique timentem

8.8 Exanimat. Quamuis summo de culmine lapsus,

8.9 Nondum uile sui pretium scit sanguinis esse

8.10 Seque, memor fati, tantae mercedis habere

8.11 Credit adhuc iugulum quantam pro Caesaris ipse

8.12 Auulsa ceruice daret. Deserta sequentem

8.13 Non patitur tutis fatum celare latebris

8.14 Clara uiri facies. Multi, Pharsalica castra

8.15 Cum peterent nondum fama prodente ruinas,

8.16 Occursu stupuere ducis, uertigine rerum

8.17 Attoniti; cladisque suae uix ipse fidelis

8.18 Auctor erat. Grauis est Magno quicumque malorum

8.19 Testis adest. Cunctis ignotus gentibus esse

8.20 Mallet et obscuro tutus transire per urbes

8.21 Nomine; sed poenas longi Fortuna fauoris

8.22 Exigit a misero, quae tanto pondere famae

8.23 Res premit aduersas fatisque prioribus urget.

8.24 Nunc festinatos nimium sibi sentit honores

8.25 Actaque lauriferae damnat Sullana iuuentae;

8.26 Nunc et Corycias classes et Pontica signa

8.27 Deiectum meminisse piget. Sic longius aeuum

8.28 Destruit ingentis animos et uita superstes

8.29 Imperio; nisi summa dies cum fine bonorum

8.30 Affuit et celeri praeuertit tristia leto,

8.31 Dedecori est fortuna prior. Quisquamne secundis

8.32 Tradere se fatis audet nisi morte parata?

8.33 Litora contigerat per quae Peneius amnis

8.34 Emathia iam clade rubens exibat in aequor.

8.35 Inde ratis trepidum, uentis ac fluctibus impar,

8.36 Flumineis uix tuta uadis, euexit in altum:

8.37 Cuius adhuc remis quatitur Corcyra sinusque

8.38 Leucadii, Cilicum dominus terraeque Liburnae,

8.39 Exiguam uector pauidus correpsit in alnum.

8.40 Conscia curarum secretae in litora Lesbi

8.41 Flectere uela iubet, qua tunc tellure latebas

8.42 Maestior, in mediis quam si, Cornelia, campis

8.43 Emathiae stares. tristes praesagia curas

8.44 Exagitant, trepida quatitur formidine somnus,

8.45 Thessaliam nox omnis habet; tenebrisque remotis

8.46 Rupis in abruptae scopulos extremaque curris

8.47 Litora; prospiciens fluctus, nutantia longe

8.48 Semper prima uides uenientis uela carinae,

8.49 Quaerere nec quicquam de fato coniugis audes.

8.50 En ratis, ad uestros quae tendit carbasa portus!

8.51 Quid ferat ignoras; sed nunc tibi summa pauoris,

8.52 Nuntius armorum tristis rumorque sinister,

8.53 Victus adest coniux. quid perdis tempora luctus?

8.54 Cum possis iam flere, times! Tunc puppe propinqua

Cledonius, Ars Grammatica (5, 47, 1 )

8.55 Prosiluit crimenque deum crudele notauit,

8.56 Deformem pallore ducem uultusque prementem

8.57 Canitiem atque atro squalentis puluere uestis.

8.58 Obuia nox miserae caelum lucemque tenebris

8.59 Abstulit, atque animam clusit dolor; omnia neruis

8.60 Membra relicta labant, riguerunt corda, diuque

Anonyme, Liber Glossarum (LA4 )

8.61 Spe mortis decepta iacet. Iam fune ligato

8.62 Litoribus lustrat uacuas Pompeius harenas.

8.63 Quem postquam propius famulae uidere fideles,

8.64 Non ultra gemitus tacitos incessere fatum

8.65 Permisere sibi, frustraque attollere terra

8.66 Semianimem conantur eram, quam pectore Magnus

8.67 Ambit et astrictos refouet complexibus artus.

8.68 Coeperat in summum reuocato sanguine corpus

8.69 Pompei sentire manus maestamque mariti

8.70 Posse pati faciem; prohibet succumbere fatis

8.71 Magnus et immodicos castigat uoce dolores:

8.72 "Nobile cur robur fortunae uulnere primo

8.73 Femina tantorum titulis insignis auorum

8.74 Frangis? Habes aditum mansurae in saecula famae:

8.75 Laudis in hoc sexu non legum iura nec arma,

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (3, 705 )

8.76 Vnica materia est coniux miser. Erige mentem,

8.77 Et tua cum fatis pietas decertet, et ipsum

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (9, 80 )

8.78 Quod sum uictus ama; nunc sum tibi gloria maior,

8.79 A me quod fasces et quod pia turba senatus

8.80 Tantaque discessit regum manus. Incipe Magnum

8.81 Sola sequi. Deformis adhuc uiuente marito

8.82 Summus et augeri uetitus dolor: ultima debet

8.83 Esse fides lugere uirum. Tu nulla tulisti

8.84 Bello damna meo: uiuit post proelia Magnus,

8.85 Sed fortuna perit; quod defles, illud amasti."

8.86 Vocibus his correpta uiri uix aegra leuauit

8.87 Membra solo, talis gemitu rumpente querellas:

8.88 "O utinam in thalamos inuisi Caesaris issem

Sergius, De littera (4, 479, 19 ) Bède le vénérable, De arte metrica (3, 78 ) Anonyme, De litteris (8, 304, 26 ) Anonyme, Ars Laureshamensis : Expositio in Donatum maiorem (1, 165, 36 ) Clément d’Irlande, Ars grammatica (21 ) Cruindmelus, Ars metrica (16, 8 ) Anonyme, Expositio de litteris Karoliruhensis Aug. CXII (14 ) Raban Maur, Excerptio de Arte grammatica Prisciani (621B ) Sedulius Scotus, In Donati artem maiorem (1, 26, 17 ) Smaragdus de Saint-Mihiel, Liber in partibus Donati (45 )

8.89 Infelix coniux et nulli laeta marito!

8.90 Bis nocui mundo; me pronuba ducit Erinys

Anonyme, Commenta Bernensia (3, 22 )

8.91 Crassorumque umbrae, deuotaque manibus illis

8.92 Assyrios in castra tuli ciuilia casus,

8.93 Praecipitesque dedi populos cunctosque fugaui

8.94 A causa meliore deos. O maxime coniux,

8.95 O thalamis indigne meis, hoc iuris habebat

8.96 In tantum fortuna caput! Cur impia nupsi,

8.97 Si miserum factura fui? Nunc accipe poenas,

8.98 Sed quas sponte luam. Quo sit tibi mollius aequor,

8.99 Certa fides regum totusque paratior orbis,

8.100 Sparge mari comitem. Mallem felicibus armis

8.101 Dependisse caput; nunc clades denique lustra,

8.102 Magne, tuas. ubicumque iaces, ciuilibus armis

8.103 Nostros ulta toros, ades huc atque exige poenas,

8.104 Iulia, crudelis, placataque paelice caesa

8.105 Magno parce tuo." sic fata iterumque refusa

8.106 Coniugis in gremium, cunctorum lumina soluit

8.107 In lacrimas. Duri flectuntur pectora Magni,

8.108 Siccaque Thessaliae confudit lumina Lesbos.

8.109 Tunc Mytilenaeum pleno iam litore uulgus

8.110 Affatur Magnum: "Si maxima gloria nobis

8.111 Semper erit tanti pignus seruasse mariti,

8.112 Tu quoque deuotos sacro tibi foedere muros,

8.113 Oramus, sociosque lares dignere uel una

8.114 Nocte tua: fac, Magne, locum, quem cuncta reuisant

8.115 Saecula, quem ueniens hospes Romanus adoret.

8.116 Nulla tibi subeunda magis sunt moenia uicto:

8.117 Omnia uictoris possunt sperare fauorem,

8.118 Haec iam crimen habent. Quid, quod iacet insula ponto?

8.119 Caesar eget ratibus: procerum pars magna coibit

8.120 Certa loci; noto reparandum est litore fatum.

8.121 Accipe templorum cultus aurumque deorum;

8.122 Accipe, si terris, si puppibus ista iuuentus

8.123 Aptior est; tota, quantum ualet, utere Lesbo.

8.124 Accipe: ne Caesar rapiat, tu uictus habeto.

8.125 Hoc solum crimen meritae bene detrahe terrae,

8.126 Ne nostram uideare fidem felixque secutus

8.127 Et damnasse miser." Tali pietate uirorum

8.128 Laetus in aduersis et mundi nomine gaudens

8.129 Esse fidem: "Nullum toto mihi" dixit "in orbe

8.130 Gratius esse solum non paruo pignore uobis

8.131 Ostendi; tenuit nostros hac obside Lesbos

8.132 Affectus; hic sacra domus carique penates,

8.133 Hic mihi Roma fuit. Non ulla in litora puppem

8.134 Ante dedi fugiens, saeui cum Caesaris iram

8.135 Iam scirem meritam seruata coniuge Lesbon,

8.136 Non ueritus tantam ueniae committere uobis

8.137 Materiam. Sed iam satis est fecisse nocentes.

8.138 Fata mihi totum mea sunt agitanda per orbem.

8.139 Heu nimium felix aeterno nomine Lesbos,

8.140 Siue doces populos regesque admittere Magnum,

8.141 Seu praestas mihi sola fidem. Nam quaerere certum

8.142 Fas quibus in terris, ubi sit scelus. Accipe, numen,

8.143 Si quod adhuc mecum est, uotorum extrema meorum:

8.144 Da similis Lesbo populos, qui Marte subactum

8.145 Non intrare suos infesto Caesare portus,

8.146 Non exire uetent." Dixit maestamque carinae

8.147 Imposuit comitem. cunctos mutare putares

8.148 Tellurem patriaeque solum: sic litore toto

8.149 Plangitur, infestae tenduntur in aethera dextrae;

8.150 Pompeiumque minus, cuius fortuna dolorem

8.151 Mouerat, ast illam, quam toto tempore belli

8.152 Vt ciuem uidere suam, discedere cernens

8.153 Ingemuit populus; quam uix, si castra mariti

8.154 Victoris peteret, siccis dimittere matres

8.155 Iam poterant oculis: tanto deuinxit amore

8.156 Hos pudor, hos probitas castique modestia uultus,

8.157 Quod summissa animis, nulli grauis hospita turbae

8.158 Stantis adhuc fati uixit quasi coniuge uicto.

8.159 Iam pelago medios Titan demissus ad ignes

8.160 Nec quibus abscondit nec si quibus exerit orbem

8.161 Totus erat: uigiles Pompei pectore curae

8.162 Nunc socias adeunt Romani foederis urbes

8.163 Et uarias regum mentes, nunc inuia mundi

8.164 Arua super nimios soles austrumque iacentis.

8.165 Saepe labor maestus curarum odiumque futuri

8.166 Proiecit fessos incerti pectoris aestus,

8.167 Rectoremque ratis de cunctis consulit astris,

8.168 Vnde notet terras, quae sit mensura secandi

8.169 Aequoris in caelo, Syriam quo sidere seruet,

8.170 Aut quotus in Plaustro Libyam bene dirigat ignis.

8.171 Doctus ad haec fatur taciti seruator Olympi:

8.172 "Signifero quaecumque fluunt labentia caelo,

8.173 Numquam stante polo miseros fallentia nautas,

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 2, 16, 3-4 )

8.174 Sidera non sequimur; sed qui non mergitur undis

8.175 Axis inocciduus gemina clarissimus arcto,

8.176 Ille regit puppes. Hic cum mihi semper in altum

8.177 Surget et instabit summis minor Vrsa ceruchis,

Anonyme, Glossae ex codice Sangallensi 912 (216, 40 )

8.178 Bosporon et Scythiae curuantem litora Pontum

8.179 Spectamus. Quicquid descendet ab arbore summa

8.180 Arctophylax propiorque mari Cynosura feretur,

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (4, 295 )

8.181 In Syriae portus tendet ratis. Inde Canopos

Micon de Saint-Riquier, Opus prosodiacum (94 )

8.182 Excipit australi caelo contenta uagari,

8.183 Stella timens borean; illa quoque perge sinistra

8.184 Trans Pharon, in medio tanget ratis aequore Syrtim.

Priscien, Ars (2, 328, 22 )

8.185 Sed quo uela dari, quo nunc pede carbasa tendi

8.186 Nostra iubes?" Dubio contra cui pectore Magnus

8.187 "Hoc solum toto" respondit "in aequore serua,

8.188 Vt sit ab Emathiis semper tua longius oris

8.189 Puppis et Hesperiam pelago caeloque relinquas;

8.190 Cetera da uentis. Comitem pignusque recepi

8.191 Depositum: tunc certus eram quae litora uellem,

8.192 Nunc portum fortuna dabit." Sic fatur; at ille

8.193 Iusto uela modo pendentia cornibus aequis

8.194 Torsit et in laeuum puppim dedit, utque secaret,

8.195 Quas Asinae cautes et quas Chios asperat, undas,

Priscien, Ars (2, 72, 6 ) Anonyme, Liber Glossarum (CA1148 )

8.196 Hos dedit in proram, tenet hos in puppe rudentis.

8.197 Aequora senserunt motus aliterque secante

8.198 Iam pelagus rostro nec idem spectante carina

8.199 Mutauere sonum. Non sic moderator equorum,

8.200 Dexteriore rota laeuum cum circumit axem,

8.201 Cogit inoffensae currus accedere metae.

8.202 Ostendit terras Titan et sidera texit.

8.203 Sparsus ab Emathia fugit quicumque procella,

8.204 Adsequitur Magnum, primusque a litore Lesbi

8.205 Occurrit natus, procerum mox turba fidelis;

8.206 Nam neque deiecto fatis acieque fugato

8.207 Abstulerat Magno reges fortuna ministros;

8.208 Terrarum dominos et sceptra Eoa tenentis

8.209 Exul habet comites. Iubet ire in deuia mundi

8.210 Deiotarum, qui sparsa ducis uestigia legit.

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (8, 210 )

8.211 "Quando" ait "Emathiis amissus cladibus orbis,

8.212 Qua Romanus erat, superest, fidissime regum,

8.213 Eoam temptare fidem populosque bibentis

8.214 Euphraten et adhuc securum a Caesare Tigrim.

8.215 Ne pigeat Magno quaerentem fata remotas

8.216 Medorum penetrare domos Scythicosque recessus

8.217 Et totum mutare diem uocesque superbo

8.218 Arsacidae perferre meas: "Si foedera nobis

8.219 Prisca manent mihi per Latium iurata Tonantem,

Priscien, Ars (2, 485, 4 )

8.220 Per uestros astricta magos, implete pharetras

8.221 Armeniosque arcus Geticis intendite neruis;

Jordanès, Getica (43 ) Fréculf de Lisieux, Historiarum libri XII (2, 25 )

8.222 Si uos, o Parthi, peterem cum Caspia claustra

8.223 Et sequerer duros aeterni Martis Alanos,

8.224 Passus Achaemeniis late decurrere campis

8.225 In tutam trepidos numquam Babylona coegi:

8.226 Arua super Cyri Chaldaeique ultima regni,

8.227 Qua rapidus Ganges et qua Nysaeus Hydaspes

Isidore de Séville, Etymologiae (13, 21, 12 )

8.228 Accedunt pelago, Phoebi surgentis ab igne

8.229 Iam propior quam Persis eram; tamen omnia uincens

8.230 Sustinui nostris uos tantum desse triumphis,

8.231 Solusque e numero regum telluris Eoae

8.232 Ex aequo me Parthus adit. Nec munere Magni

8.233 Stant semel Arsacidae. Quis enim post uulnera cladis

8.234 Assyriae iustas Latii compescuit iras?

8.235 Tot meritis obstricta meis nunc Parthia ruptis

8.236 Excedat claustris uetitam per saecula ripam

8.237 Zeugmaque Pellaeum. Pompeio uincite, Parthi,

8.238 Vinci Roma uolet". Regem parere iubenti

8.239 Ardua non piguit, positisque insignibus aulae

8.240 Egreditur famulo raptos indutus amictus.

8.241 In dubiis tutum est inopem simulare tyranno;

8.242 Quanto igitur mundi dominis securius aeuum

8.243 Verus pauper agit! Dimisso in litore rege,

8.244 Ipse per Icariae scopulos Ephesonque relinquens

8.245 Et placidi Colophona maris spumantia paruae

8.246 Radit saxa Sami; spirat de litore Coo

8.247 Aura fluens; Gnidon inde fugit claramque relinquit

8.248 Sole Rhodon magnosque sinus Telmessidos undae

8.249 Compensat medio pelagi. Pamphylia puppi

8.250 Occurrit tellus, nec se committere muris

8.251 Ausus adhuc ullis, te primum, parua Phaselis,

8.252 Magnus adit; nam te metui uetat incola rarus

8.253 Exhaustaeque domus populis, maiorque carinae

8.254 Quam tua turba fuit. Tendens hinc carbasa rursus

8.255 Iam Taurum Tauroque uidet Dipsunta cadentem.

8.256 Crederet hoc Magnus, pacem cum praestitit undis,

8.257 Et sibi consultum? Cilicum per litora tutus

8.258 Parua puppe fugit. Sequitur pars magna senatus

8.259 Ad profugum collecta ducem, paruisque Syhedris,

8.260 Quo portu mittitque rates recipitque Selinus,

8.261 In procerum coetu tandem maesta ora resoluit

8.262 Vocibus his Magnus: "Comites bellique fugaeque

8.263 Atque instar patriae, quamuis in litore nudo,

8.264 In Cilicum terra, nullis circumdatus armis

8.265 Consultem rebusque nouis exordia quaeram,

8.266 Ingentis praestate animos. non omnis in aruis

8.267 Emathiis cecidi, nec sic mea fata premuntur

8.268 Vt nequeam releuare caput cladesque receptas

8.269 Excutere. An Libycae Marium potuere ruinae

8.270 Erigere in fasces et plenis reddere fastis:

8.271 Me pulsum leuiore manu Fortuna tenebit?

8.272 Mille meae Graio uoluuntur in aequore puppes,

8.273 Mille duces; sparsit potius Pharsalia nostras,

8.274 Quam subuertit, opes. Sed me uel sola tueri

8.275 Fama potest rerum, toto quas gessimus orbe,

8.276 Et nomen quod mundus amat. uos pendite regna

8.277 Viribus atque fide, Libyam, Parthosque Pharonque,

8.278 Quemnam Romanis deceat succurrere rebus.

8.279 Ast ego curarum uobis arcana mearum

8.280 Expromam mentisque meae quo pondera uergant.

8.281 Aetas Niliaci nobis suspecta tyranni est:

8.282 Ardua quippe fides robustos exigit annos.

Servius (pseudo), Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (6, 878 ) Aldhelm, De metris (86, 24 )

8.283 Hinc anceps dubii terret sollertia Mauri;

8.284 Namque memor generis Carthaginis impia proles

8.285 Imminet Hesperiae, multusque in pectore uano est

8.286 Hannibal, obliquo maculat qui sanguine regnum

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (5, 220-223 ) Anonyme, Commenta Bernensia (8, 284 )

8.287 Et Numidas contingit auos; iam supplice Varo

8.288 Intumuit uiditque loco Romana secundo.

8.289 Quare agite Eoum, comites, properemus in orbem.

Aldhelm, De metris (79, 11 ) Aldhelm, (prol. 102 )

8.290 Diuidit Euphrates ingentem gurgite mundum,

8.291 Caspiaque immensos seducunt claustra recessus,

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (8, 290 )

8.292 Et polus Assyrias alter noctesque diesque

8.293 Vertit, et abruptum nostro mare discolor unda

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (8, 293 )

8.294 Oceanusque suus. Regnandi sola uoluptas;

8.295 Celsior in campo sonipes et fortior arcus,

8.296 Nec puer aut senior letalis tendere neruos

8.297 Segnis, et a nulla mors est incerta sagitta.

8.298 Primi Pellaeas arcu fregere sarisas

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (7, 268 )

8.299 Bactraque Medorum sedem, murisque superbam

8.300 Assyrias Babylona domos. nec pila timentur

8.301 Nostra nimis Parthis, audentque in bella uenire

8.302 Experti Scythicas Crasso pereunte pharetras.

8.303 Spicula nec solo spargunt fidentia ferro,

Servius (pseudo), Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (12, 857 )

8.304 Stridula sed multo saturantur tela ueneno;

8.305 Vulnera parua nocent, fatumque in sanguine summo est.

8.306 O utinam non tanta mihi fiducia saeuis

8.307 Esset in Arsacidis! Fatis nimis aemula nostris

8.308 Fata mouent Medos, multumque in gente deorum est.

8.309 Effundam populos alia tellure reuulsos

8.310 Excitosque suis immittam sedibus ortus.

8.311 Quod si nos Eoa fides et barbara fallent

8.312 Foedera, uulgati supra commercia mundi

8.313 Naufragium Fortuna ferat: non regna precabor

8.314 Quae feci. Sat magna feram solacia mortis,

8.315 Orbe iacens alio, nihil haec in membra cruente,

8.316 Nil socerum fecisse pie. Sed cuncta reuoluens

8.317 Vitae fata meae, semper uenerabilis illa

8.318 Orbis parte fui; quantus Maeotida supra,

8.319 Quantus aput Tanaim toto conspectus in ortu!

8.320 Quas magis in terras nostrum felicibus actis

8.321 Nomen abit aut unde redit maiore triumpho?

8.322 Roma, faue coeptis; quid enim tibi laetius umquam

8.323 Praestiterint superi, quam, si ciuilia Partho

8.324 Milite bella geras, tantam consumere gentem

8.325 Et nostris miscere malis? Cum Caesaris arma

8.326 Concurrent Medis, aut me fortuna necesse est

8.327 Vindicet aut Crassos." Sic fatus murmure sentit

8.328 Consilium damnasse uiros; quos Lentulus omnis

8.329 Virtutis stimulis et nobilitate dolendi

8.330 Praecessit dignasque tulit modo consule uoces:

8.331 "Sicine Thessalicae mentem fregere ruinae?

8.332 Vna dies mundi damnauit fata? secundum

Priscien, Ars (3, 358, 6-7 ) Priscien, Ars (3, 27, 2-3 ) Anonyme, Florilegium Erfurtense (f. 123v )

8.333 Emathiam lis tanta datur? iacet omne cruenti

8.334 Vulneris auxilium? solos tibi, Magne, reliquit

8.335 Parthorum fortuna pedes? Quid transfuga mundi,

8.336 Terrarum totos tractus caelumque perosus,

8.337 Auersosque polos alienaque sidera quaeris,

8.338 Chaldaeos culture focos et barbara sacra,

8.339 Parthorum famulus? quid causa obtenditur armis

8.340 Libertatis amor? miserum quid decipis orbem,

8.341 Si seruire potes? Te, quem Romana regentem

8.342 Horruit auditu, quem captos ducere reges

8.343 Vidit ab Hyrcanis Indoque a litore siluis,

8.344 Deiectum fatis, humilem fractumque uidebit

8.345 Extolletque animos Latium uesanus in orbem,

8.346 Se simul et Romam Pompeio supplice mensus?

Priscien, Ars (2, 354, 20 )

8.347 Nil animis fatisque tuis effabere dignum;

8.348 Exiget ignorans Latiae commercia linguae

8.349 Vt lacrimis se, Magne, roges. Patimurne pudoris

8.350 Hoc uulnus, clades ut Parthia uindicet ante

8.351 Hesperias quam Roma suas? Ciuilibus armis

8.352 Elegit te nempe ducem: quid uulnera nostra

8.353 In Scythicos spargis populos cladesque latentes?

8.354 Quid Parthos transire doces? Solacia tanti

8.355 Perdit Roma mali, nullos admittere reges,

8.356 Sed ciui seruire suo. Iuuat ire per orbem

8.357 Ducentem saeuas Romana in moenia gentes

8.358 Signaque ab Euphrate cum Crassis capta sequentem?

Priscien, Ars (2, 349, 8 )

8.359 Qui solus regum fato celante fauorem

8.360 Defuit Emathiae, nunc tantas ille lacesset

8.361 Auditi uictoris opes aut iungere fata

8.362 Tecum, Magne, uolet? non haec fiducia genti est:

8.363 Omnis in arctois populus quicumque pruinis

8.364 Nascitur, indomitus bellis et mortis amator;

8.365 Quicquid ad Eoos tractus mundique teporem

Servius, Commentarii in Vergilii Georgica (1, 57 )

8.366 Ibitur, emollit gentes clementia caeli.

8.367 Illic et laxas uestes et fluxa uirorum

8.368 Velamenta uides. Parthus per Medica rura,

8.369 Sarmaticos inter campos effusaque plano

8.370 Tigridis arua solo nulli superabilis hosti est

8.371 Libertate fugae; sed non, ubi terra tumebit,

8.372 Aspera conscendet montis iuga nec per opacas

8.373 Bella geret tenebras incerto debilis arcu

8.374 Nec franget nando uiolenti uerticis amnem

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 1, 8, 8 )

8.375 Nec tota in pugna perfusus sanguine membra

8.376 Exiget aestiuum calido sub puluere solem.

8.377 Non aries illis, non ulla est machina belli,

8.378 Aut fossas implere ualent, Parthoque sequenti

8.379 Murus erit quodcumque potest obstare sagittae.

8.380 Pugna leuis bellumque fugax turmaeque uagantes

8.381 Et melior cessisse loco quam pellere miles;

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (9, 775 )

8.382 Illita tela dolis, nec Martem comminus usquam

Priscien, Ars (2, 545, 17-18 ) Priscien, Ars (2, 531, 10 ) Ermenrich d’Ellwangen, Epistola ad Grimaldum (551, 5 )

8.383 Ausa pati uirtus, sed longe tendere neruos

8.384 Et quo ferre uelint permittere uulnera uentis.

8.385 Ensis habet uires, et gens quaecumque uirorum

8.386 Bella gerit gladiis. Nam Medos proelia prima

8.387 Exarmant uacuaque iubent remeare pharetra.

8.388 Nulla manus illis, fiducia tota ueneni est.

8.389 Credis, Magne, uiros, quos in discrimina belli

8.390 Cum ferro misisse parum est? Temptare pudendum

8.391 Auxilium tanti est, toto diuisus ut orbe

8.392 A terra moriare tua, tibi barbara tellus

8.393 Incumbat, te parua tegant ac uilia busta,

8.394 Inuidiosa tamen Crasso quaerente sepulchrum?

8.395 Sed tua sors leuior, quoniam mors ultima poena est

8.396 Nec metuenda uiris. At non Cornelia letum

8.397 Infando sub rege timet. Num barbara nobis

8.398 Est ignota Venus, quae ritu caeca ferarum

8.399 Polluit innumeris leges et foedera taedae

8.400 Coniugibus thalamique patent secreta nefandi

8.401 Inter mille nurus? Epulis uesana meroque

8.402 Regia non ullis exceptos legibus audet

8.403 Concubitus; tot femineis complexibus unum

8.404 Non lassat nox tota marem. Iacuere sorores

8.405 In regum thalamis sacrataque pignora matres.

8.406 Damnat apud gentes sceleris non sponte peracti

8.407 Oedipodionias infelix fabula Thebas:

8.408 Parthorum dominus quotiens sic sanguine mixto

8.409 Nascitur Arsacides? cui fas implere parentem,

8.410 Quid rear esse nefas? Proles tam clara Metelli

8.411 Stabit barbarico coniux millesima lecto.

8.412 Quamquam non ulli plus regia, Magne, uacabit

8.413 Saeuitia stimulata Venus titulisque uirorum;

8.414 Nam quo plura iuuent Parthum portenta, fuisse

8.415 Hanc sciet et Crassi; ceu pridem debita fatis

8.416 Assyriis trahitur cladis captiua uetustae.

8.417 Haereat Eoae uulnus miserabile sortis:

8.418 Non solum auxilium funesto ab rege petisse,

8.419 Sed gessisse prius bellum ciuile pudebit.

8.420 Nam quod apud populos crimen socerique tuumque

8.421 Maius erit quam quod uobis miscentibus arma

8.422 Crassorum uindicta perit? Incurrere cuncti

8.423 Debuerant in Bactra duces et, ne qua uacarent

8.424 Arma, uel arctoum Dacis Rhenique cateruis

8.425 Imperii nudare latus, dum perfida Susa

8.426 In tumulos prolapsa ducum Babylonque iaceret.

8.427 Assyriae paci finem, Fortuna, precamur;

8.428 Et, si Thessalia bellum ciuile peractum est,

8.429 Ad Parthos qui uicit eat. gens unica mundi est

8.430 De qua Caesareis possim gaudere triumphis.

8.431 Non tibi, cum primum gelidum transibis Araxen,

8.432 Vmbra senis maesti Scythicis confixa sagittis

8.433 Ingeret has uoces? "Tu, quem post funera nostra

8.434 Vltorem cinerum nudae sperauimus umbrae,

8.435 Ad foedus pacemque uenis?" Tunc plurima cladis

8.436 Occurrent monimenta tibi: quae moenia trunci

8.437 Lustrarunt ceruice duces, ubi nomina tanta

8.438 Obruit Euphrates et nostra cadauera Tigris

8.439 Detulit in terras ac reddidit. Ire per ista

8.440 Si potes, in media socerum quoque, Magne, sedentem

8.441 Thessalia placare potes. quin respicis orbem

8.442 Romanum? Si regna times proiecta sub austro

8.443 Infidumque Iubam, petimus Pharon aruaque Lagi.

8.444 Syrtibus hinc Libycis tuta est Aegyptos; at inde

Priscien, Ars (2, 76, 27-28 )

8.445 Gurgite septeno rapidus mare summouet amnis.

Priscien, De figuris numerorum (9, 1 ) Priscien, De figuris numerorum (11, 16 ) Anonyme, Florilegium Erfurtense (f. 120v ) Anonyme, Excerptiones de Prisciano (X, 4 ) Anonyme, Excerptiones de Prisciano (X, 8 )

8.446 Terra suis contenta bonis, non indiga mercis

8.447 Aut Iouis; in solo tanta est fiducia Nilo.

8.448 Sceptra puer Ptolomaeus habet tibi debita, Magne,

8.449 Tutelae commissa tuae. quis nominis umbram

8.450 Horreat? innocua est aetas; ne iura fidemque

8.451 Respectumque deum ueteri speraueris aula:

8.452 Nil pudet adsuetos sceptris, mitissima sors est

8.453 Regnorum sub rege nouo." Non plura locutus

8.454 Impulit huc animos. Quantum spes ultima rerum

8.455 Libertatis habet! uicta est sententia Magni.

8.456 Tum Cilicum liquere solum Cyproque citatas

8.457 Immisere rates, nullas cui praetulit aras

8.458 Vndae diua memor Paphiae, si numina nasci

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (4, 287 )

8.459 Credimus aut quemquam fas est coepisse deorum.

8.460 Haec ubi deseruit Pompeius litora, totos

8.461 Emensus Cypri scopulos, quibus exit in austrum,

8.462 Inde maris uasti transuerso uertitur aestu;

8.463 Nec tenuit gratum nocturno lumine montem

8.464 Infimaque Aegypti pugnaci litora uelo

8.465 Vix tetigit, qua diuidui pars maxima Nili

8.466 In uada decurrit Pelusia septimus amnis.

8.467 Tempus erat quo Libra pares examinat horas,

8.468 Non uno plus aequa die, noctique rependit

8.469 Lux minor hibernae uerni solacia damni.

8.470 Comperit ut regem Casio se monte tenere,

8.471 Flectit iter; nec Phoebus adhuc nec carbasa languent.

8.472 Iam rapido speculator eques per litora cursu

8.473 Hospitis aduentu pauidam compleuerat aulam.

8.474 Consilii uix tempus erat; tamen omnia monstra

8.475 Pellaeae coiere domus, quos inter Acoreus

8.476 Iam placidus senio fractisque modestior annis

Anonyme, Scholia in Iuuenalem uetustiora (4, 82 )

8.477 (Hunc genuit custos Nili crescentis in arua

8.478 Memphis uana sacris; illo cultore deorum

8.479 Lustra suae Phoebes non unus uixerat Apis)

Heiric d’Auxerre (pseudo), Scholia recentiora ad Carmina Horatii (4, 2, 53 )

8.480 Consilii uox prima fuit meritumque fidemque

8.481 Sacraque defuncti iactauit pignora patris.

8.482 Sed melior suadere malis et nosse tyrannos

8.483 Ausus Pompeium leto damnare Pothinus:

8.484 "Ius et fas multos faciunt, Ptolomaee, nocentes;

8.485 Dat poenas laudata fides, cum sustinet" inquit

8.486 "Quos fortuna premit. Fatis accede deisque

8.487 Et cole felices, miseros fuge. Sidera terra

8.488 Vt distant et flamma mari, sic utile recto.

8.489 Sceptrorum uis tota perit, si pendere iusta

8.490 Incipit, euertitque arces respectus honesti.

8.491 Libertas scelerum est, quae regna inuisa tuetur,

8.492 Sublatusque modus gladiis. Facere omnia saeue

8.493 Non impune licet, nisi cum facis. exeat aula

Priscien, Ars (3, 288, 8-9 )

8.494 Qui uult esse pius. uirtus et summa potestas

8.495 Non coeunt; semper metuet quem saeua pudebunt.

8.496 Non impune tuos Magnus contempserit annos,

8.497 Qui te nec uictos arcere a litore nostro

8.498 Posse putat. Neu nos sceptris priuauerit hospes,

8.499 Pignora sunt propiora tibi: Nilumque Pharonque,

8.500 Si regnare piget, damnatae redde sorori.

8.501 Aegyptum certe Latiis tueamur ab armis.

8.502 Quicquid non fuerit Magni, dum bella geruntur,

8.503 Nec uictoris erit. Toto iam pulsus ab orbe,

8.504 Postquam nulla manet rerum fiducia, quaerit

8.505 Cum qua gente cadat. Rapitur ciuilibus umbris.

8.506 Nec soceri tantum arma fugit: fugit ora senatus,

8.507 Cuius Thessalicas saturat pars magna uolucres,

8.508 Et metuit gentes, quas uno in sanguine mixtas

8.509 Deseruit, regesque timet, quorum omnia mersit;

8.510 Thessaliaeque reus nulla tellure receptus

8.511 Sollicitat nostrum, quem nondum perdidit, orbem.

8.512 Iustior in Magnum nobis, Ptolomaee, querellae

8.513 Causa data est: quid sepositam semperque quietam

8.514 Crimine bellorum maculas Pharon aruaque nostra

8.515 Victori suspecta facis? cur sola cadenti

8.516 Haec placuit tellus, in quam Pharsalica fata

8.517 Conferres poenasque tuas? Iam crimen habemus

8.518 Purgandum gladio: quod nobis sceptra senatus

8.519 Te suadente dedit, uotis tua fouimus arma.

8.520 Hoc ferrum, quod fata iubent proferre, paraui

8.521 Non tibi, sed uicto; feriam tua uiscera, Magne,

8.522 Malueram soceri: rapimur quo cuncta feruntur.

8.523 Tene mihi dubitas an sit uiolare necesse,

8.524 Cum liceat? Quae te nostri fiducia regni

8.525 Huc agit, infelix? Populum non cernis inermem

8.526 Aruaque uix refugo fodientem mollia Nilo?

8.527 Metiri sua regna decet uiresque fateri.

8.528 Tu, Ptolomaee, potes Magni fulcire ruinam,

8.529 Sub qua Roma iacet? bustum cineresque mouere

8.530 Thessalicos audes bellumque in regna uocare?

8.531 Ante aciem Emathiam nullis accessimus armis:

8.532 Pompei nunc castra placent, quae deserit orbis?

8.533 Nunc uictoris opes et cognita fata lacessis?

8.534 Aduersis non desse decet, sed laeta secutos;

8.535 Nulla fides umquam miseros elegit amicos."

8.536 Adsensere omnes sceleri. Laetatur honore

8.537 Rex puer insueto, quod iam sibi tanta iubere

8.538 Permittant famuli. Sceleri delectus Achillas,

8.539 Perfida qua tellus Casiis excurrit harenis

8.540 Et uada testantur iunctas Aegyptia Syrtes,

8.541 Exiguam sociis monstri gladiisque carinam

8.542 Instruit. O superi, Nilusne et barbara Memphis

8.543 Et Pelusiaci tam mollis turba Canopi

8.544 Hos animos! Sic fata premunt ciuilia mundum?

8.545 Sic Romana iacent? ullusne in cladibus istis

8.546 Est locus Aegypto, Phariusque admittitur ensis?

8.547 Hanc certe seruate fidem, ciuilia bella:

8.548 Cognatas praestate manus externaque monstra

8.549 Pellite, si meruit tam claro nomine Magnus

8.550 Caesaris esse nefas. Tanti, Ptolomaee, ruinam

8.551 Nominis haut metuis caeloque tonante profanas

8.552 Inseruisse manus, impure ac semiuir, audes?

8.553 Non domitor mundi nec ter Capitolia curru

8.554 Inuectus regumque potens uindexque senatus

8.555 Victorisque gener: Phario satis esse tyranno

8.556 Quod poterat, Romanus erat. Quid uiscera nostra

8.557 Scrutaris gladio? nescis, puer improbe, nescis,

8.558 Quo tua sit fortuna loco; iam iure sine ullo

8.559 Nili sceptra tenes; cecidit ciuilibus armis,

8.560 Qui tibi regna dedit. Iam uento uela negarat

8.561 Magnus et auxilio remorum infanda petebat

8.562 Litora; quem contra non longa uecta biremi

8.563 Appulerat scelerata manus, Magnoque patere

8.564 Fingens regna Phari, celsae de puppe carinae

8.565 In paruam iubet ire ratem litusque malignum

8.566 Incusat bimaremque uadis frangentibus aestum,

8.567 Qui uetet externas terris appellere classes.

8.568 Quod nisi fatorum leges intentaque iussu

8.569 Ordinis aeterni miserae uicinia mortis

8.570 Damnatum leto traherent ad litora Magnum,

8.571 Non ulli comitum sceleris praesagia derant:

8.572 Quippe fides si pura foret, si regia Magno,

8.573 Sceptrorum auctori, uera pietate pateret,

8.574 Venturum tota Pharium cum classe tyrannum.

8.575 Sed cedit fatis classemque relinquere iussus

8.576 Obsequitur, letumque iuuat praeferre timori.

8.577 Ibat in hostilem praeceps Cornelia puppem,

8.578 Hoc magis impatiens egresso desse marito

8.579 Quod metuit clades. "Remane, temeraria coniux,

8.580 Et tu, nate, precor, longeque e litore casus

8.581 Expectate meos et in hac ceruice tyranni

8.582 Explorate fidem." Dixit; sed surda uetanti

8.583 Tendebat geminas amens Cornelia palmas:

8.584 "Quo sine me, crudelis, abis? Iterumne relinquor,

8.585 Thessalicis summota malis? Numquam omine laeto

8.586 Distrahimur miseri. Poteras non flectere puppim,

8.587 Cum fugeres, alio latebrisque relinquere Lesbi,

8.588 Omnibus a terris si nos arcere parabas?

8.589 An tantum in fluctus placeo comes?" Haec ubi frustra

8.590 Effudit, prima pendet tamen anxia puppe

8.591 Attonitoque metu nec quoquam auertere uisus

8.592 Nec Magnum spectare potest. Stetit anxia classis

8.593 Ad ducis euentum, metuens non arma nefasque

8.594 Sed ne summissis precibus Pompeius adoret

8.595 Sceptra sua donata manu. Transire parantem

8.596 Romanus Pharia miles de puppe salutat

8.597 Septimius, qui (pro superum pudor!) arma satelles

8.598 Regia gestabat posito deformia pilo,

8.599 Immanis, uiolentus, atrox nullaque ferarum

8.600 Mitior in caedes. Quis non, Fortuna, putasset

8.601 Parcere te populis, quod bello haec dextra uacaret,

8.602 Thessaliaque procul tam noxia tela fugasses?

8.603 Disponis gladios, ne quo non fiat in orbe,

8.604 Heu! facinus ciuile tibi. uictoribus ipsis

8.605 Dedecus et numquam superum caritura pudore

8.606 Fabula: Romanus regi sic paruit ensis,

8.607 Pellaeusque puer gladio tibi colla recidit,

8.608 Magne, tuo. qua posteritas in saecula mittet

8.609 Septimium fama? Scelus hoc quo nomine dicent,

8.610 Qui Bruti dixere nefas? Iam uenerat horae

8.611 Terminus extremae, Phariamque ablatus in alnum

8.612 Perdiderat iam iura sui. Tum stringere ferrum

8.613 Regia monstra parant. ut uidit comminus ensis,

8.614 Inuoluit uultus atque, indignatus apertum

8.615 Fortunae praebere, caput; tunc lumina pressit

8.616 Continuitque animam, ne quas effundere uoces

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (11, 418 )

8.617 Vellet et aeternam fletu corrumpere famam.

8.618 Sed postquam mucrone latus funestus Achillas

8.619 Perfodit, nullo gemitu consensit ad ictum

8.620 Respexitque nefas seruatque immobile corpus

8.621 Seque probat moriens atque haec in pectore uoluit:

8.622 "Saecula Romanos numquam tacitura labores

8.623 Attendunt, aeuumque sequens speculatur ab omni

8.624 Orbe ratem Phariamque fidem: nunc consule famae.

8.625 Fata tibi longae fluxerunt prospera uitae;

8.626 Ignorant populi, si non in morte probaris,

8.627 An scieris aduersa pati. Ne cede pudori

8.628 Auctoremque dole fati: quacumque feriris,

8.629 Crede manum soceri. spargant lacerentque licebit,

8.630 Sum tamen, o superi, felix, nullique potestas

8.631 Hoc auferre deo. Mutantur prospera uita:

8.632 Non fit morte miser. uidet hanc Cornelia caedem

8.633 Pompeiusque meus. Tanto patientius, oro,

8.634 Clude, dolor, gemitus; natus coniuxque peremptum,

8.635 Si mirantur, amant." Talis custodia Magno

8.636 Mentis erat; ius hoc animi morientis habebat.

8.637 At non tam patiens Cornelia cernere saeuum,

8.638 Quam perferre, nefas, miserandis aethera complet

8.639 Vocibus: "O coniux, ego te scelerata peremi.

8.640 Letiferae tibi causa morae fuit auia Lesbos,

8.641 Et prior in Nili peruenit litora Caesar;

8.642 Nam cui ius alii sceleris? Sed quisquis in istud

8.643 A superis immisse caput uel Caesaris irae

8.644 Vel tibi prospiciens, nescis, crudelis, ubi ipsa

8.645 Viscera sint Magni; properas atque ingeris ictus,

8.646 Qua uotum est uicto. Poenas non morte minores

8.647 Pendat et ante meum uideat caput. haut ego culpa

8.648 Libera bellorum, quae matrum sola per undas

8.649 Et per castra comes nullis absterrita fatis,

8.650 Victum, quod reges etiam timuere, recepi.

8.651 Hoc merui, coniux, in tuta puppe relinqui?

8.652 Perfide, parcebas? te fata extrema petente

8.653 Vita digna fui? Moriar, nec munere regis.

8.654 Aut mihi praecipitem, nautae, permittite saltum,

8.655 Aut laqueum collo tortosque aptare rudentis,

8.656 Aut aliquis Magno dignus comes exigat ensem;

8.657 Pompeio praestare potest quod Caesaris armis

8.658 Imputet. O saeui, properantem in fata tenetis?

8.659 Viuis adhuc, coniunx, et iam Cornelia non est

8.660 Iuris, Magne, sui: prohibent accersere mortem,

8.661 Seruor uictori." Sic fata interque suorum

8.662 Lapsa manus rapitur trepida fugiente carina.

8.663 At Magni cum terga sonent et pectora ferro,

8.664 Permansisse decus sacrae uenerabile formae

8.665 Iratamque deis faciem, nil ultima mortis

8.666 Ex habitu uultuque uiri mutasse fatentur

8.667 Qui lacerum uidere caput. Nam saeuus in ipso

8.668 Septimius sceleris maius scelus inuenit actu

8.669 Ac retegit sacros scisso uelamine uultus

8.670 Semianimis Magni spirantiaque occupat ora

8.671 Collaque in obliquo ponit languentia transtro.

8.672 Tunc neruos uenasque secat nodosaque frangit

8.673 Ossa diu; nondum artis erat caput ense rotare.

8.674 At postquam trunco ceruix abscisa recessit,

8.675 Vindicat hoc Pharius dextra gestare satelles.

8.676 Degener atque operae miles Romane secundae,

8.677 Pompei diro sacrum caput ense recidis,

8.678 Vt non ipse feras? O summi fata pudoris!

8.679 Impius ut Magnum nosset puer, illa uerenda

8.680 Regibus hirta coma et generosa fronte decora

8.681 Caesaries comprensa manu est, Pharioque ueruto,

8.682 Dum uiuunt uultus atque os in murmura pulsant

8.683 Singultus animae, dum lumina nuda rigescunt,

8.684 Suffixum caput est, quo numquam bella iubente

8.685 Pax fuit; hoc leges Campumque et rostra mouebat,

8.686 Hac facie Fortuna tibi Romana placebas.

8.687 Nec satis infando fuit hoc uidisse tyranno,

8.688 Vult sceleris superesse fidem. Tunc arte nefanda

8.689 Summota est capiti tabes, raptoque cerebro

8.690 Adsiccata cutis, putrisque effluxit ab alto

8.691 Vmor, et infuso facies solidata ueneno est.

8.692 Vltima Lageae stirpis perituraque proles,

8.693 Degener, incestae sceptris cessure sorori,

8.694 Cum tibi sacrato Macedon seruetur in antro

Micon de Saint-Riquier, Opus prosodiacum (247 )

8.695 Et regum cineres extructo monte quiescant,

Servius (pseudo), Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (11, 849 )

8.696 Cum Ptolemaeorum manes seriemque pudendam

8.697 Pyramides claudant indignaque Mausolea,

Anonyme, Exempla diuersorum auctorum (117 )

8.698 Litora Pompeium feriunt, truncusque uadosis

8.699 Huc illuc iactatur aquis! Adeone molesta

8.700 Totum cura fuit socero seruare cadauer?

8.701 Hac Fortuna fide Magni tam prospera fata

8.702 Pertulit, hac illum summo de culmine rerum

8.703 Morte petit cladesque omnis exegit in uno

8.704 Saeua die, quibus immunes tot praestitit annos

8.705 Pompeiusque fuit qui numquam mixta uideret

8.706 Laeta malis, felix nullo turbante deorum

8.707 Et nullo parcente miser; semel impulit illum

8.708 Dilata Fortuna manu. Pulsatur harenis,

8.709 Carpitur in scopulis hausto per uulnera fluctu,

8.710 Ludibrium pelagi, nullaque manente figura

8.711 Vna nota est Magno capitis iactura reuulsi.

8.712 Ante tamen Pharias uictor quam tangat harenas,

8.713 Pompeio raptim tumulum fortuna parauit,

8.714 Ne iaceat nullo uel ne meliore sepulchro:

8.715 E latebris pauidus decurrit ad aequora Cordus;

8.716 Quaestor ab Idalio Cinyraeae litore Cypri

8.717 Infaustus Magni fuerat comes. Ille per umbras

8.718 Ausus ferre gradum uictum pietate timorem

8.719 Compulit, ut mediis quaesitum corpus in undis

8.720 Duceret ad terram traheretque in litora Magnum.

8.721 Lucis maesta parum per densas Cynthia nubes

8.722 Praebebat; cano sed discolor aequore truncus

8.723 Conspicitur. Tenet ille ducem complexibus artis

8.724 Eripiente mari; tunc uictus pondere tanto

8.725 Expectat fluctus pelagoque iuuante cadauer

8.726 Impellit. Postquam sicco iam litore sedit,

8.727 Incubuit Magno lacrimasque effundit in omne

8.728 Vulnus et ad superos obscuraque sidera fatur:

8.729 "Non pretiosa petit cumulato ture sepulchra

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (8, 737 )

8.730 Pompeius, Fortuna, tuus, non pinguis ad astra

8.731 Vt ferat e membris Eoos fumus odores,

8.732 Vt Romana suum gestent pia colla parentem,

8.733 Praeferat ut ueteres feralis pompa triumphos,

8.734 Vt resonent tristi cantu fora, totus ut ignes

8.735 Proiectis maerens exercitus ambiat armis.

8.736 Da uilem Magno plebei funeris arcam,

8.737 Quae lacerum corpus siccos effundat in ignes;

8.738 Robora non desint misero nec sordidus ustor.

8.739 Sit satis, o superi, quod non Cornelia fuso

8.740 Crine iacet subicique facem complexa maritum

8.741 Imperat, extremo sed abest a munere busti

8.742 Infelix coniunx nec adhuc a litore longe est."

8.743 Sic fatus paruos iuuenis procul aspicit ignes

8.744 Corpus uile suis nullo custode cremantis.

8.745 Inde rapit flammas semustaque robora membris

8.746 Subducit. "Quaecumque es" ait "neglecta nec ulli

8.747 Cara tuo, sed Pompeio felicior umbra,

8.748 Quod iam compositum uiolat manus hospita bustum,

8.749 Da ueniam; si quid sensus post fata relictum,

8.750 Cedis et ipsa rogo paterisque haec damna sepulchri,

8.751 Teque pudet sparsis Pompei manibus uri."

Anonyme, Florilegium Parisino-Einsidlense (73 )

8.752 Sic fatus plenusque sinus ardente fauilla

8.753 Peruolat ad truncum, qui fluctu paene relatus

8.754 Litore pendebat. Summas dimouit harenas

8.755 Et collecta procul lacerae fragmenta carinae

8.756 Exigua trepidus posuit scrobe. Nobile corpus

Servius, Commentarii in Vergilii Georgica (2, 50 ) Servius, Commentarii in Vergilii Georgica (2, 288 ) Martianus Capella, De nuptiis Philologiae et Mercurii (3, 302 ) Iunius Philargyrius, Scholia Bernensia in Georgica (2, 50 ) Luctatius Placidus, Glossarium e codice parisino (147, 37 ) Anonyme, Breuis expositio Vergilii Georgicorum (2, 50 ) Anonyme, Liber Glossarum (SC322 )

8.757 Robora nulla premunt, nulla strue membra recumbunt;

Anonyme, Commenta Bernensia (8, 778 ) Luctatius Placidus, Glossarium e codice parisino (152, 44 ) Anonyme, Liber Glossarum (ST391 )

8.758 Admotus Magnum, non subditus, accipit ignis.

8.759 Ille sedens iuxta flammas: "O maxime" dixit

8.760 "Ductor et Hesperii maiestas nominis una,

8.761 Si tibi iactatu pelagi, si funere nullo

8.762 Tristior iste rogus, manes animamque potentem

8.763 Officiis auerte meis: iniuria fati

8.764 Hoc fas esse iubet; ne ponti belua quicquam,

Anonyme, Florilegium Parisino-Einsidlense (74 )

8.765 Ne fera, ne uolucres, ne saeui Caesaris ira

8.766 Audeat, exiguam, quantum potes, accipe flammam:

8.767 Romana succensa manu est. Fortuna recursus

8.768 Si det in Hesperiam, non hac in sede quiescent

8.769 Tam sacri cineres; sed te Cornelia, Magne,

8.770 Accipiet notaque manu transfundet in urnam.

8.771 Interea paruo signemus litora saxo,

8.772 Vt nota sit busti; si quis placare peremptum

8.773 Forte uolet plenos et reddere mortis honores,

8.774 Inueniat trunci cineres et norit harenas,

8.775 Ad quas, Magne, tuum referat caput." Haec ubi fatus,

8.776 Excitat inualidas admoto fomite flammas.

8.777 Carpitur et lentum Magnus destillat in ignem

8.778 Tabe fouens bustum. Sed iam percusserat astra

8.779 Aurorae promissa dies: ille ordine rupto

8.780 Funeris attonitus latebras in litore quaerit.

8.781 Quam metuis, demens, isto pro crimine poenam,

8.782 Quo te Fama loquax omnis accepit in annos?

8.783 Condita laudabit Magni socer impius ossa.

8.784 I modo securus ueniae fassusque sepulchrum

8.785 Posce caput. Cogit pietas imponere finem

8.786 Officio. Semusta rapit resolutaque nondum

8.787 Ossa satis neruis et inustis plena medullis

8.788 Aequorea restinguit aqua congestaque in unum

8.789 Parua clusit humo. Tunc, ne leuis aura retectos

8.790 Auferret cineres, saxo compressit harenam,

8.791 Nautaque ne bustum religato fune moueret,

8.792 Inscripsit sacrum semusto stipite nomen:

8.793 "Hic situs est Magnus." Placet hoc, Fortuna, sepulchrum

Priscien, Ars (2, 531, 7 )

8.794 Dicere Pompei, quo condi maluit illum,

8.795 Quam terra caruisse socer? Temeraria dextra,

8.796 Cur obicis Magno tumulum manesque uagantis

8.797 Includis? Situs est, qua terra extrema refuso

8.798 Pendet in Oceano: Romanum nomen et omne

8.799 Imperium Magno tumuli est modus; obrue saxa

8.800 Crimine plena deum: si tota est Herculis Oete

8.801 Et iuga tota uacant Bromio Nyseia, quare

8.802 Vnus in Aegypto est Magni lapis? omnia Lagi

8.803 Rura tenere potest. Si nullo caespite nomen

8.804 Haeserit, erremus populi cinerumque tuorum,

8.805 Magne, metu nullas Nili calcemus harenas.

8.806 Quod si tam sacro dignaris nomine saxum,

8.807 Adde actus tantos monumentaque maxima rerum,

8.808 Adde trucis Lepidi motus Alpinaque bella

8.809 Armaque Sertori reuocato consule uicta

8.810 Et currus quos egit eques, commercia tuta

8.811 Gentibus et pauidos Cilicas maris; adde subactam

8.812 Barbariem gentesque uagas et quicquid in euro

8.813 Regnorum boreaque iacet. Dic semper ab armis

8.814 Ciuilem repetisse togam, ter curribus actis

8.815 Contentum multos patriae donasse triumphos.

8.816 Quis capit haec tumulus? surgit miserabile bustum

8.817 Non ullis plenum titulis, non ordine tanto

8.818 Fastorum, solitumque legi super alta deorum

8.819 Culmina et extructos spoliis hostilibus arcus

8.820 Haut procul est ima Pompei nomen harena

8.821 Depressum tumulo, quod non legat aduena rectus,

8.822 Quod nisi monstratum Romanus transeat hospes.

8.823 Noxia ciuili tellus Aegyptia fato,

8.824 Haut equidem inmerito Cumanae carmine uatis

8.825 Cautum, ne Nili Pelusia tangeret ora

8.826 Hesperius miles ripasque aestate tumentis.

8.827 Quid tibi, saeua, precer pro tanto crimine, tellus?

8.828 Vertat aquas Nilus, quo nascitur, orbe retentus,

8.829 Et steriles egeant hibernis imbribus agri,

8.830 Totaque in Aethiopum putres soluaris harenas.

8.831 Nos in templa tuam Romana accepimus Isim

Lactance, Diuinae Institutiones (1, 21, 20 )

8.832 Semideosque canes et sistra iubentia luctus

8.833 Et, quem tu plangens hominem testaris, Osirim:

8.834 Tu nostros, Aegypte, tenes in puluere manes.

8.835 Tu quoque, cum saeuo dederis iam templa tyranno,

8.836 Nondum Pompei cineres, o Roma, petisti;

8.837 Exul adhuc iacet umbra ducis. Si saecula prima

Phocas, Ars de nomine et uerbo (35 )

8.838 Victoris timuere minas, nunc excipe saltem

8.839 Ossa tui Magni, si nondum subruta fluctu

8.840 Inuisa tellure sedent. Quis busta timebit?

8.841 Quis sacris dignam mouisse uerebitur umbram?

8.842 Imperet hoc nobis utinam scelus et uelit uti

8.843 Nostro Roma sinu: satis o nimiumque beatus,

8.844 Si mihi contingat manes transferre reuulsos

8.845 Ausoniam, si tale ducis uiolare sepulchrum.

8.846 Forsitan aut sulco sterili cum poscere finem

8.847 A superis aut Roma uolet feralibus austris

8.848 Ignibus aut nimiis aut terrae tecta mouenti,

8.849 Consilio iussuque deum transibis in urbem,

8.850 Magne, tuam, summusque feret tua busta sacerdos.

8.851 Nam quis ad exustam Cancro torrente Syenen

Micon de Saint-Riquier, Opus prosodiacum (362 )

8.852 Ibit et imbrifera siccas sub Pliade Thebas

8.853 Spectator Nili, quis rubri stagna profundi

Anonyme, Liber Glossarum (SP87 )

8.854 Aut Arabum portus mercis mutator Eoae,

8.855 Magne, petet, quem non tumuli uenerabile saxum

8.856 Et cinis in summis forsan turbatus harenis

8.857 Auertet manesque tuos placare iubebit

8.858 Et Casio praeferre Ioui? Nil ista nocebunt

8.859 Famae busta tuae: templis auroque sepultus

Anonyme, Commenta Bernensia (8, 863 )

8.860 Vilior umbra fores; nunc es pro numine summo

8.861 Hoc tumulo, Fortuna, iacens: augustius aris

8.862 Victoris Libyco pulsatur in aequore saxum.

8.863 Tarpeis qui saepe deis sua tura negarunt,

8.864 Inclusum Tusco uenerantur caespite fulmen.

8.865 Proderit hoc olim, quod non mansura futuris

8.866 Ardua marmoreo surrexit pondere moles.

8.867 Pulueris exigui sparget non longa uetustas

8.868 Congeriem, bustumque cadet, mortisque peribunt

8.869 Argumenta tuae. ueniet felicior aetas,

8.870 Qua sit nulla fides saxum monstrantibus illud,

8.871 Atque erit Aegyptus populis fortasse nepotum

8.872 Tam mendax Magni tumulo, quam Creta Tonantis.

9.1 At non in Pharia manes iacuere fauilla

9.2 Nec cinis exiguus tantam compescuit umbram:

9.3 Prosiluit busto semustaque membra relinquens

9.4 Degeneremque rogum sequitur conuexa Tonantis;

9.5 Qua niger astriferis conectitur axibus aer,

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (9, 641-642 ) Priscien, Ars (3, 217, 3-7 )

9.6 Quodque patet terras inter lunaeque meatus,

Servius (pseudo), Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (5, 735 )

9.7 Semidei manes habitant, quos ignea uirtus

9.8 Innocuos uita patientes aetheris imi

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (6, 885 ) Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (6, 112-113 ) Anonyme, Commenta Bernensia (9, 9 )

9.9 Fecit et aeternos animam collegit in orbes:

9.10 Non illuc auro positi nec ture sepulti

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (5, 735 )

9.11 Perueniunt. Illic postquam se lumine uero

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (6, 640 ) Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (4, 358 )

9.12 Impleuit, stellasque uagas miratus et astra

9.13 Fixa polis, uidit quanta sub nocte iaceret

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (6, 127 )

9.14 Nostra dies, risitque sui ludibria trunci.

9.15 Hinc super Emathiae campos et signa cruenti

9.16 Caesaris ac sparsas uolitauit in aequore classes

9.17 Et scelerum uindex in sancto pectore Bruti

9.18 Sedit et inuicti posuit se mente Catonis.

9.19 Ille, ubi pendebant casus dubiumque manebat,

9.20 Quem dominum mundi facerent ciuilia bella,

9.21 Oderat et Magnum, quamuis comes isset in arma

9.22 Auspiciis raptus patriae ductuque senatus;

9.23 At post Thessalicas clades iam pectore toto

9.24 Pompeianus erat. Patriam tutore carentem

9.25 Excepit, populi trepidantia membra refouit,

9.26 Ignauis manibus proiectos reddidit enses

9.27 Nec regnum cupiens gessit ciuilia bella

9.28 Nec seruire timens. Nil causa fecit in armis

9.29 Ille sua: totae post Magni funera partes

9.30 Libertatis erant; quas ne per litora fusas

9.31 Colligeret rapido uictoria Caesaris actu,

9.32 Corcyrae secreta petit ac mille carinis

9.33 Abstulit Emathiae secum fragmenta ruinae.

9.34 Quis ratibus tantis fugientia crederet ire

9.35 Agmina? quis pelagus uictas artasse carinas?

9.36 Dorida tunc Malean et apertam Taenaron umbris,

Anonyme, Liber Glossarum (TE252 )

9.37 Inde Cythera petit, boreaque urgente carinas

9.38 Creta fugit: Dictaea legit cedentibus undis

9.39 Litora. Tunc ausum classi praecludere portus

9.40 Impulit ac saeuas meritum Phycunta rapinas

Priscien, Ars (2, 396, 9 )

9.41 Sparsit et hinc placidis alto delabitur auris

9.42 In litus, Palinure, tuum (neque enim aequore tantum

9.43 Ausonio monumenta tenes, portusque quietos

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (1, 601 )

9.44 Testatur Libye Phrygio placuisse magistro),

9.45 Cum procul ex alto tendentes uela carinae

9.46 Ancipites tenuere animos, sociosne malorum

9.47 An ueherent hostes; praeceps facit omne timendum

9.48 Victor et in nulla non creditur esse carina.

9.49 Ast illae puppes luctus planctusque ferebant

9.50 Et mala uel duri lacrimas motura Catonis.

9.51 Nam postquam frustra precibus Cornelia nautas

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (9, 112 )

9.52 Priuignique fugam tenuit, ne forte repulsus

9.53 Litoribus Phariis remearet in aequora truncus,

9.54 Ostenditque rogum non iusti flamma sepulchri,

9.55 "Ergo indigna fui" dixit "Fortuna, marito

9.56 Accendisse rogum gelidosque effusa per artus

9.57 Incubuisse uiro, laceros exurere crines

9.58 Membraque dispersi pelago componere Magni,

9.59 Vulneribus cunctis largos infundere fletus,

9.60 Ossibus et tepida uestes implere fauilla,

9.61 Quicquid ab exstincto licuisset tollere busto,

9.62 In templis sparsura deum? Sine funeris ullo

9.63 Ardet honore rogus; manus hoc Aegyptia forsan

9.64 Obtulit officium graue manibus. O bene nudi

9.65 Crassorum cineres! Pompeio contigit ignis

9.66 Inuidia maiore deum. similisne malorum

9.67 Sors mihi semper erit? Numquam dare iusta licebit

9.68 Coniugibus? numquam plenas plangemus ad urnas?

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 2, 3, 26 )

9.69 Quid porro tumulis opus est aut ulla requiris

9.70 Instrumenta, dolor? Non toto in pectore portas,

9.71 Impia, Pompeium? non imis haeret imago

9.72 Visceribus? Quaerat cineres uictura superstes.

9.73 Nunc tamen, hinc longe qui fulget luce maligna,

9.74 Ignis adhuc aliquid Phario de litore surgens

9.75 Ostendit mihi, Magne, tui; iam flamma resedit,

9.76 Pompeiumque ferens uanescit solis ad ortus

9.77 Fumus, et inuisi tendunt mihi carbasa uenti.

9.78 Non mihi nunc tellus, Pompeio si qua triumphos

9.79 Victa dedit, non alta terens Capitolia currus

9.80 Gratior; elapsus felix de pectore Magnus:

9.81 Hunc uolumus quem Nilus habet, terraeque nocenti

9.82 Non haerere queror; crimen commendat harenas.

9.83 Linquere, si qua fides, Pelusia litora nolo.

9.84 Tu pete bellorum casus et signa per orbem,

9.85 Sexte, paterna moue; namque haec mandata reliquit

9.86 Pompeius uobis in nostra condita cura:

9.87 "Me cum fatalis leto damnauerit hora,

9.88 Excipite, o nati, bellum ciuile, nec umquam,

9.89 Dum terris aliquis nostra de stirpe manebit,

9.90 Caesaribus regnare uacet. uel sceptra uel urbes

9.91 Libertate sua ualidas impellite fama

9.92 Nominis; has uobis partes, haec arma relinquo.

9.93 Inueniet classes quisquis Pompeius in undas

9.94 Venerit, et noster nullis non gentibus heres

9.95 Bella dabit; tantum indomitos memoresque paterni

9.96 Iuris habete animos. uni parere decebit,

9.97 Si faciet partes pro libertate, Catoni."

9.98 Exsolui tibi, Magne, fidem, mandata peregi.

9.99 Insidiae ualuere tuae, deceptaque uixi,

9.100 Ne mihi commissas auferrem perfida uoces.

9.101 Iam nunc te per inane chaos, per Tartara, coniux,

9.102 Si sunt ulla, sequar: quam longo tradita leto,

9.103 Incertum est: poenas animae uiuacis ab ipsa

9.104 Ante feram. Potui cernens tua funera, Magne,

9.105 Non fugere in mortem: planctu contusa peribit,

9.106 Effluet in lacrimas, numquam ueniemus ad enses

9.107 Aut laqueos aut praecipites per inania iactus;

9.108 Turpe mori post te solo non posse dolore."

9.109 Sic ubi fata, caput ferali obduxit amictu

9.110 Decreuitque pati tenebras puppisque cauernis

9.111 Delituit saeuumque arte complexa dolorem

9.112 Perfruitur lacrimis et amat pro coniuge luctum.

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (12, 195 )

9.113 Illam non fluctus stridensque rudentibus eurus

9.114 Mouit et exsurgens ad summa pericula clamor,

9.115 Votaque sollicitis faciens contraria nautis

9.116 Composita in mortem iacuit fauitque procellis.

9.117 Prima ratem Cypros spumantibus accipit undis;

9.118 Inde tenens pelagus, sed iam moderatior, eurus

9.119 In Libycas egit sedes et castra Catonis.

9.120 Tristis, ut in multo mens est praesaga timore,

9.121 Aspexit patrios comites a litore Magnus

9.122 Et fratrem; medias praeceps tunc fertur in undas:

9.123 "Dic ubi sit, germane, parens; stat summa caputque

9.124 Orbis an occidimus Romanaque Magnus ad umbras

9.125 Abstulit?" Haec fatur; quem contra talia frater:

9.126 "O felix, quem sors alias dispersit in oras

9.127 Quique nefas audis: oculos, germane, nocentis

9.128 Spectato genitore fero. Non Caesaris armis

9.129 Occubuit dignoque perit auctore ruinae:

9.130 Rege sub impuro Nilotica rura tenente

9.131 Hospitii fretus superis et munere tanto

9.132 In proauos cecidit donati uictima regni.

9.133 Vidi ego magnanimi lacerantes pectora patris

9.134 Nec credens Pharium tantum potuisse tyrannum

9.135 Litore Niliaco socerum iam stare putaui.

9.136 Sed me nec sanguis nec tantum uulnera nostri

9.137 Affecere senis, quantum gestata per urbem

9.138 Ora ducis, quae transfixo sublimia pilo

9.139 Vidimus: haec fama est oculis uictoris iniqui

9.140 Seruari, scelerisque fidem quaesisse tyrannum.

9.141 Nam corpus Phariaene canes auidaeque uolucres

Anonyme, Liber Glossarum (FA425 )

9.142 Distulerint, an furtiuus, quem uidimus, ignis

9.143 Soluerit, ignoro. Quaecumque iniuria fati

9.144 Abstulit hos artus, superis haec crimina dono;

9.145 Seruata de parte queror." Cum talia Magnus

9.146 Audisset, non in gemitus lacrimasque dolorem

9.147 Effudit iustaque furens pietate profatur:

9.148 "Praecipitate rates e sicco litore, nautae;

9.149 Classis in aduersos erumpat remige uentos,

9.150 Ite, duces, mecum; nusquam ciuilibus armis

9.151 Tanta fuit merces, inhumatos condere manes,

9.152 Sanguine semiuiri Magnum satiare tyranni.

9.153 Non ego Pellaeas arces adytisque retectum

9.154 Corpus Alexandri pigra Mareotide mergam?

9.155 Non mihi pyramidum tumulis euulsus Amasis

9.156 Atque alii reges Nilo torrente natabunt?

9.157 Omnia dent poenas nudo tibi, Magne, sepulchra:

9.158 Euoluam busto iam numen gentibus Isim

Lactance, Diuinae Institutiones (1, 21, 21 )

9.159 Et tectum lino spargam per uulgus Osirim,

9.160 Et sacer in Magni cineres mactabitur Apis,

Anonyme, Commenta Bernensia (9, 160 )

9.161 Suppositisque deis uram caput. Has mihi poenas

9.162 Terra dabit: linquam uacuos cultoribus agros,

9.163 Nec, Nilus cui crescat, erit, solusque tenebis

9.164 Aegyptum, genitor, populis superisque fugatis."

9.165 Dixerat et classem saeuus rapiebat in undas;

9.166 Sed Cato laudatam iuuenis compescuit iram.

9.167 Interea totis audito funere Magni

9.168 Litoribus sonuit percussus planctibus aether,

9.169 Exemploque carens et nulli cognitus aeuo

9.170 Luctus erat, mortem populos deflere potentis.

9.171 Sed magis, ut uisa est lacrimis exhausta, solutas

9.172 In uultus effusa comas, Cornelia puppe

9.173 Egrediens, rursus geminato uerbere plangunt.

9.174 Vt primum in sociae peruenit litora terrae,

9.175 Collegit uestes miserique insignia Magni

9.176 Armaque et impressas auro, quas gesserat olim,

9.177 Exuuias pictasque togas, uelamina summo

9.178 Ter conspecta Ioui, funestoque intulit igni.

9.179 Ille fuit miserae Magni cinis. accipit omnis

9.180 Exemplum pietas, et toto litore busta

9.181 Surgunt Thessalicis reddentia manibus ignem.

9.182 Sic, ubi depastis summittere gramina campis

9.183 Et renouare parans hibernas Apulus herbas

9.184 Igne fouet terras, simul et Garganus et arua

Anonyme, Florilegium Parisino-Einsidlense (78 )

9.185 Vulturis et calidi lucent buceta Matini.

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 1, 31, 5 ) Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 4, 2, 27 )

9.186 Non tamen ad Magni peruenit gratius umbras

9.187 Omne quod in superos audet conuicia uulgus

9.188 Pompeiumque deis obicit, quam pauca Catonis

9.189 Verba, sed a pleno uenientia pectore ueri.

9.190 "Ciuis obit" inquit "multum maioribus impar

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (9, 191 )

9.191 Nosse modum iuris, sed in hoc tamen utilis aeuo,

9.192 Cui non ulla fuit iusti reuerentia; salua

9.193 Libertate potens et solus plebe parata

9.194 Priuatus seruire sibi, rectorque senatus,

9.195 Sed regnantis, erat. Nil belli iure poposcit,

9.196 Quaeque dari uoluit, uoluit sibi posse negari.

9.197 Immodicas possedit opes, sed plura retentis

9.198 Intulit. Inuasit ferrum, sed ponere norat;

9.199 Praetulit arma togae, sed pacem armatus amauit;

9.200 Iuuit sumpta ducem, iuuit dimissa potestas.

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (1, 203 )

9.201 Casta domus luxuque carens corruptaque numquam

9.202 Fortuna domini. Clarum et uenerabile nomen

9.203 Gentibus, et multum nostrae quod proderat urbi.

9.204 Olim uera fides Sulla Marioque receptis

9.205 Libertatis obit: Pompeio rebus adempto

9.206 Nunc et ficta perit. Non iam regnare pudebit,

9.207 Nec color imperii nec frons erit ulla senatus.

9.208 O felix, cui summa dies fuit obuia uicto

9.209 Et cui quaerendos Pharium scelus obtulit enses!

9.210 Forsitan in soceri potuisses uiuere regno.

9.211 Scire mori sors prima uiris, sed proxima cogi.

9.212 Et mihi, si fatis aliena in iura uenimus,

9.213 Fac talem, Fortuna, Iubam; non deprecor hosti

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (8, 116-117 )

9.214 Seruari, dum me seruet ceruice recisa."

9.215 Vocibus his maior, quam si Romana sonarent

9.216 Rostra ducis laudes, generosam uenit ad umbram

9.217 Mortis honos. Fremit interea discordia uulgi,

9.218 Castrorum bellique piget post funera Magni,

9.219 Cum Tarcondimotus linquendi signa Catonis

9.220 Sustulit; hunc rapta fugientem classe secutus

9.221 Litus in extremum tali Cato uoce notauit:

9.222 "O numquam pacate Cilix, iterumne rapinas

Anonyme, Glossae ex codice Sangallensi 912 (218, 41 ) Anonyme, Liber Glossarum (CI105 ) Anonyme, Glossae codicis Vaticani 3321 (34, 1 ) Anonyme, Glossae Abavus (318, 23 ) Anonyme, Glossae Affatim (495, 30 )

9.223 Vadis in aequoreas? Magnum fortuna remouit,

9.224 Iam pelago pirata redis." Tum respicit omnis

9.225 In coetu motuque uiros, quorum unus aperta

9.226 Mente fugae tali compellat uoce regentem:

9.227 "Nos, Cato, da ueniam, Pompei duxit in arma,

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (6, 103 )

9.228 Non belli ciuilis amor, partesque fauore

9.229 Fecimus. Ille iacet, quem paci praetulit orbis,

9.230 Causaque nostra perit; patrios permitte penates

9.231 Desertamque domum dulcesque reuisere natos.

9.232 Nam quis erit finis, si nec Pharsalia pugnae

9.233 Nec Pompeius erit? Perierunt tempora uitae:

9.234 Mors eat in tutum, iustas sibi nostra senectus

9.235 Prospiciat flammas; bellum ciuile sepulchra

9.236 Vix ducibus praestare potest. Non barbara uictos

9.237 Regna manent, non Armenium mihi saeua minatur

9.238 Aut Scythicum fortuna iugum: sub iura togati

9.239 Ciuis eo. Quisquis Magno uiuente secundus,

9.240 Hic mihi primus erit. Sacris praestabitur umbris

9.241 Summus honor; dominum quem clades cogit habebo,

9.242 Nullum, Magne, ducem: te solum in bella secutus

9.243 Post te fata sequar; nec enim sperare secunda

9.244 Fas mihi nec liceat: fortuna cuncta tenentur

9.245 Caesaris; Emathium sparsit uictoria ferrum.

9.246 Clausa fides miseris, et toto solus in orbe est,

9.247 Qui uelit ac possit uictis praestare salutem.

9.248 Pompeio scelus est bellum ciuile perempto,

9.249 Quo fuerat uiuente fides. Si publica iura,

9.250 Si semper sequeris patriam, Cato, signa petamus,

9.251 Romanus quae consul habet." Sic ille profatus

9.252 Insiluit puppi iuuenum comitante tumultu.

9.253 Actum Romanis fuerat de rebus, et omnis

9.254 Indiga seruitii feruebat litore plebes.

9.255 Erupere ducis sacro de pectore uoces:

9.256 "Ergo pari uoto gessisti bella, iuuentus,

Priscien, Ars (3, 100, 20 ) Priscien, Ars (2, 339, 16 ) Priscien, Ars (2, 223, 10 ) Micon de Saint-Riquier, Opus prosodiacum (113 ) Raban Maur, Excerptio de Arte grammatica Prisciani (636D ) Anonyme, Florilegium Erfurtense (f. 123v ) Anonyme, Excerptiones de Prisciano (VII, 17 )

9.257 Tu quoque pro dominis et Pompeiana fuisti,

9.258 Non Romana manus? Quod non in regna laboras,

9.259 Quod tibi, non ducibus, uiuis morerisque, quod orbem

9.260 Acquiris nulli, quod iam tibi uincere tutum est,

9.261 Bella fugis quaerisque iugum ceruice uacanti

9.262 Et nescis sine rege pati! Nunc causa pericli

9.263 Digna uiris. Potuit uestro Pompeius abuti

9.264 Sanguine: nunc patriae iugulos ensesque negatis,

9.265 Cum prope libertas? unum fortuna reliquit

9.266 Iam tribus e dominis. Pudeat: plus regia Nili

Anonyme, Liber Glossarum (RE743 )

9.267 Contulit in leges et Parthi militis arcus.

9.268 Ite, o degeneres, Ptolomaei munus et arma

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (9, 278 )

9.269 Spernite. Quis uestras ulla putet esse nocentes

9.270 Caede manus? Credet faciles sibi terga dedisse,

9.271 Credet ab Emathiis primos fugisse Philippis.

9.272 Vadite securi; meruistis iudice uitam

9.273 Caesare, non armis, non obsidione subacti.

9.274 O famuli turpes, domini post fata prioris

9.275 Itis ad heredem. Cur non maiora mereri

9.276 Quam uitam ueniamque libet? Rapiatur in undas

9.277 Infelix coniux Magni prolesque Metelli,

9.278 Ducite Pompeios, Ptolomaei uincite munus.

9.279 Nostra quoque inuiso quisquis feret ora tyranno,

9.280 Non parua mercede dabit: sciat ista iuuentus

9.281 Ceruicis pretio bene se mea signa secutam.

9.282 Quin agite et magna meritum cum caede parate;

9.283 Ignauum scelus est tantum fuga." Dixit et omnes

9.284 Haud aliter medio reuocauit ab aequore puppes

9.285 Quam, simul effetas linquunt examina ceras

9.286 Atque oblita faui non miscent nexibus alas,

9.287 Sed sibi quaeque uolat nec iam degustat amarum

9.288 Desidiosa thymum, Phrygii sonus increpat aeris,

9.289 Attonitae posuere fugam studiumque laboris

9.290 Floriferi repetunt et sparsi mellis amorem:

9.291 Gaudet in Hyblaeo securus gramine pastor

9.292 Diuitias seruasse casae. Sic uoce Catonis

9.293 Inculcata uiris iusti patientia Martis.

9.294 Iamque actu belli non doctas ferre quietem

9.295 Constituit mentes serieque agitare laborum.

9.296 Primum litoreis miles lassatur harenis;

9.297 Proximus in muros et moenia Cyrenarum

9.298 Est labor; exclusus nulla se uindicat ira,

9.299 Poenaque de uictis sola est uicisse Catonis.

9.300 Inde peti placuit Libyci contermina Mauris

9.301 Regna Iubae, sed iter mediis natura uetabat

9.302 Syrtibus: hanc audax sperat sibi cedere uirtus.

9.303 Syrtes uel primam mundo natura figuram

9.304 Cum daret, in dubio pelagi terraeque reliquit;

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (9, 307 )

9.305 Nam neque subsedit penitus, quo stagna profundi

9.306 Acciperet, nec se defendit ab aequore tellus,

9.307 Ambigua sed lege loci iacet inuia sedes:

9.308 Aequora fracta uadis abruptaque terra profundo,

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (6, 60 )

9.309 Et post multa sonant proiecti litora fluctus.

9.310 Sic male deseruit nullosque exegit in usus

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (4, 8 ) Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (2, 23 )

9.311 Hanc partem natura sui. uel plenior alto

9.312 Olim Syrtis erat pelago penitusque natabat,

9.313 Sed rapidus Titan ponto sua lumina pascens

9.314 Aequora subduxit zonae uicina perustae,

9.315 Et nunc pontus adhuc Phoebo siccante repugnat:

9.316 Mox ubi damnosum radios admouerit aeuum,

9.317 Tellus Syrtis erit; nam iam breuis unda superne

9.318 Innatat, et late periturum deficit aequor.

9.319 Vt primum remis actum mare propulit omne

9.320 Classis onus, densis fremuit niger imbribus auster.

9.321 In sua regna furens, temptatum classibus aequor

9.322 Turbine defendit longeque a Syrtibus undas

9.323 Egit et illato confregit litore pontum.

9.324 Tum quarum recto deprendit carbasa malo,

9.325 Eripuit nautis, frustraque rudentibus ausis

9.326 Vela negare noto spatium uicere carinae,

9.327 Atque ultra proram tumuit sinus. Omnia si quis

9.328 Prouidus antemnae suffixit lintea summae,

9.329 Vincitur et nudis auerritur armamentis.

9.330 Sors melior classi quae fluctibus incidit altis

9.331 Et certo iactata mari. Quaecumque leuatae

9.332 Arboribus caesis flatum effudere prementem,

9.333 Abstulit has liber uentis contraria uoluens

9.334 Aestus et obnixum uictor detrusit in austrum.

9.335 Has uada destituunt, atque interrupta profundo

9.336 Terra ferit puppes, dubioque obnoxia fato

9.337 Pars sedet una ratis, pars altera pendet in undis.

9.338 Tunc magis impactis breuius mare terraque saepe

9.339 Obuia consurgens; quamuis elisus ab austro,

9.340 Saepe tamen cumulos fluctus non uincit harenae.

9.341 Eminet in tergo pelagi procul omnibus aruis

9.342 Inuiolatus aqua sicci iam pulueris agger,

9.343 Stant miseri nautae, terraeque haerente carina

9.344 Litora nulla uident. Sic partem intercipit aequor;

9.345 Pars ratium maior regimen clauumque secuta est

9.346 Tuta fuga nautasque loci sortita peritos

9.347 Torpentem Tritonos adit illaesa paludem.

9.348 Hanc, ut fama, deus, quem toto litore pontus

9.349 Audit uentosa perflantem marmora concha,

9.350 Hanc et Pallas amat, patrio quae uertice nata

9.351 Terrarum primam Libyen (nam proxima caelo est,

9.352 Vt probat ipse calor) tetigit stagnique quieta

9.353 Vultus uidit aqua posuitque in margine plantas

9.354 Et se dilecta Tritonida dixit ab unda.

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (2, 171 )

9.355 Quam iuxta Lethon tacitus praelabitur amnis,

9.356 Infernis, ut fama, trahens obliuia uenis,

9.357 Atque, insopiti quondam tutela draconis,

9.358 Hesperidum pauper spoliatis frondibus hortus.

9.359 Inuidus, annoso qui famam derogat aeuo,

9.360 Qui uates ad uera uocat. Fuit aurea silua

9.361 Diuitiisque graues et fuluo germine rami

9.362 Virgineusque chorus, nitidi custodia luci,

9.363 Et numquam somno damnatus lumina serpens

9.364 Robora complexus rutilo curuata metallo.

9.365 Abstulit arboribus pretium nemorique laborem

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (9, 366 ) Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (9, 366 )

9.366 Alcides passusque inopes sine pondere ramos

9.367 Rettulit Argolico fulgentia poma tyranno.

Aphtonius, De metris (6, 38, 29 )

9.368 His igitur depulsa locis eiectaque classis

9.369 Syrtibus haud ultra Garamantidas attigit undas,

9.370 Sed duce Pompeio Libyae melioris in oris

9.371 Mansit. at impatiens uirtus haerere Catonis

9.372 Audet in ignotas agmen committere gentes

9.373 Armorum fidens et terra cingere Syrtim;

9.374 Hoc eadem suadebat hiems, quae clauserat aequor

9.375 Et spes imber erat nimios metuentibus ignes,

9.376 Vt neque sole uiam nec duro frigore saeuam

9.377 Inde polo Libyes, hinc bruma temperet annus;

9.378 Atque ingressurus steriles sic fatur harenas:

9.379 "O quibus una salus placuit mea castra secutis

9.380 Indomita ceruice mori, componite mentes

9.381 Ad magnum uirtutis opus summosque labores.

9.382 Vadimus in campos steriles exustaque mundi,

9.383 Qua nimius Titan et rarae in fontibus undae,

9.384 Siccaque letiferis squalent serpentibus arua:

9.385 Durum iter ad leges, patriaeque ruentis amore

9.386 Per mediam Libyen ueniant atque inuia temptent,

9.387 Si quibus in nullo positum est euadere uoto,

9.388 Si quibus ire sat est; neque enim mihi fallere quemquam

9.389 Est animus tectoque metu perducere uulgus.

9.390 Hi mihi sint comites, quos ipsa pericula ducent,

9.391 Qui me teste pati uel quae tristissima pulchrum

9.392 Romanumque putant. At qui sponsore salutis

9.393 Miles eget capiturque animae dulcedine, uadat

9.394 Ad dominum meliore uia. Dum primus harenas

9.395 Ingrediar primusque gradus in puluere ponam,

9.396 Me calor aetherius feriat, mihi plena ueneno

9.397 Occurrat serpens, fatoque pericula uestra

9.398 Praetemptate meo: sitiat, quicumque bibentem

9.399 Viderit, aut umbras nemorum quicumque petentem,

9.400 Aestuet, aut equitem peditum praecedere turmas,

9.401 Deficiat: si quo fuerit discrimine notum,

9.402 Dux an miles eam. Serpens, sitis, ardor harenae

9.403 Dulcia uirtuti; gaudet patientia duris;

9.404 Laetius est, quotiens magno sibi constat, honestum.

9.405 Sola potest Libye turba praestare malorum,

9.406 Vt deceat fugisse uiros." Sic ille pauentes

9.407 Incendit uirtute animos et amore laborum

9.408 Irreducemque uiam deserto limite carpit,

9.409 Et sacrum paruo nomen clausura sepulchro

9.410 Inuasit Libye securi fata Catonis.

9.411 Tertia pars rerum Libye, si credere famae

9.412 Cuncta uelis; at si uentos caelumque sequaris,

9.413 Pars erit Europae. Nec enim plus litora Nili,

9.414 Quam Scythicus Tanais primis a Gadibus absunt,

9.415 Vnde Europa fugit Libyen et litora flexu

9.416 Oceano fecere locum; sed maior in unam

9.417 Orbis abit Asiam. Nam cum communiter istae

9.418 Effundant zephyrum, boreae latus illa sinistrum

9.419 Contingens dextrumque noti discedit in ortus

9.420 Eurum sola tenens. Libyae quod fertile terrae est

9.421 Vergit in occasus; sed et haec non fontibus ullis

9.422 Soluitur: arctoos raris aquilonibus imbres

9.423 Accipit et nostris reficit sua rura serenis.

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (8, 411 )

9.424 In nullas uitiatur opes; non aere neque auro

9.425 Excoquitur, nullo glebarum crimine pura

9.426 Et penitus terra est. Tantum Maurusia genti

9.427 Robora diuitiae, quarum non nouerat usum,

9.428 Sed citri contenta comis uiuebat et umbra.

9.429 In nemus ignotum nostrae uenere secures,

9.430 Extremoque epulas mensasque petimus ab orbe.

Aldhelm, De metris (79, 15 ) Aldhelm, (prol. 106 )

9.431 At quaecumque uagam Syrtim complectitur ora

9.432 Sub nimio proiecta die, uicina perusti

9.433 Aetheris, exurit messes et puluere Bacchum

9.434 Enecat et nulla putris radice tenetur.

9.435 Temperies uitalis abest, et nulla sub illa

9.436 Cura Iouis terra est; natura deside torpet

9.437 Orbis et immotis annum non sentit harenis.

9.438 Hoc tam segne solum raras tamen exerit herbas,

9.439 Quas Nasamon, gens dura, legit, qui proxima ponto

9.440 Nudus rura tenet, quem mundi barbara damnis

9.441 Syrtis alit. Nam litoreis populator harenis

9.442 Imminet et nulla portus tangente carina

9.443 Nouit opes; sic cum toto commercia mundo

9.444 Naufragiis Nasamones habent. Hac ire Catonem

9.445 Dura iubet uirtus. Illic secura iuuentus

9.446 Ventorum nullasque timens tellure procellas

9.447 Aequoreos est passa metus. Nam litore sicco,

9.448 Quam pelago, Syrtis uiolentius excipit austrum,

9.449 Et terrae magis ille nocens; non montibus ortum

9.450 Aduersis frangit Libye scopulisque repulsum

9.451 Dissipat, et liquidas se turbine soluit in auras,

9.452 Nec ruit in siluas annosaque robora torquens

9.453 Lassatur: patet omne solum liberque meatu

9.454 Aeoliam rabiem totis exercet habenis,

9.455 Et non imbriferam contorto puluere nubem

9.456 In flexum uiolentus agit: pars plurima terrae

9.457 Tollitur et numquam resoluto uertice pendet.

9.458 Regna uidet pauper Nasamon errantia uento

9.459 Discussasque domos, uolitantque a culmine raptae

9.460 Detecto Garamante casae. Non altius ignis

9.461 Rapta uehit, quantumque licet consurgere fumo

9.462 Et uiolare diem, tantus tenet aera puluis.

9.463 Tum quoque Romanum solito uiolentior agmen

9.464 Aggreditur, nullisque potest consistere miles

9.465 Instabilis raptis etiam, quas calcat, harenis.

9.466 Concuteret terras orbemque a sede moueret,

9.467 Si solida Libye compage et pondere duro

9.468 Clauderet exesis austrum scopulosa cauernis;

9.469 Sed quia mobilibus facilis turbatur harenis,

9.470 Nusquam luctando stabilis manet, imaque tellus

9.471 Stat, quia summa fugit. Galeas et scuta uirorum

9.472 Pilaque contorsit uiolento spiritus actu

9.473 Intentusque tulit magni per inania caeli.

9.474 Illud in extrema forsan longeque remota

9.475 Prodigium tellure fuit, delapsaque caelo

Iunius Philargyrius, Explanatio in Bucolica Vergilii (4, 7 )

9.476 Arma timent gentes hominumque erepta lacertis

9.477 A superis demissa putant. Sic illa profecto

9.478 Sacrifico cecidere Numae, quae lecta iuuentus

9.479 Patricia ceruice mouet: spoliauerat auster

9.480 Aut boreas populos ancilia nostra ferentes.

9.481 Sic orbem torquente noto Romana iuuentus

9.482 Procubuit timuitque rapi; constrinxit amictus

9.483 Inseruitque manus terrae nec pondere solo,

9.484 Sed nisu iacuit, uix sic immobilis austro,

9.485 Qui super ingentes cumulos inuoluit harenae

9.486 Atque operit tellure uiros. uix tollere miles

9.487 Membra ualet multo congestu pulueris haerens.

9.488 Alligat et stantis affusae magnus harenae

9.489 Agger, et immoti terra surgente tenentur.

9.490 Saxa tulit penitus discussis proruta muris

9.491 Effuditque procul miranda sorte malorum:

9.492 Qui nullas uidere domos, uidere ruinas.

9.493 Iamque iter omne latet, nec sunt discrimina terrae:

9.494 Vlla, nisi aetheriae, medio uelut aequore, flammae

9.495 Sideribus nouere uiam, nec sidera tota

9.496 Ostendit Libycae finitor circulus orae

9.497 Multaque deuexo terrarum margine celat.

9.498 Vtque calor soluit quem torserat aera uentus,

9.499 Incensusque dies, manant sudoribus artus,

9.500 Arent ora siti: conspecta est parua maligna

9.501 Vnda procul uena, quam uix e puluere miles

9.502 Corripiens patulum galeae confundit in orbem

9.503 Porrexitque duci. Squalebant puluere fauces

9.504 Cunctorum, minimumque tenens dux ipse liquoris

9.505 Inuidiosus erat. "Mene" inquit "degener unum

9.506 Miles in hac turba uacuum uirtute putasti?

9.507 Vsque adeo mollis primisque caloribus impar

9.508 Sum uisus? quanto poena tu dignior ista es,

9.509 Qui populo sitiente bibas!" Sic concitus ira

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (3, 663 )

9.510 Excussit galeam, suffecitque omnibus unda.

9.511 Ventum erat ad templum, Libycis quod gentibus unum

9.512 Inculti Garamantes habent; stat sortiger illis

9.513 Iuppiter, ut memorant, sed non aut fulmina uibrans

9.514 Aut similis nostro, sed tortis cornibus, Hammon.

9.515 Non illic Libycae posuerunt ditia gentes

Priscien, Ars (2, 338, 5-6 ) Priscien, Ars (2, 249, 1-2 )

9.516 Templa, nec Eois splendent donaria gemmis.

9.517 Quamuis Aethiopum populis Arabumque beatis

9.518 Gentibus atque Indis unus sit Iuppiter Hammon,

9.519 Pauper adhuc deus est, nullis uiolata per aeuum

9.520 Diuitiis delubra tenens, morumque priorum

9.521 Numen Romano templum defendit ab auro

9.522 Esse locis superos testatur silua per omnem

9.523 Sola uirens Libyen. Nam quidquid puluere sicco

9.524 Separat ardentem tepida Berenicida Lepti,

9.525 Ignorat frondes; solus nemus abstulit Hammon.

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (8, 201 )

9.526 Siluarum fons causa loco, qui putria terrae

9.527 Alligat et domitas unda conectit harenas.

9.528 Hic quoque nil obstat Phoebo, cum cardine summo

9.529 Stat librata dies; truncum uix protegit arbor:

9.530 Tam breuis in medium radiis compellitur umbra.

9.531 Deprensum est hunc esse locum qua circulus alti

9.532 Solstitii medium signorum percutit orbem.

9.533 Non obliqua meant, nec Tauro Scorpios exit

Anonyme, Commenta Bernensia (9, 694 )

9.534 Rectior, aut Aries donat sua tempora Librae,

9.535 Aut Astraea iubet lentos descendere Pisces.

9.536 Par Geminis Chiron, et idem quod Carcinus ardens

Priscien, Ars (3, 220, 9-10 )

9.537 Vmidus Aegoceros, nec plus Leo tollitur Vrna.

9.538 At tibi, quaecumque es Libyco gens igne dirempta,

9.539 In noton umbra cadit, quae nobis exit in arcton.

9.540 Te segnis Cynosura subit, tu sicca profundo

9.541 Mergi Plaustra putas nullumque in uertice semper

9.542 Sidus habes immune mari; procul axis uterque est,

9.543 Et fuga signorum medio rapit omnia caelo.

9.544 Stabant ante fores populi quos miserat Eos

9.545 Cornigerique Iouis monitu noua fata petebant;

9.546 Sed Latio cessere duci, comitesque Catonem

9.547 Orant exploret Libycum memorata per orbem

9.548 Numina, de fama tam longi iudicet aeui.

9.549 Maximus hortator scrutandi uoce deorum

9.550 Euentus Labienus erat: "Sors obtulit" inquit

9.551 "Et fortuna uiae tam magni numinis ora

9.552 Consiliumque dei; tanto duce possumus uti

9.553 Per Syrtes bellisque datos cognoscere casus.

9.554 Nam cui crediderim superos arcana daturos

9.555 Dicturosque magis quam sancto uera Catoni?

9.556 Certe uita tibi semper derecta supernas

9.557 Ad leges sequerisque deum. Datur ecce loquendi

9.558 Cum Ioue libertas: inquire in fata nefandi

Eutyches, Ars de uerbo (5, 482, 4 )

9.559 Caesaris, et patriae uenturos excute mores:

9.560 Iure suo populis uti legumque licebit,

9.561 An bellum ciuile perit? Tua pectora sacra

9.562 Voce reple; durae saltem uirtutis amator

9.563 Quaere quid est uirtus et posce exemplar honesti."

9.564 Ille, deo plenus tacita quem mente gerebat,

9.565 Effudit dignas adytis e pectore uoces:

9.566 "Quid quaeri, Labiene, iubes? an liber in armis

9.567 Occubuisse uelim potius quam regna uidere?

9.568 An sit uita nihil? si longa, an differat aetas?

9.569 An noceat uis ulla bono? fortunaque perdat

9.570 Opposita uirtute minas, laudandaque uelle

9.571 Sit satis, et numquam successu crescat honestum?

9.572 Scimus, et hoc nobis non altius inseret Hammon.

9.573 Haeremus cuncti superis, temploque tacente

9.574 Nil facimus non sponte dei; nec uocibus ullis

9.575 Numen eget, dixitque semel nascentibus auctor

9.576 Quicquid scire licet, steriles nec legit harenas

9.577 Vt caneret paucis mersitque hoc puluere uerum

9.578 Estque dei sedes nisi terra et pontus et aer

9.579 Et caelum et uirtus. Superos quid quaerimus ultra?

9.580 Iuppiter est quodcumque uides, quodcumque moueris.

Servius, Commentarii in Vergilii Georgica (4, 221 ) Servius, Commentarii in Vergilii Eclogas (3, 60 ) Iunius Philargyrius, Scholia Bernensia in Georgica (4, 221 )

9.581 Sortilegis egeant dubii semperque futuris

9.582 Casibus ancipites; me non oracula certum,

9.583 Sed mors certa facit. pauido fortique cadendum est:

9.584 Hoc satis est dixisse Iouem." Sic ille profatus

9.585 Seruataque fide templi discedit ab aris,

9.586 Non exploratum populis Hammona relinquens.

9.587 Ipse manu sua pila gerit, praecedit anheli

9.588 Militis ora pedes, monstrat tolerare uapores,

9.589 Non iubet, et nulla uehitur ceruice supinus

9.590 Carpentoque sedens; somni parcissimus ipse est,

9.591 Vltimus haustor aquae: cum tandem fonte reperto

9.592 Indiga cogatur laticis certare iuuentus,

9.593 Stat dum lixa bibat. Si ueris magna paratur

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (9, 618 ) Fulgence le Mythographe, Expositio sermonum antiquorum (55 )

9.594 Fama bonis et si successu nuda remoto

9.595 Inspicitur uirtus, quidquid laudamus in ullo

9.596 Maiorum, fortuna fuit. Quis Marte secundo,

9.597 Quis tantum meruit populorum sanguine nomen?

9.598 Hunc ego per Syrtes Libyaeque extrema triumphum

9.599 Ducere maluerim, quam ter Capitolia curru

9.600 Scandere Pompei, quam frangere colla Iugurthae.

9.601 Ecce parens uerus patriae, dignissimus aris,

9.602 Roma, tuis, per quem numquam iurare pudebit,

9.603 Et quem, si steteris umquam ceruice soluta,

9.604 Nunc, olim, factura deum es. Iam spissior ignis,

9.605 Et plaga, quam nullam superi mortalibus ultra

9.606 A medio fecere die, calcatur, et unda

9.607 Rarior: inuentus mediis fons unus harenis

9.608 Largus aquae, sed quem serpentum turba tenebat

9.609 Vix capiente loco. Stabant in margine siccae

9.610 Aspides, in mediis sitiebant dipsades undis.

9.611 Ductor, ut aspexit perituros fonte relicto,

9.612 Alloquitur: "Vana specie conterrite leti,

9.613 Ne dubita, miles, tutos haurire liquores.

9.614 Noxia serpentum est admixto sanguine pestis,

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (9, 720 ) Isidore de Séville, Etymologiae (12, 4, 42 ) Anonyme, Liber Glossarum (VE150 ) Raban Maur, De universo (234B )

9.615 Morsu uirus habent et fatum dente minantur;

9.616 Pocula morte carent." Dixit dubiumque uenenum

9.617 Hausit, et in tota Libyae fons unus harena

9.618 Ille fuit de quo primus sibi posceret undam.

9.619 Cur Libycus tantis exundet pestibus aer

9.620 Fertilis in mortes, aut quid secreta nocenti

9.621 Miscuerit natura solo, non cura laborque

9.622 Noster scire ualet, nisi quod uulgata per orbem

9.623 Fabula pro uera decepit saecula causa.

9.624 Finibus extremis Libyes, ubi feruida tellus

Phocas, Ars de nomine et uerbo (47 )

9.625 Accipit Oceanum demisso sole calentem,

9.626 Squalebant late Phorcynidos arua Medusae,

Priscien, Ars (2, 219, 17 ) Servius (pseudo), Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (5, 240 ) Servius (pseudo), Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (5, 240 )

9.627 Non nemorum protecta coma, non mollia suco,

9.628 Sed dominae uultu conspectis aspera saxis.

9.629 Hoc primum natura nocens in corpore saeuas

9.630 Eduxit pestes; illis e faucibus angues

9.631 Stridula fuderunt uibratis sibila linguis,

9.632 Femineae qui more comae per terga soluti

9.633 Ipsa flagellabant gaudentis colla Medusae.

9.634 Surgunt aduersa surrectae fronte colubrae,

9.635 Vipereumque fluit depexo crine uenenum.

9.636 Hoc habet infelix cunctis impune Medusa

9.637 Quod spectare licet. Nam rictus oraque monstri

9.638 Quis timuit? quem, qui recto se lumine uidit,

9.639 Passa Medusa mori est? Rapuit dubitantia fata

9.640 Praeuenitque metus; anima periere retenta

9.641 Membra, nec emissae riguere sub ossibus umbrae.

9.642 Eumenidum crines solos mouere furores;

9.643 Cerberos Orpheo leniuit sibila cantu;

9.644 Amphitryoniades uidit, cum uinceret, hydram:

9.645 Hoc monstrum timuit genitor numenque secundum

9.646 Phorcys aquis Cetoque parens ipsaeque sorores

9.647 Gorgones; hoc potuit caelo pelagoque minari

Micon de Saint-Riquier, Opus prosodiacum (175 )

9.648 Torporem insolitum mundoque obducere terram.

9.649 E caelo uolucres subito cum pondere lapsae,

9.650 In scopulis haesere ferae, uicina colentes

9.651 Aethiopum totae riguerunt marmore gentes.

9.652 Nullum animal uisus patiens, ipsique retrorsum

9.653 Effusi faciem uitabant Gorgonos angues.

9.654 Illa sub Hesperiis stantem Titana columnis

9.655 In cautes Atlanta dedit, caeloque timente

9.656 Olim Phlegraeo stantes serpente gigantas

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (4, 597 )

9.657 Erexit montes bellumque immane deorum

9.658 Pallados e medio confecit pectore Gorgon.

9.659 Quo postquam partu Danaes et diuite nimbo

Sedulius Scotus, Collectaneum miscellaneum (80, 17, 15 )

9.660 Ortum Parrhasiae uexerunt Persea pinnae

9.661 Arcados, auctoris citharae liquidaeque palaestrae,

9.662 Et subitus praepes Cyllenida sustulit harpen,

9.663 Harpen alterius monstri iam caede rubentem,

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (7, 732 )

9.664 A Ioue dilectae fuso custode iuuencae

9.665 Auxilium uolucri Pallas tulit innuba fratri

9.666 Pacta caput monstri terraeque in fine Libyssae

9.667 Persea Phoebeos conuerti iussit ad ortus

9.668 Gorgonos auerso sulcantem regna uolatu

9.669 Et clipeum laeuae fuluo dedit aere nitentem,

9.670 In quo saxificam iussit spectare Medusam;

9.671 Quam sopor aeternam tracturus morte quietem

9.672 Obruit haut totam: uigilat pars magna comarum,

9.673 Defenduntque caput protenti crinibus hydri;

9.674 Pars iacet in medios uultus oculique tenebras.

9.675 Ipsa regit trepidum Pallas, dextraque trementem

9.676 Perseos auersi Cyllenida derigit harpen

9.677 Lata colubriferi rumpens confinia colli.

9.678 Quos habuit uultus hamati uulnere ferri

9.679 Caesa caput Gorgon! quanto spirare ueneno

9.680 Ora rear, quantumque oculos effundere mortis!

9.681 Nec Pallas spectare potest, uultusque gelassent

9.682 Perseos auersi, si non Tritonia densos

9.683 Sparsisset crines texissetque ora colubris.

9.684 Aliger in caelum sic rapta Gorgone fugit.

9.685 Ille quidem pensabat iter propiusque secabat

9.686 Aera, si medias Europae scinderet urbes:

9.687 Pallas frugiferas iussit non laedere terras

9.688 Et parci populis. Quis enim non praepete tanto

9.689 Aethera respiceret? Zephyro conuertitur ales

9.690 Itque super Libyen, quae nullo consita cultu

9.691 Sideribus Phoeboque uacat; premit orbita solis

9.692 Exuritque solum, nec terra celsior ulla

9.693 Nox cadit in caelum lunaeque meatibus obstat,

9.694 Si flexus oblita uagi per recta cucurrit

9.695 Signa nec in borean aut in noton effugit umbram.

9.696 Illa tamen sterilis tellus fecundaque nulli

Anonyme, Florilegium ex codice Parisino 8071 (f. 58r )

9.697 Arua bono uirus stillantis tabe Medusae

9.698 Concipiunt dirosque fero de sanguine rores,

9.699 Quos calor adiuuit putrique incoxit harenae.

9.700 Hic, quae prima caput mouit de puluere, tabes

9.701 Aspida somniferam tumida ceruice leuauit.

9.702 Plenior huic sanguis et crassi gutta ueneni

9.703 Decidit: in nulla plus est serpente coactum.

9.704 Ipsa caloris egens gelidum non transit in orbem

9.705 Sponte sua Niloque tenus metitur harenas.

9.706 Sed quis erit nobis lucri pudor? inde petuntur

9.707 Huc Libycae mortes, et fecimus aspida mercem.

9.708 At non stare suum miseris passura cruorem

9.709 Squamiferos ingens haemorrhois explicat orbes,

9.710 Natus et ambiguae coleret qui Syrtidos arua

9.711 Chersydros tractique uia fumante chelydri

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (9, 711 ) Isidore de Séville, Etymologiae (12, 4, 24 ) Anonyme, Liber Glossarum (CE220 )

9.712 Et semper recto lapsurus limite cenchris;

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (9, 712 ) Isidore de Séville, Etymologiae (12, 4, 26 ) Anonyme, Liber Glossarum (CE286 )

9.713 Pluribus ille notis uariatam tinguitur aluum,

9.714 Quam paruis pictus maculis Thebanus ophites.

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (9, 716 ) Isidore de Séville, Etymologiae (12, 4, 30 ) Anonyme, Liber Glossarum (OB182 )

9.715 Concolor exustis atque indiscretus harenis

9.716 Hammodytes spinaque uagi torquente cerastae

9.717 Et scytale sparsis etiamnunc sola pruinis

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (9, 717 ) Isidore de Séville, Etymologiae (12, 4, 19 ) Anonyme, Liber Glossarum (SC240 )

9.718 Exuuias positura suas et torrida dipsas

9.719 Et grauis in geminum uergens caput amphisbaena

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (9, 719 ) Isidore de Séville, Etymologiae (12, 4, 20 ) Anonyme, Liber Glossarum (AM165 )

9.720 Et natrix uiolator aquae iaculique uolucres

Phocas, Ars de nomine et uerbo (44 ) Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (9, 720 ) Priscien, Ars (2, 165, 17 ) Isidore de Séville, Etymologiae (12, 4, 29 ) Isidore de Séville, Etymologiae (12, 4, 25 ) Hildéric du Mont Cassin, Ars grammatica (59 ) Anonyme, Liber Glossarum (IA92 ) Anonyme, Liber Glossarum (RI111 ) Anonyme, Glossae ex codice Cassinensi 402 (559, 17 )

9.721 Et contentus iter cauda sulcare parias

Servius, Commentarii in Vergilii Georgica (3, 426 ) Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (9, 721 ) Isidore de Séville, Etymologiae (12, 4, 27 ) Anonyme, Liber Glossarum (PA491 )

9.722 Oraque distendens auidus fumantia prester,

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (9, 722 ) Isidore de Séville, Etymologiae (12, 4, 6 ) Anonyme, Liber Glossarum (PR952 )

9.723 Ossaque dissoluens cum corpore tabificus seps,

Isidore de Séville, Etymologiae (12, 4, 31 ) Anonyme, Liber Glossarum (SE433 )

9.724 Sibilaque effundens cunctas terrentia pestes,

9.725 Ante uenena nocens, late sibi summouet omne

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (7, 753 )

9.726 Vulgus et in uacua regnat basiliscus harena.

9.727 Vos quoque, qui cunctis innoxia numina terris

9.728 Serpitis, aurato nitidi fulgore dracones,

9.729 Letiferos ardens facit Africa; ducitis altum

9.730 Aera cum pinnis armentaque tota secuti

9.731 Rumpitis ingentes amplexi uerbere tauros;

9.732 Nec tutus spatio est elephans: datis omnia leto,

Priscien, Ars (2, 217, 15 )

9.733 Nec uobis opus est ad noxia fata ueneno.

9.734 Has inter pestes duro Cato milite siccum

9.735 Emetitur iter tot tristia fata suorum

9.736 Insolitasque uidens paruo cum uulnere mortes.

9.737 Signiferum iuuenem Tyrrheni sanguinis Aulum

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (9, 718 ) Isidore de Séville, Etymologiae (12, 4, 32 ) Anonyme, Liber Glossarum (DI536 )

9.738 Torta caput retro dipsas calcata momordit.

9.739 Vix dolor aut sensus dentis fuit, ipsaque leti

9.740 Frons caret inuidia, nec quicquam plaga minatur.

9.741 Ecce subit uirus tacitum, carpitque medullas

9.742 Ignis edax calidaque incendit uiscera tabe;

9.743 Ebibit umorem circum uitalia fusum

9.744 Pestis et in sicco linguam torrere palato

9.745 Coepit. Defessos iret qui sudor in artus

9.746 Non fuit, atque oculos lacrimarum uena refugit.

9.747 Non decus imperii, non maesti iura Catonis

9.748 Ardentem tenuere uirum, ne spargere signa

9.749 Auderet totisque furens exquireret aruis,

9.750 Quas poscebat aquas sitiens in corde uenenum.

9.751 Ille uel in Tanain missus Rhodanumque Padumque

9.752 Arderet Nilumque bibens per rura uagantem.

9.753 Accessit morti Libye, fatique minorem

9.754 Famam dipsas habet terris adiuta perustis.

9.755 Scrutatur uenas penitus squalentis harenae;

9.756 Nunc redit ad Syrtes et fluctus accipit ore,

9.757 Aequoreusque placet, sed non et sufficit, umor;

9.758 Nec sentit fatique genus mortemque ueneni,

9.759 Sed putat esse sitim, ferroque aperire tumentis

9.760 Sustinuit uenas atque os implere cruore.

9.761 Iussit signa rapi propere Cato; discere nulli

9.762 Permissum est hoc posse sitim. Sed tristior illo

9.763 Mors erat ante oculos, miserique in crure Sabelli

9.764 Seps stetit exiguus, quem flexo dente tenacem

9.765 Auulsitque manu piloque affixit harenis.

Priscien, Ars (2, 527, 4 )

9.766 Parua modo serpens, sed qua non ulla cruentae

9.767 Tantum mortis habet. Nam plagae proxima circum

9.768 Fugit rupta cutis pallentiaque ossa retexit;

9.769 Iamque sinu laxo nudum sine corpore uulnus.

9.770 Membra natant sanie, surae fluxere, sine ullo

9.771 Tegmine poples erat, femorum quoque musculus omnis

9.772 Liquitur, et nigra destillant inguina tabe.

9.773 Dissiluit stringens uterum membrana, fluuntque

9.774 Viscera; nec, quantus toto de corpore debet,

9.775 Effluit in terras, saeuum sed membra uenenum

9.776 Decoquit, in minimum mox contrahit omnia uirus.

9.777 Vincula neruorum et laterum textura cauumque

9.778 Pectus et abstrusum fibris uitalibus: omne

9.779 Quidquid homo est aperit pestis. Natura profana

9.780 Morte patet: manant umeri fortesque lacerti,

9.781 Colla caputque fluunt. Calido non ocius austro

9.782 Nix resoluta cadit nec solem cera sequetur.

9.783 Parua loquor, corpus sanie stillasse perustum:

9.784 Hoc et flamma potest; sed qui rogus abstulit ossa?

9.785 Haec quoque discedunt, putrisque secuta medullas

9.786 Nulla manere sinunt rapidi uestigia fati.

9.787 Cinyphias inter pestes tibi palma nocendi est:

9.788 Eripiunt omnes animam, tu sola cadauer.

9.789 Ecce subit facies leto diuersa fluenti.

9.790 Nasidium Marsi cultorem torridus agri

9.791 Percussit prester. Illi rubor igneus ora

9.792 Succendit, tenditque cutem pereunte figura

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (10, 167-168 )

9.793 Miscens cuncta tumor toto iam corpore maior,

9.794 Humanumque egressa modum super omnia membra

9.795 Efflatur sanies late pollente ueneno;

9.796 Ipse latet penitus congesto corpore mersus,

9.797 Nec lorica tenet distenti corporis auctum.

9.798 Spumeus accenso non sic exundat aeno

9.799 Vndarum cumulus, nec tantos carbasa coro

9.800 Curuauere sinus. Tumidos iam non capit artus

9.801 Informis globus et confuso pondere truncus.

9.802 Intactum uolucrum rostris epulasque daturum

9.803 Haut impune feris non ausi tradere busto

9.804 Nondum stante modo crescens fugere cadauer.

9.805 Sed maiora parant Libycae spectacula pestes.

9.806 Impressit dentes haemorrhois aspera Tullo,

Priscien, Ars (3, 215, 27-28 )

9.807 Magnanimo iuueni miratorique Catonis.

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (8, 517 )

9.808 Vtque solet pariter totis se effundere signis

9.809 Corycii pressura croci, sic omnia membra

9.810 Emisere simul rutilum pro sanguine uirus.

9.811 Sanguis erant lacrimae; quaecumque foramina nouit

9.812 Vmor, ab his largus manat cruor: ora redundant

9.813 Et patulae nares, sudor rubet; omnia plenis

9.814 Membra fluunt uenis, totum est pro uulnere corpus.

9.815 At tibi, Laeue miser, fixus praecordia pressit

9.816 Niliaca serpente cruor, nulloque dolore

9.817 Testatus morsus subita caligine mortem

9.818 Accipis et socias somno descendis ad umbras.

9.819 Non tam ueloci corrumpunt pocula leto,

9.820 Stipite quae diro uirgas mentita Sabaeas

9.821 Toxica fatilegi carpunt matura Saitae.

9.822 Ecce procul saeuus sterilis se robore trunci

9.823 Torsit et immisit (iaculum uocat Africa) serpens

9.824 Perque caput Pauli transactaque tempora fugit.

9.825 Nil ibi uirus agit: rapuit cum uulnere fatum.

9.826 Deprensum est, quae funda rotat, quam lenta uolarent

9.827 Quam segnis Scythicae strideret harundinis aer.

9.828 Quid prodest miseri basiliscus cuspide Murri

9.829 Transactus? uelox currit per tela uenenum

9.830 Inuaditque manum; quam protinus ille retecto

9.831 Ense ferit totoque semel demittit ab armo,

9.832 Exemplarque sui spectans miserabile leti

9.833 Stat tutus pereunte manu. Quis fata putauit

9.834 Scorpion aut uires maturae mortis habere?

9.835 Ille minax nodis et recto uerbere saeuus

9.836 Teste tulit caelo uicti decus Orionis.

9.837 Quis calcare tuas metuat, salpuga, latebras?

9.838 Et tibi dant Stygiae ius in sua fila sorores.

9.839 Sic nec clara dies nec nox dabat atra quietem

9.840 Suspecta miseris in qua tellure iacebant.

9.841 Nam neque congestae struxere cubilia frondes,

9.842 Nec culmis creuere tori, sed corpora fatis

9.843 Expositi uoluuntur humo calidoque uapore

9.844 Alliciunt gelidas nocturno frigore pestes

9.845 Innocuosque diu rictus torpente ueneno

9.846 Inter membra fouent. Nec, quae mensura uiarum

9.847 Quisue modus, norunt caelo duce; saepe querentes:

9.848 "Reddite, di" clamant "miseris, quae fugimus, arma,

9.849 Reddite Thessaliam. Patimur cur segnia fata

9.850 In gladios iurata manus? pro Caesare pugnant

9.851 Dipsades et peragunt ciuilia bella cerastae.

9.852 Ire libet qua zona rubens atque axis inustus

9.853 Solis equis, iuuat aetheriis ascribere causis

9.854 Quod peream, caeloque mori. Nil, Africa, de te

9.855 Nec de te, natura, queror: tot monstra ferentem

9.856 Gentibus ablatum dederas serpentibus orbem

9.857 Impatiensque solum. Cereris cultore negato

9.858 Damnasti atque homines uoluisti desse uenenis.

9.859 In loca serpentum nos uenimus: accipe poenas,

9.860 Tu, quisquis superum commercia nostra perosus

9.861 Hinc torrente plaga, dubiis hinc Syrtibus orbem

9.862 Abrumpens medio posuisti limite mortes.

9.863 Per secreta tui bellum ciuile recessus

9.864 Vadit et arcani miles tibi conscius orbis

9.865 Claustra ferit mundi. forsan maiora supersunt

9.866 Ingressis. Coeunt ignes stridentibus undis,

9.867 Et premitur natura poli. Sed longius ista

9.868 Nulla iacet tellus, quam fama cognita nobis

9.869 Tristia regna Iubae. Quaeremus forsitan istas

9.870 Serpentum terras; habet hoc solacia caelum:

9.871 Viuit adhuc aliquid. patriae non arua requiro

9.872 Europamque alios soles Asiamque uidentem:

9.873 Qua te parte poli, qua te tellure reliqui,

9.874 Africa? Cyrenis etiamnum bruma rigebat:

9.875 Exiguane uia legem conuertimus anni?

9.876 Imus in aduersos axes, euoluimur orbe,

9.877 Terga damus ferienda noto. nunc forsitan ipsa est

9.878 Sub pedibus iam Roma meis. Solacia fati

9.879 Haec petimus: ueniant hostes Caesarque sequatur

9.880 Qua fugimus." Sic dura suos patientia questus

9.881 Exonerat. Cogit tantos tolerare labores

9.882 Summa ducis uirtus, qui nuda fusus harena

9.883 Excubat atque omni fortunam prouocat hora.

9.884 Omnibus unus adest fatis; quocumque uocatus,

9.885 Aduolat atque ingens meritum maiusque salute

9.886 Contulit, in letum uires, puduitque gementem

9.887 Illo teste mori. Quod ius habuisset in ipsum

9.888 Vlla lues? casus alieno in pectore uincit

9.889 Spectatorque docet magnos nil posse dolores.

9.890 Vix miseris serum tanto lassata periclo

9.891 Auxilium Fortuna dedit. Gens unica terras

9.892 Incolit a saeuo serpentum innoxia morsu,

9.893 Marmaridae Psylli. Par lingua potentibus herbis,

9.894 Ipse cruor tutus nullumque admittere uirus

9.895 Vel cantu cessante potens. Natura locorum

9.896 Iussit ut immunes mixtis serpentibus essent;

9.897 Profuit in mediis sedem posuisse uenenis.

9.898 Pax illis cum morte data est. fiducia tanta est

9.899 Sanguinis: in terras paruus cum decidit infans,

9.900 Ne qua sit externae Veneris mixtura timentes,

9.901 Letifica dubios explorant aspide partus;

9.902 Vtque Iouis uolucer, calido cum protulit ouo

9.903 Implumis natos, solis conuertit ad ortus:

9.904 Qui potuere pati radios et lumine recto

9.905 Sustinuere diem, caeli seruantur in usus,

9.906 Qui Phoebo cessere iacent: sic pignora gentis

9.907 Psyllus habet, si quis tactos non horruit angues,

9.908 Si quis donatis lusit serpentibus infans.

9.909 Nec solum gens illa sua contenta salute

9.910 Excubat hospitibus, contraque nocentia monstra

9.911 Psyllus adest populis. Qui tunc Romana secutus

9.912 Signa, simul iussit statui tentoria ductor,

9.913 Primum, quas ualli spatium comprendit, harenas

9.914 Expurgat cantu uerbisque fugantibus angues.

9.915 Vltima castrorum medicatus circumit ignis.

9.916 Hic ebulum stridet, peregrinaque galbana sudant,

9.917 Et tamarix non laeta comas eoaque costos

9.918 Et panacea potens et Thessala centaurea

9.919 Peucedanonque sonant flammis Erycinaque thapsos,

9.920 Et larices fumoque grauem serpentibus urunt

9.921 Habrotonum et longe nascentis cornua cerui.

9.922 Sic nox tuta uiris. At si quis peste diurna

9.923 Fata trahit, tunc sunt magicae miracula gentis.

9.924 Psyllorumque ingens et rapti pugna ueneni.

9.925 Nam primum tacta designat membra saliua,

9.926 Quae cohibet uirus retinetque in uulnere pestem;

9.927 Plurima tunc uoluit spumanti carmina lingua

9.928 Murmure continuo, nec dat suspiria cursus

9.929 Vulneris, aut minimum patiuntur fata tacere.

9.930 Saepe quidem pestis nigris inserta medullis

9.931 Excantata fugit; sed si quod tardius audit

9.932 Virus et elicitum iussumque exire repugnat,

Priscien, Ars (2, 498, 1 )

9.933 Tunc superincumbens pallentia uulnera lambit

9.934 Ore uenena trahens et siccat dentibus artus

9.935 Extractamque potens gelido de corpore mortem

9.936 Expuit, et cuius morsus superauerit anguis,

9.937 Iam promptum Psyllis uel gustu nosse ueneni.

9.938 Hoc igitur tandem leuior Romana iuuentus

9.939 Auxilio late squalentibus errat in aruis.

9.940 Bis positis Phoebe flammis, bis luce recepta

9.941 Vidit areniuagum surgens fugiensque Catonem.

9.942 Iamque illic magis atque magis durescere puluis

9.943 Coepit et in terram Libye spissata redire,

9.944 Iamque procul rarae nemorum se tollere frondes,

9.945 Surgere congesto non culta mapalia culmo.

Servius Danielis, Commentarii in Vergilii Georgica (3, 340 )

9.946 Quanta dedit miseris melioris gaudia terrae,

9.947 Cum primum saeuos contra uidere leones!

9.948 Proxima Leptis erat, cuius statione quieta

9.949 Exegere hiemem nimbis flammisque carentem.

9.950 Caesar ut Emathia satiatus clade recessit,

9.951 Cetera curarum proiecit pondera soli

9.952 Intentus genero; cuius uestigia frustra

9.953 Terris sparsa legens fama duce tendit in undas

9.954 Threiciasque legit fauces et amore notatum

9.955 Aequor et Heroas lacrimoso litore turres,

9.956 Qua pelago nomen Nepheleias abstulit Helle.

9.957 Non Asiam breuioris aquae disterminat usquam

9.958 Fluctus ab Europa, quamuis Byzantion arto

9.959 Pontus et ostriferam dirimat Calchedona cursu

9.960 Euxinumque ferens paruo ruat ore Propontis.

9.961 Sigeasque petit famae mirator harenas

9.962 Et Simoentis aquas et Graio nobile busto

9.963 Rhoetion et multum debentes uatibus umbras.

9.964 Circumit exustae nomen memorabile Troiae

9.965 Magnaque Phoebei quaerit uestigia muri.

9.966 Iam siluae steriles et putres robore trunci

9.967 Assaraci pressere domos et templa deorum

9.968 Iam lassa radice tenent, ac tota teguntur

9.969 Pergama dumetis, etiam periere ruinae.

9.970 Aspicit Hesiones scopulos siluaque latentis

9.971 Anchisae thalamos, quo iudex sederit antro,

9.972 Vnde puer raptus caelo, quo uertice Nais

9.973 Luxerit Oenone; nullum est sine nomine saxum.

9.974 Inscius in sicco serpentem puluere riuum

9.975 Transierat, qui Xanthus erat; securus in alto

9.976 Gramine ponebat gressus: Phryx incola manes

9.977 Hectoreos calcare uetat; discussa iacebant

9.978 Saxa nec ullius faciem seruantia sacri:

9.979 "Herceas" monstrator ait "non respicis aras?"

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (2, 506 ) (premier), Mythographe du Vatican (3, 11, 3 )

9.980 O sacer et magnus uatum labor, omnia fato

9.981 Eripis et populis donas mortalibus aeuum.

9.982 Inuidia sacrae, Caesar, ne tangere famae;

9.983 Nam, si quid Latiis fas est promittere Musis,

9.984 Quantum Zmyrnaei durabunt uatis honores,

9.985 Venturi me teque legent; Pharsalia nostra

9.986 Viuet, et a nullo tenebris damnabimur aeuo.

9.987 Vt ducis impleuit uisus ueneranda uetustas,

9.988 Erexit subitas congestu caespitis aras

9.989 Votaque turicremos non irrita fudit in ignes:

9.990 "Di cinerum, Phrygias colitis quicumque ruinas,

9.991 Aeneaeque mei, quos nunc Lauinia sedes

9.992 Seruat et Alba, lares, et quorum lucet in aris

9.993 Ignis adhuc Phrygius, nullique aspecta uirorum

9.994 Pallas, in abstruso pignus memorabile templo,

9.995 Gentis Iuleae uestris clarissimus aris

9.996 Dat pia tura nepos et uos in sede priori

9.997 Rite uocat: date felices in cetera cursus,

9.998 Restituam populos; grata uice moenia reddent

9.999 Ausonidae Phrygibus, Romanaque Pergama surgent."

9.1000 Sic fatus repetit classes et tota secundis

9.1001 Vela dedit coris auidusque urgente procella

9.1002 Iliacas pensare moras Asiamque potentem

9.1003 Praeuehitur pelagoque Rhodon spumante relinquit.

9.1004 Septima nox zephyro numquam laxante rudentes

9.1005 Ostendit Phariis Aegyptia litora flammis.

9.1006 Sed prius orta dies nocturnam lampada texit

9.1007 Quam tutas intraret aquas. Ibi plena tumultu

9.1008 Litora et incerto turbatas murmure uoces

9.1009 Accipit ac dubiis ueritus se credere regnis

9.1010 Abstinuit tellure rates. Sed dira satelles

9.1011 Regis dona ferens medium prouectus in aequor

9.1012 Colla gerit Magni Phario uelamine tecta

9.1013 Ac prius infanda commendat crimina uoce:

9.1014 "Terrarum domitor, Romanae maxime gentis,

9.1015 Et, quod adhuc nescis, genero secure perempto,

9.1016 Rex tibi Pellaeus belli pelagique labores

9.1017 Donat et, Emathiis quod solum defuit armis,

9.1018 Exhibet; absenti bellum ciuile peractum est:

9.1019 Thessalicas quaerens Magnus reparare ruinas

9.1020 Ense iacet nostro. Tanto te pignore, Caesar,

9.1021 Emimus, hoc tecum percussum est sanguine foedus.

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (9, 1082 )

9.1022 Accipe regna Phari nullo quaesita cruore;

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (9, 1079 )

9.1023 Accipe Niliaci ius gurgitis; accipe, quidquid

9.1024 Pro Magni ceruice dares, dignumque clientem

9.1025 Castris crede tuis, cui tantum fata licere

9.1026 In generum uoluere tuum. Nec uile putaris

9.1027 Hoc meritum, facili nobis quod caede peractum est.

9.1028 Hospes auitus erat, depulso sceptra parenti

9.1029 Reddiderat. quid plura feram? tu nomina tanto

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (5, 41 )

9.1030 Inuenies operi uel famam consule mundi.

9.1031 Si scelus est, plus te nobis debere fateris,

9.1032 Quod scelus hoc non ipse facis." Sic fatus opertum

9.1033 Detexit tenuitque caput. Iam languida morte

9.1034 Effigies habitum noti mutauerat oris.

9.1035 Non primo Caesar damnauit munera uisu

9.1036 Auertitque oculos; uultus, dum crederet, haesit,

9.1037 Vtque fidem uidit sceleris tutumque putauit

9.1038 Iam bonus esse socer, lacrimas non sponte cadentis

9.1039 Effudit gemitusque expressit pectore laeto,

9.1040 Non aliter manifesta potens abscondere mentis

9.1041 Gaudia quam lacrimis, meritumque immane tyranni

9.1042 Destruit et generi mauult lugere reuulsum

9.1043 Quam debere caput. Qui duro membra senatus

9.1044 Calcarat uultu, qui sicco lumine campos

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 1, 3, 18 )

9.1045 Viderat Emathios, uni tibi, Magne, negare

9.1046 Non audet gemitus. O sors durissima fati!

9.1047 Huncine tu, Caesar, scelerato Marte petisti,

Micon de Saint-Riquier, Opus prosodiacum (T28 )

9.1048 Qui tibi flendus erat? non mixti foedera tangunt

9.1049 Te generis, nec nata iubet maerere neposque,

9.1050 Credis aput populos Pompei nomen amantis

9.1051 Hoc castris prodesse tuis. Fortasse tyranni

9.1052 Tangeris inuidia captique in uiscera Magni

9.1053 Hoc alii licuisse doles quererisque perisse

9.1054 Vindictam belli raptumque e iure superbi

9.1055 Victoris generum. Quisquis te flere coegit

9.1056 Impetus, a uera longe pietate recessit.

9.1057 Scilicet hoc animo terras atque aequora lustras,

9.1058 Necubi suppressus pereat gener. O bene rapta

9.1059 Arbitrio mors ista tuo! quam magna remisit

9.1060 Crimina Romano tristis fortuna pudori,

9.1061 Quod te non passa est misereri, perfide, Magni

9.1062 Viuentis! Nec non his fallere uocibus audet

9.1063 Acquiritque fidem simulati fronte doloris:

9.1064 "Aufer ab aspectu nostro funesta, satelles,

9.1065 Regis dona tui; peius de Caesare uestrum

9.1066 Quam de Pompeio meruit scelus. unica belli

9.1067 Praemia ciuilis, uictis donare salutem,

9.1068 Perdidimus. Quod si Phario germana tyranno

9.1069 Non inuisa foret, potuissem reddere regi

9.1070 Quod meruit, fratrique tuum pro munere tali

9.1071 Misissem, Cleopatra, caput. Secreta quid arma

9.1072 Mouit et inseruit nostro sua tela labori?

9.1073 Ergo in Thessalicis Pellaeo fecimus aruis

9.1074 Ius gladio? uestris quaesita licentia regnis?

9.1075 Non tuleram Magnum mecum Romana regentem:

9.1076 Te, Ptolomaee, feram? frustra ciuilibus armis

9.1077 Miscuimus gentes, si qua est hoc orbe potestas

9.1078 Altera quam Caesar, si tellus ulla duorum est.

9.1079 Vertissem Latias a uestro litore proras:

9.1080 Famae cura uetat, ne non damnasse cruentam

9.1081 Sed uidear timuisse Pharon. Nec fallere uosmet

9.1082 Credite uictorem: nobis quoque tale paratum

9.1083 Litoris hospitium; ne sic mea colla gerantur

9.1084 Thessaliae fortuna facit. maiore profecto

9.1085 Quam metui poterat discrimine gessimus arma:

9.1086 Exilium generique minas Romamque timebam:

9.1087 Poena fugae Ptolomaeus erat. Sed parcimus annis

9.1088 Donamusque nefas. Sciat hac pro caede tyrannus

9.1089 Nil uenia plus posse dari. uos condite busto

9.1090 Tanti colla ducis, sed non ut crimina solum

9.1091 Vestra tegat tellus: iusto date tura sepulchro

9.1092 Et placate caput cineresque in litore fusos

9.1093 Colligite atque unam sparsis date manibus urnam.

9.1094 Sentiat aduentum soceri uocesque querentis

9.1095 Audiat umbra pias. Dum nobis omnia praefert,

9.1096 Dum uitam Phario mauult debere clienti,

9.1097 Laeta dies rapta est populis, concordia mundo

9.1098 Nostra perit; caruere deis mea uota secundis,

9.1099 Vt te complexus positis felicibus armis

9.1100 Affectus a te ueteres uitamque rogarem,

9.1101 Magne, tuam, dignaque satis mercede laborum

9.1102 Contentus par esse tibi; tunc pace fideli

9.1103 Fecissem ut uictus posses ignoscere diuis,

9.1104 Fecisses ut Roma mihi." Nec talia fatus

9.1105 Inuenit fletus comitem, nec turba querenti

9.1106 Credidit; abscondunt gemitus et pectora laeta

9.1107 Fronte tegunt hilaresque nefas spectare cruentum,

9.1108 O bona libertas! cum Caesar lugeat, audent.

10.1 Vt primum terras Pompei colla secutus

10.2 Attigit et diras calcauit Caesar harenas,

10.3 Pugnauit fortuna ducis fatumque nocentis

10.4 Aegypti, regnum Lagi Romana sub arma

10.5 Iret an eriperet mundo Memphiticus ensis

10.6 Victoris uictique caput. Tua profuit umbra,

10.7 Magne, tui socerum rapuere a sanguine manes

10.8 Ne populus post te Nilum Romanus amaret.

10.9 Inde Paraetoniam fertur securus in urbem

10.10 Pignore tam saeui sceleris sua signa secutam.

10.11 Sed fremitu uulgi fasces et iura querentis

10.12 Inferri Romana suis discordia sensit

10.13 Pectora et ancipites animos Magnumque perisse

10.14 Non sibi. Tunc uultu semper celante pauorem

10.15 Intrepidus superum sedes et templa uetusti

10.16 Numinis antiquas Macetum testantia uires

10.17 Circuit et nulla captus dulcedine rerum,

10.18 Non auro cultuque deum, non moenibus urbis,

10.19 Effossum tumulis cupide descendit in antrum.

10.20 Illic Pellaei proles uesana Philippi,

10.21 Felix praedo, iacet terrarum uindice fato

Aldhelm, De metris (85, 23 )

10.22 Raptus; sacratis totum spargenda per orbem

10.23 Membra uiri posuere adytis; fortuna pepercit

10.24 Manibus, et regni durauit ad ultima fatum.

10.25 Nam sibi libertas umquam si redderet orbem,

10.26 Ludibrio seruatus erat, non utile mundo

10.27 Editus exemplum, terras tot posse sub uno

10.28 Esse uiro. Macetum fines latebrasque suorum

10.29 Deseruit uictasque patri despexit Athenas

10.30 Perque Asiae populos fatis urgentibus actus

10.31 Humana cum strage ruit gladiumque per omnis

10.32 Exegit gentes; ignotos miscuit amnes

10.33 Persarum Euphraten, Indorum sanguine Gangen:

10.34 Terrarum fatale malum fulmenque, quod omnis

10.35 Percuteret pariter populos, et sidus iniquum

10.36 Gentibus. Oceano classes inferre parabat

10.37 Exteriore mari. Non illi flamma nec undae

10.38 Nec sterilis Libye nec Syrticus obstitit Hammon.

10.39 Isset in occasus mundi deuexa secutus

10.40 Ambissetque polos Nilumque a fonte bibisset:

10.41 Occurrit suprema dies, naturaque solum

10.42 Hunc potuit finem uesano ponere regi;

10.43 Qui secum inuidia qua totum ceperat orbem

10.44 Abstulit imperium, nulloque herede relicto

10.45 Totius fati lacerandas praebuit urbes.

10.46 Sed cecidit Babylone sua Parthoque uerendus.

10.47 Pro pudor! Eoi propius timuere sarisas,

10.48 Quam nunc pila timent, populi; licet usque sub arcto

10.49 Regnemus zephyrique domos terrasque premamus

10.50 Flagrantis post terga noti: cedemus in ortus

10.51 Arsacidum domino. Non felix Parthia Crassis

10.52 Exiguae secura fuit prouincia Pellae.

10.53 Iam Pelusiaco ueniens a gurgite Nili

10.54 Rex puer imbellis populi sedauerat iras,

10.55 Obside quo pacis Pellaea tutus in aula

10.56 Caesar erat, cum se parua Cleopatra biremi

10.57 Corrupto custode Phari laxare catenas

10.58 Intulit Emathiis ignaro Caesare tectis,

10.59 Dedecus Aegypti, Latii feralis Erinys,

10.60 Romano non casta malo. quantum impulit Argos

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 1, 37, 21 )

10.61 Iliacasque domos facie Spartana nocenti,

10.62 Hesperios auxit tantum Cleopatra furores.

10.63 Terruit illa suo, si fas, Capitolia sistro

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 1, 37, 7 )

10.64 Et Romana petit imbelli signa Canopo

Anonyme, Gloses à Priscien 1 (1, 44 )

10.65 Caesare captiuo Pharios ductura triumphos;

10.66 Leucadioque fuit dubius sub gurgite casus,

10.67 An mundum ne nostra quidem matrona teneret.

10.68 Hoc animi nox illa dedit quae prima cubili

10.69 Miscuit incestam ducibus Ptolomaida nostris.

10.70 Quis tibi uesani ueniam non donet amoris,

10.71 Antoni, durum cum Caesaris hauserit ignis

10.72 Pectus? et in media rabie medioque furore

10.73 Et Pompeianis habitata manibus aula

10.74 Sanguine Thessalicae cladis perfusus adulter

10.75 Admisit Venerem curis et miscuit armis

10.76 Illicitosque toros et non ex coniuge partus.

10.77 Pro pudor! oblitus Magni tibi, Iulia, fratres

10.78 Obscena de matre dedit partesque fugatas

10.79 Passus in extremis Libyae coalescere regnis

10.80 Tempora Niliaco turpis dependit amori,

10.81 Dum donare Pharon, dum non sibi uincere mauult.

10.82 Quem formae confisa suae Cleopatra sine ullis

10.83 Tristis adit lacrimis, simulatum compta dolorem

10.84 Qua decuit, ueluti laceros dispersa capillos,

10.85 Et sic orsa loqui: "Si qua est, o maxime Caesar,

10.86 Nobilitas, Pharii proles clarissima Lagi,

10.87 Exul, in aeternum sceptris depulsa paternis,

10.88 Ni tua restituet ueteri me dextera fato,

10.89 Complector regina pedes. Tu gentibus aequum

10.90 Sidus ades nostris. Non urbes prima tenebo

10.91 Femina Niliacas: nullo discrimine sexus

10.92 Reginam scit ferre Pharos. Lege summa perempti

10.93 Verba patris, qui iura mihi communia regni

10.94 Et thalami cum fratre dedit. Puer ipse sororem,

10.95 Sit modo liber, amat; sed habet sub iure Pothini

10.96 Affectus ensesque suos. Nil ipsa paterni

10.97 Iuris inire peto: culpa tantoque pudore

10.98 Solue domum, remoue funesta satellitis arma

10.99 Et regem regnare iube. Quantosne tumores

10.100 Mente gerit famulus Magni ceruice reuulsa!

10.101 Iam tibi, sed procul hoc auertant fata, minatur.

10.102 Sat fuit indignum, Caesar, mundoque tibique

10.103 Pompeium facinus meritumque fuisse Pothini."

10.104 Nequiquam duras temptasset Caesaris aures:

10.105 Vultus adest precibus, faciesque incesta perorat.

10.106 Exigit infandam corrupto iudice noctem.

10.107 Pax ubi parta duci donisque ingentibus empta est,

10.108 Excepere epulae tantarum gaudia rerum,

10.109 Explicuitque suos magno Cleopatra tumultu

10.110 Nondum translatos Romana in saecula luxus.

10.111 Ipse locus templi, quod uix corruptior aetas

10.112 Extruat, instar erat; laqueataque tecta ferebant

10.113 Diuitias, crassumque trabes absconderat aurum;

10.114 Nec summis crustata domus sectisque nitebat

10.115 Marmoribus, stabatque sibi non segnis achates

10.116 Purpureusque lapis, totaque effusus in aula

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 4, 12, 17 )

10.117 Calcabatur onyx, hebenus Mareotica uastos

Servius, Commentarii in Vergilii Georgica (2, 116 ) Isidore de Séville, Etymologiae (17, 7, 36 ) Anonyme, Florilegium Parisino-Einsidlense (79 ) Anonyme, Liber Glossarum (EB1 ) Micon de Saint-Riquier, Opus prosodiacum (181 )

10.118 Non operit postes, sed stat pro robore uili

10.119 Auxilium, non forma domus. ebur atria uestit,

10.120 Et suffecta manu foribus testudinis Indae

Servius, Commentarii in Vergilii Georgica (2, 463 )

10.121 Terga sedent crebro maculas distincta smaragdo.

Sergius, De littera (7, 539, 1 ) Priscien, Ars (2, 42, 4 ) Dicuil, De primis syllabis (175, 18 ) Raban Maur, Excerptio de Arte grammatica Prisciani (618C )

10.122 Fulget gemma toris, et iaspide fulua supellex;

Priscien, Ars (2, 445, 4 ) Pierre de Pise, Quaestiunculae in Priscianum (2970 )

10.123 Strata micant, Tyrio quorum pars maxima fuco

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (6, 541 )

10.124 Cocta diu uirus non uno duxit aeno;

10.125 Pars auro plumata nitet, pars ignea cocco,

10.126 Vt mos est Phariis miscendi licia telis.

10.127 Tunc famulae numerus turbae populusque minister.

10.128 Discolor hos sanguis, alios distinxerat aetas;

10.129 Haec Libycos, pars tam flauos gerit altera crines,

10.130 Vt nullis Caesar Rheni se dicat in aruis

10.131 Tam rutilas uidisse comas; pars sanguinis usti

10.132 Torta caput refugosque gerens a fronte capillos;

10.133 Nec non infelix ferro mollita iuuentus

Jérôme de Stridon, Commentarii in Esaiam (15, 56, 3 ) , (9, 544 )

10.134 Atque exsecta uirum; stat contra fortior aetas

10.135 Vix ulla fuscante tamen lanugine malas.

10.136 Discubuere toris reges maiorque potestas,

10.137 Caesar, et immodice formam fucata nocentem,

10.138 Nec sceptris contenta suis nec fratre marito,

10.139 Plena maris rubri spoliis colloque comisque

Anonyme, Scholia Bembina (in He. 452 )

10.140 Diuitias Cleopatra gerit cultuque laborat;

10.141 Candida Sidonio perlucent pectora filo,

10.142 Quod Nilotis acus compressum pectine Serum

Priscien, Ars (2, 259, 11 ) Priscien, Ars (2, 162, 11 )

10.143 Soluit et extenso laxauit stamina uelo.

10.144 Dentibus hic niueis sectos Atlantide silua

10.145 Imposuere orbes, quales ad Caesaris ora

10.146 Nec capto uenere Iuba. Pro caecus et amens

10.147 Ambitione furor, ciuilia bella gerenti

10.148 Diuitias aperire suas, incendere mentem

10.149 Hospitis armati. Non sit licet ille nefando

10.150 Marte paratus opes mundi quaesisse ruina:

10.151 Pone duces priscos et nomina pauperis aeui,

10.152 Fabricios Curiosque graues, hic ille recumbat

10.153 Sordidus Etruscis abductus consul aratris:

10.154 Optabit patriae talem duxisse triumphum.

10.155 Infudere epulas auro, quod terra, quod aer,

10.156 Quod pelagus Nilusque dedit, quod luxus inani

10.157 Ambitione furens toto quaesiuit in orbe

10.158 Non mandante fame; multas uolucresque ferasque

Priscien, Ars (2, 349, 17-18 ) Raban Maur, Excerptio de Arte grammatica Prisciani (643B )

10.159 Aegypti posuere deos, manibusque ministrat

10.160 Niliacas crystallos aquas, gemmaeque capaces

10.161 Excepere merum, sed non Mareotidos uuae,

10.162 Nobile sed paucis senium cui contulit annis

10.163 Indomitum Meroe cogens spumare Falernum.

Fulgence le Mythographe, Mythologiarum libri tres (2, 12 ) Anonyme, Scholia in Persium (3, 3 )

10.164 Accipiunt sertas nardo florente coronas

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (1, 417 )

10.165 Et numquam fugiente rosa, multumque madenti

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (3, 527 )

10.166 Infudere comae quod nondum euanuit aura

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (6, 60-61 )

10.167 Cinnamon externa nec perdidit aera terrae,

10.168 Aduectumque recens uicinae messis amomon.

Servius, Commentarii in Vergilii Eclogas (3, 89 )

10.169 Discit opes Caesar spoliati perdere mundi,

10.170 Et gessisse pudet genero cum paupere bellum,

10.171 Et causas Phariis Marti cum gentibus optat.

10.172 Postquam epulis Bacchoque modum lassata uoluptas

10.173 Imposuit, longis Caesar producere noctem

10.174 Inchoat alloquiis summaque in sede iacentem

10.175 Linigerum placidis compellat Acorea dictis:

10.176 O sacris deuote senex, quodque arguit aetas,

10.177 Non neglecte deis, Phariae primordia gentis

10.178 Terrarumque situs uulgique edissere mores

10.179 Et ritus formasque deum; quodcumque uetustis

10.180 Insculptum est adytis, profer noscique uolentes

10.181 Prode deos. Si Cecropium sua sacra Platona

10.182 Maiores docuere tui, quis dignior umquam

10.183 Hoc fuit auditu mundique capacior hospes?

10.184 Fama quidem generi Pharias me duxit ad urbes,

10.185 Sed tamen et uestri; media inter proelia semper

10.186 Stellarum caelique plagis superisque uacaui,

10.187 Nec meus Eudoxi uincetur fastibus annus.

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (3, 326 ) Priscien, Ars (2, 256, 13 ) Pierre de Pise, Quaestiunculae in Priscianum (1845 ) Rémi d’Auxerre, Commentum Prudentii ad Symmachum (1, 555 c )

10.188 Sed cum tanta meo uiuat sub pectore uirtus,

10.189 Tantus amor ueri, nihil est quod noscere malim

10.190 Quam fluuii causas per saecula tanta latentis

10.191 Ignotumque caput; spes sit mihi certa uidendi

10.192 Niliacos fontes, bellum ciuile relinquam."

10.193 Finierat, contraque sacer sic orsus Acoreus:

10.194 "Fas mihi magnorum, Caesar, secreta parentum

10.195 Edere ad hoc aeui populis ignota profanis.

10.196 Sit pietas aliis miracula tanta silere;

10.197 Ast ego caelicolis gratum reor, ire per omnis

10.198 Hoc opus et sacras populis notescere leges.

10.199 Sideribus, quae sola fugam moderantur Olympi

Priscien, Ars (2, 193, 6 ) Priscien, Ars (3, 273, 18 ) Isidore de Séville, De natura rerum (12, 6, 53 )

10.200 Occurruntque polo, diuersa potentia prima

10.201 Mundi lege data est. Sol tempora diuidit aeui,

Anonyme, Anonymus ad Cuimnanum (1, 240 ) Isidore de Séville, Etymologiae (3, 65, 3 ) Isidore de Séville, De natura rerum (22, 3 ) Alcuin, (155, 252, 26 ) Anonyme, Liber Glossarum (ST92 ) Bède le Vénérable (pseudo), (1, 14 )

10.202 Mutat nocte diem radiisque potentibus astra

10.203 Ire uetat cursusque uagos statione moratur;

10.204 Luna suis uicibus Tethyn terrenaque miscet;

10.205 Frigida Saturno glacies et zona niualis

10.206 Cessit; habet uentos incertaque fulmina Mauors;

10.207 Sub Ioue temperies et numquam turbidus aer;

10.208 At fecunda Venus cunctarum semina rerum

10.209 Possidet; immensae Cyllenius arbiter undae est.

10.210 Hunc ubi pars caeli tenuit qua mixta Leonis

10.211 Sidera sunt Cancro, rapidos qua Sirius ignes

10.212 Exerit et uarii mutator circulus anni

10.213 Aegoceron Cancrumque tenet, cui subdita Nili

10.214 Ora latent; quae cum dominus percussit aquarum

10.215 Igne superiecto, tunc Nilus fonte soluto

10.216 Exit, ut Oceanus lunaribus incrementis

10.217 Iussus adest, auctusque suos non ante coartat

10.218 Quam nox aestiuas a sole receperit horas.

10.219 Vana fides ueterum, Nilo, quod crescat in arua,

10.220 Aethiopum prodesse niues. Non arctos in illis

10.221 Montibus aut boreas. Testis tibi sole perusti

10.222 Ipse color populi calidique uaporibus austri.

10.223 Adde quod omne caput fluuii, quodcumque soluta

10.224 Praecipitat glacies, ingresso uere tumescit

10.225 Prima tabe niuis: Nilus neque suscitat undas

10.226 Ante Canis radios nec ripis alligat amnem

10.227 Ante parem nocti Libra sub iudice Phoebum.

10.228 Inde etiam leges aliarum nescit aquarum:

10.229 Nec tumet hibernus, cum longe sole remoto

10.230 Officiis caret unda suis; dare iussus iniquo

10.231 Temperiem caelo mediis aestatibus exit

10.232 Sub torrente plaga, neu terras dissipet ignis,

10.233 Nilus adest mundo contraque incensa Leonis

10.234 Ora tumet Cancroque suam torrente Syenen

Micon de Saint-Riquier, Opus prosodiacum (362 )

10.235 Imploratus adest nec campos liberat undis,

10.236 Donec in autumnum declinet Phoebus et umbras

10.237 Extendat Meroe. Quis causas reddere possit?

10.238 Sic iussit natura parens discurrere Nilum,

10.239 Sic opus est mundo. Zephyros quoque uana uetustas

Priscien, Ars (2, 125, 3-4 )

10.240 His ascripsit aquis, quorum stata tempora flatus

Priscien, Ars (2, 474, 15 ) Anonyme, Anecdota Helvetica (LXV ) Alcuin, (892C ) Raban Maur, Excerptio de Arte grammatica Prisciani (655D )

10.241 Continuique dies et in aere longa potestas,

10.242 Vel quod ab occiduo depellunt nubila caelo

10.243 Trans noton et fluuio cogunt incumbere nimbos,

10.244 Vel quod aquas totiens rumpentis litora Nili

10.245 Assiduo feriunt coguntque resistere fluctu:

10.246 Ille mora cursus aduersique obice ponti

10.247 Aestuat in campos. sunt qui spiramina terris

10.248 Esse putent magnosque cauae compagis hiatus;

10.249 Commeat hac penitus tacitis discursibus unda

10.250 Frigore ab arctoo medium reuocata sub axem,

10.251 Cum Phoebus pressit Meroen tellusque perusta

10.252 Illuc duxit aquas, trahitur Gangesque Padusque

10.253 Per tacitum mundi: tunc omnia flumina Nilus

10.254 Vno fonte uomens non uno gurgite perfert.

10.255 Rumor, ab Oceano, qui terras alligat omnes,

10.256 Exundante procul uiolentum erumpere Nilum

10.257 Aequoreosque sales longo mitescere tractu.

10.258 Nec non Oceano pasci Phoebumque polosque

10.259 Credimus: hunc, calidi tetigit cum bracchia Cancri,

10.260 Sol rapit, atque undae plus quam quod digerat aer

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (1, 607 )

10.261 Tollitur; hoc noctes referunt Niloque profundunt.

10.262 Ast ego, si tantam ius est mihi soluere litem,

10.263 Quasdam, Caesar, aquas post mundi sera peracti

10.264 Saecula concussis terrarum erumpere uenis

10.265 Non id agente deo, quasdam compage sub ipsa

10.266 Cum toto coepisse reor, quas ille creator

10.267 Atque opifex rerum certo sub iure coercet.

Aldhelm, De metris (197, 17 )

10.268 Quae tibi noscendi Nilum, Romane, cupido est,

10.269 Et Phariis Persisque fuit Macetumque tyrannis,

Micon de Saint-Riquier, Opus prosodiacum (249 )

10.270 Nullaque non aetas uoluit conferre futuris

10.271 Notitiam; sed uincit adhuc natura latendi.

10.272 Summus Alexander regum, quem Memphis adorat,

10.273 Inuidit Nilo misitque per ultima terrae

10.274 Aethiopum lectos; illos rubicunda perusti

10.275 Zona poli tenuit: Nilum uidere calentem.

10.276 Venit ad occasus mundique extrema Sesostris,

10.277 Et Pharios currus regum ceruicibus egit:

10.278 Ante tamen uestros amnes, Rhodanumque Padumque,

10.279 Quam Nilum de fonte bibit. uesanus in ortus

10.280 Cambyses longi populos peruenit ad aeui

10.281 Defectusque epulis et pastus caede suorum

10.282 Ignoto te, Nile, redit. Non fabula mendax

10.283 Ausa loqui de fonte tuo est. ubicumque uideris,

10.284 Quaereris, et nulli contingit gloria genti

10.285 Vt Nilo sit laeta suo. Tua flumina prodam,

10.286 Qua deus undarum celator, Nile, tuarum

10.287 Te mihi nosse dedit. medio consurgis ab axe;

10.288 Ausus in ardentem ripas attollere Cancrum

10.289 In borean is rectus aquis mediumque Booten;

10.290 Cursus in occasus flexu torquetur et ortus

Anonyme, Commenta Bernensia (10, 291 ) Anonyme, Commenta Bernensia (10, 291 )

10.291 Nunc Arabum populis, Libycis nunc aequus harenis,

10.292 Teque uident primi, quaerunt tamen hi quoque, Seres,

10.293 Aethiopumque feris alieno gurgite campos,

10.294 Et te terrarum nescit cui debeat orbis.

10.295 Arcanum natura caput non prodidit ulli,

10.296 Nec licuit populis paruum te, Nile, uidere,

10.297 Amouitque sinus et gentes maluit ortus

10.298 Mirari quam nosse tuos. Consurgere in ipsis

10.299 Ius tibi solstitiis, aliena crescere bruma

10.300 Atque hiemes afferre tuas, solique uagari

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (4, 705-710 )

10.301 Concessum per utrosque polos. Hic quaeritur ortus,

10.302 Illic finis aquae. Late tibi gurgite rupto

10.303 Ambitur nigris Meroe fecunda colonis

10.304 Laeta comis hebeni, quae, quamuis arbore multa

10.305 Frondeat, aestatem nulla sibi mitigat umbra:

10.306 Linea tam rectum mundi ferit illa Leonem.

10.307 Inde plagas Phoebi damnum non passus aquarum

10.308 Praeueheris sterilesque diu metiris harenas,

10.309 Nunc omnes unum uires collectus in amnem,

10.310 Nunc uagus et spargens facilem tibi cedere ripam.

10.311 Rursus multifidas reuocat piger alueus undas,

10.312 Qua dirimunt Arabum populis Aegyptia rura

10.313 Regni claustra Philae. Mox te deserta secantem,

10.314 Qua dirimunt nostrum rubro commercia ponto,

10.315 Mollis lapsus agit. Quis te tam lene fluentem

10.316 Moturum totas uiolenti gurgitis iras,

10.317 Nile, putet? sed cum lapsus abrupta uiarum

10.318 Excepere tuos et praecipites cataractae

10.319 Ac nusquam uetitis ullas obsistere cautes

10.320 Indignaris aquis, spuma tunc astra lacessis;

10.321 Cuncta fremunt undis, ac multo murmure montis

10.322 Spumeus inuitis canescit fluctibus amnis.

10.323 Hinc, Abaton quam nostra uocat ueneranda uetustas,

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (6, 154 )

10.324 Petra potens primos sentit percussa tumultus

10.325 Et scopuli, placuit fluuii quos dicere uenas,

10.326 Quod manifesta noui primum dant signa tumoris.

10.327 Hinc montes natura uagis circumdedit undis,

10.328 Qui Libyae te, Nile, negent, quos inter in alta

10.329 It conualle tacens iam moribus unda receptis.

10.330 Prima tibi campos permittit apertaque Memphis

10.331 Rura modumque uetat crescendi ponere ripas."

10.332 Sic uelut in tuta securi pace trahebant

10.333 Noctis iter mediae; sed non uaesana Pothini

10.334 Mens imbuta semel sacra iam caede uacabat

10.335 A scelerum motu; Magno nihil ille perempto

10.336 Iam putat esse nefas; habitant sub pectore manes,

10.337 Vltricesque deae dant in noua monstra furorem.

10.338 Dignatur uiles isto quoque sanguine dextras,

10.339 Quo fortuna parat uictos perfundere patres,

10.340 Poenaque ciuilis belli, uindicta senatus,

10.341 Paene data est famulo. Procul hoc auertite, fata,

10.342 Crimen, ut haec Bruto ceruix absente secetur.

10.343 In scelus it Pharium Romani poena tyranni,

10.344 Exemplumque perit? struit audax irrita fatis

10.345 Nec parat occultae caedem committere fraudi

10.346 Inuictumque ducem detecto Marte lacessit.

10.347 Tantum animi delicta dabant, ut colla ferire

10.348 Caesaris et socerum iungi tibi, Magne, iuberet,

10.349 Atque haec dicta monet famulos perferre fideles

10.350 Ad Pompeianae socium sibi caedis Achillam,

Priscien, Ars (2, 234, 3-4 )

10.351 Quem puer imbellis cunctis praefecerat armis

10.352 Et dederat ferrum nullo sibi iure retento

10.353 In cunctos in seque simul. "Tu mollibus" inquit

10.354 "Nunc incumbe toris et pinguis exige somnos:

10.355 Inuasit Cleopatra domum; nec prodita tantum est,

Priscien, Ars (3, 303, 15 )

10.356 Sed donata Pharos. Cessas accurrere solus

10.357 Ad dominae thalamos? Nubit soror impia fratri;

10.358 Nam Latio iam nupta duci est, interque maritos

10.359 Discurrens Aegypton habet Romamque meretur.

10.360 Expugnare senem potuit Cleopatra uenenis.

10.361 Crede, miser, puero: quem nox si iunxerit una,

10.362 Et semel amplexus incesto pectore passus

10.363 Hauserit obscenum titulo pietatis amorem,

10.364 Meque tuumque caput per singula forsitan illi

10.365 Oscula donabit; crucibus flammisque luemus,

10.366 Si fuerit formosa soror. Nil undique restat

10.367 Auxilii: rex hinc coniux, hinc Caesar adulter;

10.368 Et sumus, ut fatear, tam saeua iudice sontes.

10.369 Quem non e nobis credet Cleopatra nocentem,

10.370 A quo casta fuit? per te quod fecimus una

10.371 Perdidimusque nefas, perque ictum sanguine Magni

10.372 Foedus, ades, subito bellum molire tumultu,

10.373 Irrue; nocturnas rumpamus funere taedas

10.374 Crudelemque toris dominam mactemus in ipsis

10.375 Cum quocumque uiro. nec nos deterreat ausis

10.376 Hesperii fortuna ducis: quae sustulit illum

10.377 Imposuitque orbi, communis gloria nobis;

10.378 Nos quoque sublimes Magnus facit. Aspice litus,

10.379 Spem nostri sceleris, pollutos consule fluctus

10.380 Quid liceat nobis, tumulumque e puluere paruo

10.381 Aspice Pompei non omnia membra tegentem:

10.382 Quem metuis par huius erat. Non sanguine clari

Priscien, Ars (3, 220, 7 )

10.383 (Quid refert?) nec opes populorum et regna mouemus;

10.384 Ad scelus ingentis fati sumus. attrahit illos

10.385 In nostras fortuna manus. En altera uenit

10.386 Victima nobilior: placemus caede secunda

10.387 Hesperias gentes; iugulus mihi Caesaris haustus

10.388 Hoc praestare potest, Pompei caede nocentes

10.389 Vt populus Romanus amet. Quid nomina tanta

10.390 Horremus uiresque ducis, quibus ille relictis

10.391 Miles erit? Nox haec peraget ciuilia bella

10.392 Inferiasque dabit populis et mittet ad umbras

10.393 Quod debetur adhuc mundo caput. Ite feroces

10.394 Caesaris in iugulum; praestet Lagea iuuentus

10.395 Hoc regi, Romana sibi. Tu parce morari;

10.396 Plenum epulis madidumque mero Venerique paratum

10.397 Inuenies; aude: superi tot uota Catonum

10.398 Brutorumque tibi tribuent." Non lentus Achillas

10.399 Suadenti parere nefas haut clara mouendis,

10.400 Vt mos, signa dedit castris nec prodidit arma

10.401 Vllius clangore tubae: temere omnia saeui

10.402 Instrumenta rapit belli. Pars maxima turbae

10.403 Plebis erat Latiae; sed tanta obliuio mentis

10.404 Cepit in externos corrupto milite mores,

10.405 Vt duce sub famulo iussuque satellitis irent,

10.406 Quos erat indignum Phario parere tyranno.

10.407 Nulla fides pietasque uiris qui castra sequuntur,

10.408 Venalesque manus: ibi fas, ubi maxima merces;

10.409 Aere merent paruo iugulumque in Caesaris ire

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (5, 801 ) Servius Danielis, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (4, 82 )

10.410 Non sibi dant. Pro fas! ubi non ciuilia bella

10.411 Inuenit imperii fatum miserabile nostri?

10.412 Thessaliae subducta acies in litore Nili

10.413 More furit patrio. quid plus te, Magne, recepto

10.414 Ausa foret Lagea domus? Dat scilicet omnis

10.415 Dextera quod debet superis, nullique uacare

10.416 Fas est Romano. Latium sic scindere corpus

10.417 Dis placitum; non in soceri generique fauorem

10.418 Discedunt populi. ciuilia bella satelles

10.419 Instaurat; primus Magno succedit Achillas

10.420 Et nisi fata manus a sanguine Caesaris arcent,

10.421 Hae uincent partes. Aderat maturus uterque,

10.422 Et districta epulis ad cunctas aula patebat

10.423 Insidias, poteratque cruor per regia fundi

10.424 Pocula Caesareus mensaeque incumbere ceruix;

10.425 Sed metuunt belli trepidos in nocte tumultus,

10.426 Ne caedes confusa manu permissaque fatis

10.427 Te, Ptolomaee, trahat. Tanta est fiducia ferri:

10.428 Non rapuere nefas, summi contempta facultas

10.429 Est operis, uisum famulis reparabile damnum

10.430 Illam mactandi dimittere Caesaris horam.

10.431 Seruatur poenas in aperta luce daturus;

10.432 Donata est nox una duci, uixitque Pothini

10.433 Munere Phoebeos Caesar dilatus in ortus.

10.434 Lucifer a Casia prospexit rupe diemque

10.435 Misit in Aegyptum primo quoque sole calentem,

10.436 Cum procul a muris acies non sparsa maniplis

10.437 Nec uaga conspicitur, sed iustos qualis ad hostes

10.438 Recta fronte uenit; passuri comminus arma

10.439 Laturique ruunt. At Caesar moenibus urbis

10.440 Diffisus foribus clausae se protegit aulae,

10.441 Degeneres passus latebras; nec tota uacabat

10.442 Regia compresso: minima collegerat arma

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (10, 441 )

10.443 Parte domus. Tangunt animos iraeque metusque,

10.444 Et timet incursus indignaturque timere.

10.445 Sic fremit in paruis fera nobilis abdita claustris

10.446 Et frangit rabidos praemorso carcere dentes,

10.447 Nec secus in Siculis fureret tua flamma cauernis,

10.448 Obstrueret summam si quis tibi, Mulciber, Aetnam.

10.449 Audax Thessalici nuper qui rupe sub Haemi

10.450 Hesperiae cunctos proceres aciemque senatus

10.451 Pompeiumque ducem causa sperare uetante

10.452 Non timuit fatumque sibi promisit iniquum,

10.453 Expauit seruile nefas intraque penates

10.454 Obruitur telis. Quem non uiolasset Alanus,

10.455 Non Scytha, non fixo qui ludit in hospite Maurus,

10.456 Hic, cui Romani spatium non sufficit orbis

10.457 Paruaque regna putet Tyriis cum Gadibus Indos,

10.458 Ceu puer imbellis, ceu captis femina muris,

10.459 Quaerit tuta domus, spem uitae in limine cluso

10.460 Ponit et incerto lustrat uagus atria cursu,

10.461 Non sine rege tamen, quem ducit in omnia secum,

10.462 Sumpturus poenas et grata piacula morti

10.463 Missurusque tuum, si non sint tela nec ignes,

10.464 In famulos, Ptolomaee, caput. Sic barbara Colchis

10.465 Creditur ultorem metuens regnique fugaeque

10.466 Ense suo fratrisque simul ceruice parata

10.467 Expectasse patrem. Cogunt tamen ultima rerum

10.468 Spem pacis temptare ducem, missusque satelles

10.469 Regius, ut saeuos absentis uoce tyranni

10.470 Corriperet famulos, quo bellum auctore mouerent.

10.471 Sed neque ius mundi ualuit nec foedera sancta

10.472 Gentibus: orator regis pacisque sequester

10.473 Aestimat in numero scelerum ponenda tuorum,

10.474 Tot monstris Aegypte nocens. Non Thessala tellus

10.475 Vastaque regna Iubae, non Pontus et impia signa

10.476 Pharnacis et gelido circumfluus orbis Hibero

Micon de Saint-Riquier, Opus prosodiacum (297 )

10.477 Tantum ausus scelerum, non Syrtis barbara, quantum

10.478 Deliciae fecere tuae. Premit undique bellum,

10.479 Inque domum iam tela cadunt quassantque penates.

10.480 Non aries uno moturus limina pulsu

10.481 Fracturusque domum, non ulla est machina belli,

10.482 Nec flammis mandatur opus; sed caeca iuuentus

10.483 Consilii uastos ambit diuisa penates,

10.484 Et nusquam totis incursat uiribus agmen.

10.485 Fata uetant, murique uicem Fortuna tuetur.

10.486 Nec non et ratibus temptatur regia, qua se

10.487 Protulit in medios audaci margine fluctus

10.488 Luxuriosa domus. sed adest defensor ubique

10.489 Caesar et hos aditus gladiis, hos ignibus arcet

10.490 Obsessusque gerit, tanta est constantia mentis,

10.491 Expugnantis opus. Piceo iubet unguine tinctas

10.492 Lampadas immitti iunctis in bella carinis;

10.493 Non piger ignis erat per stuppea uincula perque

10.494 Manantis cera tabulas, et tempore eodem

10.495 Transtraque nautarum summique arsere ceruchi.

10.496 Iam prope semustae merguntur in aequora classes,

10.497 Iamque hostes et tela natant. Nec puppibus ignis

10.498 Incubuit solis; sed quae uicina fuere

10.499 Tecta mari, longis rapuere uaporibus ignem,

10.500 Et cladem fouere noti, percussaque flamma

10.501 Turbine non alio motu per tecta cucurrit

10.502 Quam solet aetherio lampas decurrere sulco

10.503 Materiaque carens atque ardens aere solo.

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (7, 142 )

10.504 Illa lues paulum clausa reuocauit ab aula

10.505 Vrbis in auxilium populos. Nec tempora cladis

10.506 Perdidit in somnos, sed caeca nocte carinis

10.507 Insiluit Caesar semper feliciter usus

10.508 Praecipiti cursu bellorum et tempore rapto:

10.509 Nunc claustrum pelagi cepit Pharon. Insula quondam

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (11, 262 )

10.510 In medio stetit illa mari sub tempore uatis

10.511 Proteos, at nunc est Pellaeis proxima muris.

10.512 Illa duci geminos bellorum praestitit usus:

10.513 Abstulit excursus et fauces aequoris hosti

10.514 Caesar et auxiliis aditus ac libera ponti

10.515 Ostia permisit. Nec poenas inde Pothini

10.516 Distulit ulterius, sed non qua debuit ira,

10.517 Non cruce, non flammis rapuit, non dente ferarum:

10.518 Heu facinus! gladio ceruix male caesa pependit;

10.519 Magni morte perit. Nec non surrepta paratis

10.520 A famulo Ganymede dolis peruenit ad hostis

10.521 Caesaris Arsinoe; quae castra carentia rege

10.522 Vt proles Lagea tenet famulumque tyranni

Priscien, Ars (2, 277, 15-16 ) Pierre de Pise, Quaestiunculae in Priscianum (1911-1912 )

10.523 Terribilem iusto transegit Achillea ferro.

Priscien, Ars (2, 234, 3-4 )

10.524 Altera, Magne, tuis iam uictima mittitur umbris;

10.525 Nec satis hoc Fortuna putat. Procul absit ut ista

10.526 Vindictae sit summa tuae. Non ipse tyrannus

10.527 Sufficit in poenas, non omnis regia Lagi:

Anonyme, Liber Glossarum (RE738 )

10.528 Dum patrii ueniant in uiscera Caesaris enses,

10.529 Magnus inultus erit. Sed non auctore furoris

10.530 Sublato cecidit rabies; nam rursus in arma

10.531 Auspiciis Ganymedis eunt ac multa secundo

10.532 Proelia Marte gerunt. Potuit discrimine summo

10.533 Caesaris una dies in famam et saecula mitti.

10.534 Molis in exiguae spatio stipantibus armis,

10.535 Dum parat in uacuas Martem transferre carinas,

10.536 Dux Latius tota subitus formidine belli

10.537 Cingitur: hinc densae praetexunt litora classes,

10.538 Hinc tergo insultant pedites. uia nulla salutis,

Aldhelm, De metris (79, 13 ) Aldhelm, (prol. 104 )

10.539 Non fuga, non uirtus, uix spes quoque mortis honestae;

10.540 Non acie fusa nec magnae stragis aceruis

10.541 Vincendus tunc Caesar erat, sed sanguine nullo.

10.542 Captus sorte loci pendet, dubiusque timeret

10.543 Optaretne mori, respexit in agmine denso

10.544 Scaeuam perpetuae meritum iam nomina famae

10.545 Ad campos, Epidamne, tuos, ubi solus apertis

10.546 Obsedit muris calcantem moenia Magnum.