A Quo - Proto

1.1 Bella per Emathios plus quam ciuilia campos,

Fronton, Epistulae (155, 6 ) pseudo Censorinus, Epitoma disciplinarum (15, 2 ) Aphtonius, De metris (6, 108, 8-10 ) Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (praef. 5 ) Augustin d'Hippone, De ciuitate Dei (3, 13, 15-16 ) Sergius (pseudo), De vitiis et virtutibus orationis liber (130 ) Julien de Tolède, Ars grammatica, poetica, rhetorica (2, 16, 7 ) Bède le vénérable, De arte metrica (11, 64 ) Anonyme, Liber Glossarum (EG31 ) Rathier de Vérone, Praeloquia (4, 10 )

1.2 Iusque datum sceleri canimus, populumque potentem

Fronton, Epistulae (155, 7 ) Fronton, Epistulae (157, 13-14 ) Rathier de Vérone, Praeloquia (4, 10 )

1.3 In sua uictrici conuersum uiscera dextra,

Fronton, Epistulae (155, 8 ) Priscien, Ars (2, 348, 3 )

1.4 Cognatasque acies, et rupto foedere regni

Fronton, Epistulae (155, 9 ) Anonyme, Adnotationes super Lucanum (1, 100 )

1.5 Certatum totis concussi uiribus orbis

1.6 In commune nefas, infestisque obuia signis

Fronton, Epistulae (155, 9 ) Fronton, Epistulae (155, 9 ) Probus (pseudo), De ultimis syllabis ad Caelestinum (4, 225, 16 )

1.7 Signa, pares aquilas et pila minantia pilis.

Fronton, Epistulae (155, 9-10 ) Fronton, Epistulae (155, 11-12 ) Servius, Commentarii in Vergilii Georgica (1, 489 ) Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 7 ) Iunius Philargyrius, Scholia Bernensia in Georgica (1, 489 ) Isidore de Séville, Etymologiae (18, 3, 2 ) Isidore de Séville, Etymologiae (18, 7, 9 ) Anonyme, Liber Glossarum (PI97 ) Anonyme, Liber Glossarum (BE94 )

1.8 Quis furor, o ciues, quae tanta licentia ferri

Priscien, Ars (3, 153, 13 ) Isidore de Séville, Etymologiae (2, 21, 19 )

1.9 Gentibus inuisis Latium praebere cruorem?

1.10 Cumque superba foret Babylon spolianda trophaeis

Bède le vénérable, De arte metrica (11, 67 )

1.11 Ausoniis umbraque erraret Crassus inulta,

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 1, 2, 51 ) Heiric d’Auxerre (pseudo), Scholia recentiora ad Carmina Horatii (1, 2, 51 )

1.12 Bella geri placuit nullos habitura triumphos?

1.13 Heu quantum terrae potuit pelagique parari

1.14 Hoc quem ciuiles hauserunt sanguine dextrae,

1.15 Vnde uenit Titan, et nox ubi sidera condit,

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (1, 156-7 ) Probus (pseudo), De ultimis syllabis ad Caelestinum (4, 224, 20 ) Isidore de Séville, Etymologiae (1, 18, 3 ) Anonyme, Liber Glossarum (AC73 )

1.16 Quaque dies medius flagrantibus aestuat horis

1.17 Et qua bruma rigens ac nescia uere remitti

1.18 Adstringit Scythico glacialem frigore pontum!

Anonyme, Liber Glossarum (GL8 )

1.19 Sub iuga iam Seres, iam barbarus isset Araxes,

Sacerdos, Artes grammaticae (6, 478, 16 ) pseudo Probus, De catholicis (4, 27, 21 ) Servius, Commentarii in Vergilii Georgica (2, 121 )

1.20 Et gens si qua iacet nascenti conscia Nilo.

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 4, 14, 45 )

1.21 Tum, si tantus amor belli tibi, Roma, nefandi,

1.22 Totum sub Latias leges cum miseris orbem,

1.23 In te uerte manus; nondum tibi defuit hostis.

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Epod, 7, 10 )

1.24 At nunc semirutis pendent quod moenia tectis

1.25 Vrbibus Italiae lapsisque ingentia muris

1.26 Saxa iacent nulloque domus custode tenentur

1.27 Rarus et antiquis habitator in urbibus errat,

1.28 Horrida quod dumis multosque inarata per annos

1.29 Hesperia est desuntque manus poscentibus aruis,

1.30 Non tu, Pyrrhe ferox, nec tantis cladibus auctor

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 24 ) Priscien, Ars (3, 255, 6-7 )

1.31 Poenus erit; nulli penitus descendere ferro

1.32 Contigit; alta sedent ciuilis uulnera dextrae.

1.33 Quod si non aliam uenturo fata Neroni

1.34 Inuenere uiam magnoque aeterna parantur

1.35 Regna deis caelumque suo seruire Tonanti

1.36 Non nisi saeuorum potuit post bella gigantum,

1.37 Iam nihil, o superi, querimur, scelera ista nefasque

1.38 Hac mercede placent; diros Pharsalia campos

1.39 Inpleat et Poeni saturentur sanguine manes;

1.40 Vltima funesta concurrant proelia Munda;

1.41 His, Caesar, Perusina fames Mutinaeque labores

1.42 Accedant fatis et quas premit aspera classes

Anonyme, Liber Glossarum (LE337 )

1.43 Leucas et ardenti seruilia bella sub Aetna:

1.44 Multum Roma tamen debet ciuilibus armis,

1.45 Quod tibi res acta est. Te, cum statione peracta

1.46 Astra petes serus, praelati regia caeli

1.47 Excipiet gaudente polo; seu sceptra tenere,

1.48 Seu te flammigeros Phoebi conscendere currus,

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (1, 27-9 )

1.49 Telluremque nihil mutato sole timentem

1.50 Igne uago lustrare iuuet, tibi numine ab omni

Priscien, Ars (2, 345, 15 ) Priscien, Ars (3, 343, 27 )

1.51 Cedetur, iurisque tui natura relinquet,

1.52 Quis deus esse uelis, ubi regnum ponere mundi.

1.53 Sed neque in arctoo sedem tibi legeris orbe,

1.54 Nec polus auersi calidus qua uergitur austri,

Priscien, Ars (2, 394, 21 )

1.55 Vnde tuam uideas obliquo sidere Romam.

1.56 Aetheris immensi partem si presseris unam,

1.57 Sentiet axis onus. Librati pondera caeli

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 57 )

1.58 Orbe tene medio; pars aetheris illa sereni

1.59 Tota uacet, nullaeque obstent a Caesare nubes.

1.60 Tum genus humanum positis sibi consulat armis,

1.61 Inque uicem gens omnis amet; pax missa per orbem

1.62 Ferrea belligeri compescat limina Iani.

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 3, 14, 16 ) Isidore de Séville, Etymologiae (15, 7, 4 ) Anonyme, Liber Glossarum (IA137 ) Raban Maur, De universo (399B )

1.63 Sed mihi iam numen, nec, si te pectore uates

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (1, 8 ) Servius, Commentarii in Vergilii Eclogas (1, 7 ) Priscien, Ars (3, 244, 14-16 ) Servius (pseudo), Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (8, 337 )

1.64 Accipio, Cirrhaea uelim secreta mouentem

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (3, 172 ) Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 65 )

1.65 Sollicitare deum Bacchumque auertere Nysa:

1.66 Tu satis ad uires Romana in carmina dandas.

Priscien, Ars (3, 77, 23 ) Priscien, Ars (3, 85, 3 ) Priscien, Ars (3, 370, 1 ) Priscien, Ars (3, 193, 20 ) Anonyme, Ars Laureshamensis : Expositio in Donatum maiorem (2, 116, 55 ) Sedulius Scotus, In Donati artem maiorem (2, 246, 81 )

1.67 Fert animus causas tantarum expromere rerum,

Anonyme, Commenta Bernensia (1, 158 )

1.68 Inmensumque aperitur opus, quid in arma furentem

1.69 Inpulerit populum, quid pacem excusserit orbi:

1.70 Inuida fatorum series summisque negatum

Grillius, Commentum in Ciceronis rhetorica (1, 1, 81 )

1.71 Stare diu nimioque graues sub pondere lapsus

1.72 Nec se Roma ferens. Sic cum compage soluta

Sacerdos, Artes grammaticae (6, 475, 19 ) pseudo Probus, De catholicis (4, 10, 10 ) Priscien, Ars (3, 96, 8 ) Anonyme, Florilegium Erfurtense (f. 123v )

1.73 Saecula tot mundi suprema coegerit hora,

Anonyme, Florilegium ex codice Vossiano Latino 37 (f. 30r )

1.74 Antiquum repetens iterum chaos, omnia mixtis

1.75 Sidera sideribus concurrent, ignea pontum

1.76 Astra petent, tellus extendere litora nolet

1.77 Excutietque fretum, fratri contraria Phoebe

1.78 Ibit et obliquum bigas agitare per orbem

1.79 Indignata diem poscet sibi, totaque discors

1.80 Machina diuulsi turbabit foedera mundi.

1.81 In se magna ruunt; laetis hunc numina rebus

1.82 Crescendi posuere modum. Nec gentibus ullis

1.83 Commodat in populum terrae pelagique potentem

1.84 Inuidiam Fortuna suam: tu causa malorum

1.85 Facta tribus dominis communis, Roma, nec umquam

1.86 In turbam missi feralia foedera regni.

1.87 O male concordes nimiaque cupidine caeci!

1.88 Quid miscere iuuat uires orbemque tenere

1.89 In medio? Dum terra fretum terramque leuabit

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (8, 310-312 )

1.90 Aer et longi uoluent Titana labores

1.91 Noxque diem caelo totidem per signa sequetur,

1.92 Nulla fides regni sociis, omnisque potestas

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (1, 130 )

1.93 Inpatiens consortis erit. Nec gentibus ullis

1.94 Credite, nec longe fatorum exempla petantur:

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (5, 120-122 )

1.95 Fraterno primi maduerunt sanguine muri.

Augustin d'Hippone, De ciuitate Dei (15, 5, 10 ) Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Epod. 7, 17 ) Augustin (pseudo), Contra philosophos (1, 1520 ) Eugenio Vulgario, Sylloga (434, 5 )

1.96 Nec pretium tanti tellus pontusque furoris

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (1, 144 )

1.97 Tunc erat: exiguum dominos commisit asylum.

1.98 Temporis angusti mansit concordia discors,

Donat, Commentum in Terrenti Eunuchum (721 ) Lactance, Diuinae Institutiones (2, 9, 17 ) Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 2, 1, 3-4 ) Heiric d’Auxerre (pseudo), Scholia recentiora ad Carmina Horatii (2, 1, 1 )

1.99 Paxque fuit non sponte ducum; nam sola futuri

1.100 Crassus erat belli medius mora. Qualiter undas

1.101 Qui secat et geminum gracilis mare separat Isthmos

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (4, 61-62 ) Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (1, 120 )

1.102 Nec patitur conferre fretum, si terra recedat,

1.103 Ionium Aegaeo frangat mare: sic ubi saeua

1.104 Arma ducum dirimens miserando funere Crassus

1.105 Assyrias Latio maculauit sanguine Carrhas,

1.106 Parthica Romanos soluerunt damna furores.

1.107 Plus illa uobis acie quam creditis actum est,

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (8, 218 )

1.108 Arsacidae: bellum uictis ciuile dedistis.

1.109 Diuiditur ferro regnum, populique potentis,

1.110 Quae mare, quae terras, quae totum possidet orbem

Priscien, Ars (2, 310, 27-8 )

1.111 Non cepit fortuna duos. Nam pignora iuncti

1.112 Sanguinis et diro ferales omine taedas

1.113 Abstulit ad manes Parcarum Iulia saeua

1.114 Intercepta manu. Quod si tibi fata dedissent

1.115 Maiores in luce moras, tu sola furentem

1.116 Inde uirum poteras atque hinc retinere parentem

1.117 Armatasque manus excusso iungere ferro,

1.118 Vt generos soceris mediae iunxere Sabinae.

1.119 Morte tua discussa fides, bellumque mouere

Servius (pseudo), Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (6, 830 )

1.120 Permissum ducibus. Stimulos dedit aemula uirtus:

1.121 Tu, noua ne ueteres obscurent acta triumphos

1.122 Et uictis cedat piratica laurea Gallis,

1.123 Magne, times; te iam series ususque laborum

1.124 Erigit impatiensque loci fortuna secundi.

1.125 Nec quemquam iam ferre potest Caesarue priorem

1.126 Pompeiusue parem. Quis iustius induit arma?

1.127 Scire nefas; magno se iudice quisque tuetur:

1.128 Victrix causa deis placuit, sed uicta Catoni.

Boèce, De consolatione philosophiae (4, 6, 33 )

1.129 Nec coiere pares. Alter uergentibus annis

1.130 In senium longoque togae tranquillior usu

Anonyme, Liber Glossarum (DE269 )

1.131 Dedidicit iam pace ducem, famaeque petitor

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (7, 726 ) Priscien, Ars (3, 267, 25 )

1.132 Multa dare in uulgus, totus popularibus auris

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 3, 2, 20 )

1.133 Inpelli, plausuque sui gaudere theatri,

1.134 Nec reparare nouas uires, multumque priori

1.135 Credere fortunae. Stat, magni nominis umbra,

1.136 Qualis frugifero quercus sublimis in agro

1.137 Exuuias ueteris populi sacrataque gestans

1.138 Dona ducum; nec iam ualidis radicibus haeret,

1.139 Pondere fixa suo est, nudosque per aera ramos

1.140 Effundens, trunco non frondibus efficit umbram;

1.141 Sed quamuis primo nutet casura sub Euro,

1.142 Tot circum siluae firmo se robore tollant,

1.143 Sola tamen colitur. Sed non in Caesare tantum

1.144 Nomen erat nec fama ducis, sed nescia uirtus

1.145 Stare loco, solusque pudor non uincere bello;

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (1, 150 ) Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 150 )

1.146 Acer et indomitus, quo spes quoque ira uocasset

1.147 Ferre manum, et numquam temerando parcere ferro,

1.148 Successus urguere suos, instare fauori

1.149 Numinis, inpellens quidquid sibi summa petenti

1.150 Obstaret, gaudensque uiam fecisse ruina.

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (2, 440 ) Anonyme, Commenta Bernensia (2, 439 )

1.151 Qualiter expressum uentis per nubila fulmen

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (1, 258 ) Anonyme, Adnotationes super Lucanum (1, 533 ) Cledonius, Ars Grammatica (5, 51, 30 ) Priscien, Ars (2, 472, 25-26 ) Priscien, Ars (3, 132, 15 ) Isidore de Séville, Etymologiae (1, 37, 35 ) Isidorus Iunior, De uitiis et uirtutibus orationis (729 ) Julien de Tolède, Ars grammatica, poetica, rhetorica (2, 19, 113 ) Anonyme, Liber Glossarum (PA379 )

1.152 Aetheris inpulsi sonitu mundique fragore

1.153 Emicuit rupitque diem populosque pauentes

1.154 Terruit obliqua praestringens lumina flamma;

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (5, 666 )

1.155 In sua templa furit, nullaque exire uetante

1.156 Materia magnamque cadens magnamque reuertens

1.157 Dat stragem late sparsosque recolligit ignes.

1.158 Hae ducibus causae; suberant sed publica belli

1.159 Semina, quae populos semper mersere potentes.

1.160 Namque ut opes nimias mundo fortuna subacto

1.161 Intulit, et rebus mores cessere secundis,

1.162 Praedaque et hostiles luxum suasere rapinae,

1.163 Non auro tectisue modus, mensasque priores

1.164 Aspernata fames; cultus gestare decoros

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (2, 501 )

1.165 Vix nuribus rapuere mares; fecunda uirorum

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 1, 12, 42 ) Priscien, Ars (3, 276, 12-13 )

1.166 Paupertas fugitur, totoque accersitur orbe

Micon de Saint-Riquier, Opus prosodiacum (34 )

1.167 Quo gens quaeque perit: tunc longos iungere fines

Anonyme, Commenta Bernensia (2, 230 )

1.168 Agrorum, et quondam duro sulcata Camilli

1.169 Vomere et antiquos Curiorum passa ligones

1.170 Longa sub ignotis extendere rura colonis.

1.171 Non erat is populus quem pax tranquilla iuuaret,

1.172 Quem sua libertas inmotis pasceret armis.

1.173 Inde irae faciles et, quod suasisset egestas,

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 3, 24, 42 )

1.174 Vile nefas magnumque decus ferroque petendum,

1.175 Plus patria potuisse sua, mensuraque iuris

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (9, 641b )

1.176 Vis erat; hinc leges et plebis scita coactae

Priscien, Ars (3, 185, 21 )

1.177 Et cum consulibus turbantes iura tribuni;

1.178 Hinc rapti fasces pretio sectorque fauoris

1.179 Ipse sui populus letalisque ambitus Vrbi

Priscien, Ars (2, 547, 9-10 ) Ermenrich d’Ellwangen, Epistola ad Grimaldum (551, 40 )

1.180 Annua uenali referens certamina Campo;

1.181 Hinc usura uorax auidumque in tempora faenus

1.182 Et concussa fides et multis utile bellum.

1.183 Iam gelidas Caesar cursu superauerat Alpes

Anonyme, Liber Glossarum (SV721 )

1.184 Ingentisque animo motus bellumque futurum

1.185 Ceperat. Vt uentum est parui Rubiconis ad undas,

1.186 Ingens uisa duci patriae trepidantis imago

1.187 Clara per obscuram uoltu maestissima noctem,

1.188 Turrigero canos effundens uertice crines,

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (8, 33 )

1.189 Caesarie lacera nudisque adstare lacertis

1.190 Et gemitu permixta loqui: "Quo tenditis ultra?

1.191 Quo fertis mea signa, uiri? Si iure uenitis,

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (1, 224 )

1.192 Si ciues, huc usque licet." Tunc perculit horror

Anonyme, Commenta Bernensia (1, 224 ) Anonyme, Scholia Bembina (in Ad. 612 )

1.193 Membra ducis, riguere comae, gressumque cohercens

1.194 Languor in extrema tenuit uestigia ripa.

1.195 Mox ait: "O magnae qui moenia prospicis urbis

1.196 Tarpeia de rupe, Tonans, Phrygiique penates

Heiric d’Auxerre (pseudo), Scholia recentiora ad Carmina Horatii (3, 5, 10 )

1.197 Gentis Iuleae et rapti secreta Quirini

1.198 Et residens celsa Latiaris Iuppiter Alba

1.199 Vestalesque foci summique o numinis instar,

1.200 Roma, faue coeptis; non te furialibus armis

1.201 Persequor; en adsum, uictor terraque marique,

1.202 Caesar, ubique tuus (liceat modo), nunc quoque, miles.

1.203 Ille erit, ille nocens, qui me tibi fecerit hostem."

1.204 Inde moras soluit belli tumidumque per amnem

1.205 Signa tulit propere; sic ut squalentibus aruis

pseudo Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (1, 152 ) Isidore de Séville, Etymologiae (1, 37, 33 ) Isidorus Iunior, De uitiis et uirtutibus orationis (720 ) Julien de Tolède, Ars grammatica, poetica, rhetorica (2, 19, 108 ) Anonyme, Liber Glossarum (PA360 )

1.206 Aestiferae Libyes uiso leo comminus hoste

pseudo Probus, De catholicis (4, 7, 26 ) pseudo Probus, De catholicis (4, 7, 23 ) Probus (pseudo), De ultimis syllabis ad Caelestinum (4, 228, 4 )

1.207 Subsedit dubius, totam dum colligit iram;

1.208 Mox ubi se saeuae stimulauit uerbere caudae

1.209 Erexitque iubam et uasto graue murmur hiatu

1.210 Infremuit, tunc, torta leuis si lancea Mauri

1.211 Haereat aut latum subeant uenabula pectus,

1.212 Per ferrum tanti securus uolneris exit.

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (12, 8 )

1.213 Fonte cadit modico paruisque inpellitur undis

Anonyme, Commenta Bernensia (1, 217 )

1.214 Puniceus Rubicon, cum feruida canduit aestas,

1.215 Perque imas serpit ualles et Gallica certus

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (1, 1 )

1.216 Limes ab Ausoniis disterminat arua colonis.

1.217 Tum uires praebebat hiemps, atque auxerat undas

1.218 Tertia iam grauido pluuialis Cynthia cornu

1.219 Et madidis euri resolutae flatibus Alpes.

1.220 Primus in obliquum sonipes opponitur amnem

1.221 Excepturus aquas; molli tum cetera rumpit

1.222 Turba uado faciles iam fracti fluminis undas.

1.223 Caesar, ut aduersam superato gurgite ripam

1.224 Attigit Hesperiae uetitis et constitit aruis,

1.225 "Hic," ait "hic pacem temerataque iura relinquo;

1.226 Te, Fortuna, sequor; procul hinc iam foedera sunto.

1.227 Credidimus fatis, utendum est iudice bello."

1.228 Sic fatus noctis tenebris rapit agmina ductor

1.229 Inpiger; it torto Balearis uerbere fundae

1.230 Ocior et missa Parthi post terga sagitta

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (8, 380 ) Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 1, 19, 11 ) Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm 2, 13, 17 )

1.231 Vicinumque minax inuadit Ariminum, et ignes

1.232 Solis lucifero fugiebant astra relicto.

1.233 Iamque dies primos belli uisura tumultus

1.234 Exoritur; seu sponte deum, seu turbidus auster

1.235 Inpulerat, maestam tenuerunt nubila lucem.

1.236 Constitit ut capto iussus deponere miles

1.237 Signa foro, stridor lituum clangorque tubarum

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 237 )

1.238 Non pia concinuit cum rauco classica cornu.

Anonyme, Liber Glossarum (CL108 )

1.239 Rupta quies populi, stratisque excita iuuentus

1.240 Deripuit sacris adfixa penatibus arma

1.241 Quae pax longa dabat; nuda iam crate fluentis

1.242 Inuadunt clipeos curuataque cuspide pila

1.243 Et scabros nigrae morsu robiginis enses.

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (3, 582 )

1.244 Vt notae fulsere aquilae Romanaque signa

1.245 Et celsus medio conspectus in agmine Caesar,

1.246 Deriguere metu; gelidus pauor occupat artus,

1.247 Et tacito mutos uoluunt in pectore questus:

1.248 "O male uicinis haec moenia condita Gallis,

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 248 )

1.249 O tristi damnata loco! Pax alta per omnis

1.250 Et tranquilla quies populos; nos praeda furentum

1.251 Primaque castra sumus. Melius, Fortuna, dedisses

1.252 Orbe sub eoo sedem gelidaque sub arcto

1.253 Errantesque domos, Latii quam claustra tueri.

1.254 Nos primi Senonum motus Cimbrumque furentem

1.255 Vidimus et Martem Libyes cursumque furoris

Priscien, Ars (3, 132, 17-19 )

1.256 Teutonici; quotiens Romam fortuna lacessit,

1.257 Hac iter est bellis." Gemitu sic quisque latenti,

1.258 Non ausus timuisse palam; uox nulla dolori

1.259 Credita; sed quantum, uolucres cum bruma cohercet,

1.260 Rura silent mediusque tacet sine murmure pontus,

1.261 Tanta quies. Noctis gelidas lux soluerat umbras,

1.262 Ecce faces belli dubiaeque in proelia menti

1.263 Vrguentes addunt stimulos cunctasque pudoris

1.264 Rumpunt fata moras; iustos fortuna laborat

1.265 Esse ducis motus et causas inuenit armis:

1.266 Expulit ancipiti discordes Vrbe tribunos

1.267 Victo iure minax iactatis curia Gracchis.

1.268 Hos iam mota ducis uicinaque signa petentes

1.269 Audax uenali comitatur Curio lingua,

1.270 Vox quondam populi libertatemque tueri

1.271 Ausus et armatos plebi miscere potentes.

1.272 Vtque ducem uarias uoluentem pectore curas

1.273 Conspexit: "Dum uoce tuae potuere iuuari,

1.274 Caesar," ait "partes, quamuis nolente senatu,

1.275 Traximus imperium, tunc cum mihi rostra tenere

1.276 Ius erat et dubios in te transferre Quirites.

1.277 At postquam leges bello siluere coactae,

1.278 Pellimur e patriis laribus patimurque uolentes

Priscien, Ars (3, 279, 10-11 ) Priscien, Ars (3, 296, 17-18 )

1.279 Exilium; tua nos faciet uictoria ciues.

1.280 Dum trepidant nullo firmatae robore partes,

1.281 Tolle moras; semper nocuit differre paratis.

Anonyme, Scholia Bembina (in Ad. 712 )

1.282 Par labor atque metus pretio maiore petuntur:

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (1, 283 ) Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 282 )

1.283 Bellantem geminis tenuit te Gallia lustris,

1.284 Pars quota terrarum? facili si proelia pauca

1.285 Gesseris euentu, tibi Roma subegerit orbem.

1.286 Nunc neque te longi remeantem pompa triumphi

1.287 Excipit, aut sacras poscunt Capitolia laurus;

1.288 Liuor edax tibi cuncta negat, gentesque subactas

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (6, 320 ) Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 288 )

1.289 Vix impune feres. Socerum depellere regno

1.290 Decretum genero est; partiri non potes orbem,

1.291 Solus habere potes." Sic postquam fatus, et ipsi

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (1, 295 )

1.292 In bellum prono tantum tamen addidit irae

1.293 Accenditque ducem, quantum clamore iuuatur

Servius, Commentarii in Vergilii Georgica (3, 102 )

1.294 Eleus sonipes, quamuis iam carcere clauso

1.295 Inmineat foribus pronusque repagula laxet.

1.296 Conuocat armatos extemplo ad signa maniplos,

Isidore de Séville, Etymologiae (9, 3, 50 ) Anonyme, Liber Glossarum (MA663 ) Raban Maur, De universo (450D )

1.297 Vtque satis trepidum turba coeunte tumultum

1.298 Conposuit uultu dextraque silentia iussit:

1.299 "Bellorum o socii, qui mille pericula Martis

Grillius, Commentum in Ciceronis rhetorica (1, 6, 43 )

1.300 Mecum" ait "experti decimo iam uincitis anno,

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (3, 89 )

1.301 Hoc cruor arctois meruit diffusus in aruis

1.302 Vulneraque et mortes hiemesque sub Alpibus actae?

1.303 Non secus ingenti bellorum Roma tumultu

1.304 Concutitur quam si Poenus transcenderit Alpes

Probus (pseudo), De ultimis syllabis ad Caelestinum (4, 224, 1-2 )

1.305 Hannibal: implentur ualido tirone cohortes;

1.306 In classem cadit omne nemus; terraque marique

1.307 Iussus Caesar agi. Quid? si mihi signa iacerent

1.308 Marte sub aduerso ruerentque in terga feroces

1.309 Gallorum populi? Nunc cum fortuna secundis

1.310 Mecum rebus agat superique ad summa uocantes,

1.311 Tentamur. Veniat longa dux pace solutus

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (2, 559 ) Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 130 ) Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 131 )

1.312 Milite cum subito partesque in bella togatae

1.313 Marcellusque loquax et nomina uana, Catones.

Anonyme, Scholiae in orationes Ciceronis Gronouiana codicis Voss. lat. (1, 1 )

1.314 Scilicet extremi Pompeium emptique clientes

1.315 Continuo per tot satiabunt tempora regno!

1.316 Ille reget currus nondum patientibus annis;

1.317 Ille semel raptos nunquam dimittet honores.

1.318 Quid iam rura querar totum subpressa per orbem

1.319 Ac iussam seruire famem? Quis castra timenti

1.320 Nescit mixta foro, gladii cum triste micantes

1.321 Iudicium insolita trepidum cinxere corona,

1.322 Atque auso medias perrumpere milite leges,

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 320 ) Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 321 ) Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 319 )

1.323 Pompeiana reum clauserunt signa Milonem?

Bède le Vénérable (pseudo), (655D )

1.324 Nunc quoque ne lassum teneat priuata senectus,

1.325 Bella nefanda parat suetus ciuilibus armis

1.326 Et docilis Sullam scelerum uicisse magistrum;

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (8, 25 )

1.327 Vtque ferae tigres nunquam posuere furorem,

1.328 Quas nemore Hyrcano, matrum dum lustra secuntur,

1.329 Altus caesorum pauit cruor armentorum,

1.330 Sic et Sullanum solito tibi lambere ferrum

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 330 )

1.331 Durat, Magne, sitis. Nullus semel ore receptus

1.332 Pollutas patitur sanguis mansuescere fauces.

1.333 Quem tamen inueniet tam longa potentia finem?

1.334 Quis scelerum modus est? Ex hoc iam te, improbe, regno

1.335 Ille tuus saltem doceat descendere Sulla.

1.336 Post Cilicasne uagos et lassi Pontica regis

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 323 )

1.337 Proelia barbarico uix consummata ueneno

Orose, Aduersum pagano (6, 1, 29 )

1.338 Vltima Pompeio dabitur prouincia Caesar,

1.339 Quod non uictrices aquilas deponere iussus

1.340 Paruerim? Mihi si merces erepta laborum est,

1.341 His saltem longi non cum duce praemia belli

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 361 )

1.342 Reddantur; miles sub quolibet iste triumphet.

1.343 Conferet exanguis quo se post bella senectus?

1.344 Quae sedes erit emeritis? Quae rura dabuntur,

Servius (pseudo), Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (12, 359 ) Anonyme, Liber Glossarum (EM44 )

1.345 Quae noster ueteranus aret? Quae moenia fessis?

1.346 An melius fient piratae, Magne, coloni?

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (12, 359 ) Servius, Commentarii in Vergilii Georgica (4, 127 )

1.347 Tollite iampridem uictricia, tollite, signa;

Priscien, Ars (2, 348, 5 ) Priscien, Ars (2, 166, 7 ) Anonyme, Excerptiones de Prisciano (II, 273 )

1.348 Viribus utendum est quas fecimus. Arma tenenti

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (2, 466 )

1.349 Omnia dat qui iusta negat. Nec numina derunt;

Grillius, Commentum in Ciceronis rhetorica (1, 2, 86 )

1.350 Nam neque praeda meis neque regnum quaeritur armis:

1.351 Detrahimus dominos Vrbi seruire paratae."

1.352 Dixerat; at dubium non claro murmure uolgus

1.353 Secum incerta fremit. Pietas patriique penates

1.354 Quamquam caede feras mentes animosque tumentis

1.355 Frangunt; sed diro ferri reuocantur amore

1.356 Ductorisque metu. Summi tum munera pili

1.357 Laelius emeritique gerens insignia doni,

1.358 Seruati ciuis referentem praemia quercum:

1.359 "Si licet," exclamat "Romani maxime rector

1.360 Nominis, et ius est ueras expromere uoces:

1.361 Quod tam lenta tuas tenuit patientia uires,

1.362 Conquerimur. Deratne tibi fiducia nostri?

1.363 Dum mouet haec calidus spirantia corpora sanguis,

1.364 Et dum pila ualent fortes torquere lacerti,

1.365 Degenerem patiere togam regnumque senatus?

1.366 Vsque adeo miserum est ciuili uincere bello?

1.367 Duc age per Scythiae populos, per inhospita Syrtis

1.368 Litora, per calidas Libyae sitientis harenas:

1.369 Haec manus, ut uictum post terga relinqueret orbem,

1.370 Oceani tumidas remo compescuit undas,

1.371 Fregit et arctoo spumantem uertice Rhenum.

1.372 Iussa sequi tam posse mihi quam uelle necesse est.

1.373 Nec ciuis meus est in quem tua classica, Caesar,

1.374 Audiero. Per signa decem felicia castris

1.375 Perque tuos iuro quocumque ex hoste triumphos:

1.376 Pectore si fratris gladium iuguloque parentis

1.377 Condere me iubeas plenaeque in uiscera partu

1.378 Coniugis, inuita peragam tamen omnia dextra;

1.379 Si spoliare deos ignemque inmittere templis,

1.380 Numina miscebit castrensis flamma monetae;

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 1, 35, 36 )

1.381 Castra super Tusci si ponere Thybridis undas,

1.382 Hesperios audax ueniam metator in agros;

Servius, Commentarii in Vergilii Georgica (2, 274 ) Isidore de Séville, Etymologiae (10, 179 ) Anonyme, Liber Glossarum (ME578 )

1.383 Tu quoscumque uoles in planum effundere muros,

1.384 His aries actus disperget saxa lacertis,

1.385 Illa licet, penitus tolli quam iusseris urbem,

1.386 Roma sit." His cunctae simul adsensere cohortes

1.387 Elatasque alte quaecumque ad bella uocaret,

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (3, 669-670 ) Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (12, 258 )

1.388 Promisere manus. It tantus ad aethera clamor

1.389 Quantus, piniferae boreas cum Thracius Ossae

1.390 Rupibus incubuit, curuato robore pressae

1.391 Fit sonus aut rursus redeuntis in aethera siluae.

1.392 Caesar, ut acceptum tam prono milite bellum

1.393 Fataque ferre uidet, ne quo languore moretur

1.394 Fortunam, sparsas per Gallica rura cohortes

1.395 Euocat et Romam motis petit undique signis.

1.396 Deseruere cauo tentoria fixa Lemanno

Servius, Commentarii in Vergilii Georgica (4, 426 ) Servius, Commentarii in Vergilii Georgica (4, 278 ) Iunius Philargyrius, Scholia Bernensia in Georgica (4, 427 ) Isidore de Séville, Etymologiae (9, 2, 94 ) Anonyme, Liber Glossarum (AL120 ) Anonyme, Liber Glossarum (LA303 ) Anonyme, Liber Glossarum (LE96 ) Raban Maur, De universo (442A ) Anonyme, Chronichon Salernitanum (88 )

1.397 Castraque quae Vosegi curuam super ardua ripam

1.398 Pugnaces pictis cohibebant Lingones armis.

Maximus Victorinus, De ratione metrorum commentarium (V, 2 )

1.399 Hi uada liquerunt Isarae, qui gurgite ductus

Folcuin de Lobbes, Gesta abbatum Lobiensium (62, 2 )

1.400 Per tam multa suo, famae maioris in amnem

1.401 Lapsus, ad aequoreas nomen non pertulit undas.

1.402 Soluuntur flaui longa statione Ruteni;

1.403 Mitis Atax Latias gaudet non ferre carinas

1.404 Finis et Hesperiae, promoto limite, Varus;

1.405 Quaque sub Herculeo sacratus numine portus

1.406 Vrget rupe caua pelagus (non corus in illum

1.407 Ius habet aut zephyrus; solus sua litora turbat

1.408 Circius et tuta prohibet statione Monoeci);

1.409 Quaque iacet litus dubium quod terra fretumque

Anonyme, Commenta Bernensia (1, 405 ) Servius (pseudo), Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (7, 225 )

1.410 Vindicat alternis uicibus, cum funditur ingens

1.411 Oceanus uel cum refugis se fluctibus aufert.

1.412 Ventus ab extremo pelagus sic axe uolutet

Servius, Commentarii in Vergilii Georgica (2, 479 ) Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 412 )

1.413 Destituatque ferens, an sidere mota secundo

1.414 Tethyos unda uagae lunaribus aestuet horis,

1.415 Flammiger an Titan, ut alentes hauriat undas,

Anonyme, Commenta Bernensia (9, 313 ) Grillius, Commentum in Ciceronis rhetorica (1, 7, 61 ) Bède le vénérable (pseudo), De mundi caelestis terrestrisque constitutione liber (II, 6 )

1.416 Erigat Oceanum fluctusque ad sidera ducat,

1.417 Quaerite, quos agitat mundi labor; at mihi semper

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 412 )

1.418 Tu, quaecumque moues tam crebros causa meatus,

1.419 Vt superi uoluere, late. Tum rura Nemetis

Diomède, Ars grammatica (1, 434, 34 ) Flodoard de Reims, Historia Remensis ecclesiae (65, 28 )

1.420 Qui tenet et ripas Aturi, qua litore curuo

1.421 Molliter admissum claudit Tarbellicus aequor,

1.422 Signa mouet, gaudetque amoto Santonus hoste

1.423 Et Biturix longisque leues Suessones in armis.

1.424 Optimus excusso Leucus Remusque lacerto,

1.425 Optima gens flexis in gyrum Sequana frenis,

1.426 Et docilis rector monstrati Belga couinni

1.427 Aruernique ausi Latio se fingere fratres

1.428 Sanguine ab Iliaco populi nimiumque rebellis

1.429 Neruius et caesi pollutus sanguine Cottae

1.430 Et qui te laxis imitantur, Sarmata, bracis,

1.431 Vangiones, Batauique truces, quos aere recuruo

Anonyme, Scholia in Iuuenalem uetustiora (8, 51 )

1.432 Stridentes acuere tubae; qua Cinga pererrat

1.433 Gurgite, qua Rhodanus raptum uelocibus undis

1.434 In mare fert Ararim, qua montibus ardua summis

1.435 Gens habitat cana pendentes rupe Cebennas.

1.436 [Pictones inmunes subigunt sua rura; nec ultra

1.437 Instabiles Turones circumsita castra coercent.

1.438 In nebulis, Meduana, tuis marcere perosus

1.439 Andus iam placida Ligeris recreatur ab unda.

1.440 Inclita Caesareis Genabos dissoluitur alis.]

1.441 Tu quoque laetatus conuerti proelia, Treuir,

1.442 Et nunc tonse Ligur, quondam per colla decore

Priscien, Ars (2, 264, 12-13 )

1.443 Crinibus effusis toti praelate Comatae;

1.444 Et quibus inmitis placatur sanguine diro

1.445 Teutates horrensque feris altaribus Esus

1.446 Et Taranis Scythicae non mitior ara Dianae.

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 446 ) Priscien, Ars (3, 175, 4 ) Priscien, Ars (3, 308, 5 )

1.447 Vos quoque, qui fortes animas belloque peremptas

1.448 Laudibus in longum uates dimittitis aeuum,

1.449 Plurima securi fudistis carmina, bardi.

Paul le Diacre, Excerpta ex libris Pompei Festi de verborum significatu (31, 14 )

1.450 Et uos barbaricos ritus moremque sinistrum

1.451 Sacrorum, druidae, positis repetistis ab armis.

1.452 Solis nosse deos et caeli numina uobis

1.453 Aut solis nescire datum; nemora alta remotis

1.454 Incolitis lucis; uobis auctoribus umbrae

1.455 Non tacitas Erebi sedes Ditisque profundi

1.456 Pallida regna petunt: regit idem spiritus artus

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (6, 532 ) Servius, Commentarii in Vergilii Georgica (1, 243 ) Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (3, 40 )

1.457 Orbe alio; longae, canitis si cognita, uitae

1.458 Mors media est. Certe populi, quos despicit arctos,

1.459 Felices errore suo, quos ille timorum

1.460 Maximus haut urguet, leti metus. Inde ruendi

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (4, 231-232 )

1.461 In ferrum mens prona uiris animaeque capaces

Porphyrion, Commentum in Horatii Carmina (4, 14, 49 )

1.462 Mortis, et ignauum rediturae parcere uitae.

1.463 Et uos crinigeros bellis arcere Caycos

1.464 Oppositi petitis Romam Rhenique feroces

1.465 Deseritis ripas et apertum gentibus orbem.

1.466 Caesar, ut inmensae conlecto robore uires

1.467 Audendi maiora fidem fecere, per omnem

1.468 Spargitur Italiam uicinaque moenia conplet.

1.469 Vana quoque ad ueros accessit fama timores

1.470 Inrupitque animos populi clademque futuram

1.471 Intulit et uelox properantis nuntia belli

1.472 Innumeras soluit falsa in praeconia linguas.

1.473 Est qui, tauriferis ubi se Meuania campis

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (4, 370-371 ) Priscien, Ars (2, 361, 10-11 )

1.474 Explicat, audacis ruere in certamina turmas

1.475 Adferat, et qua Nar Tiberino inlabitur amni,

1.476 Barbaricas saeui discurrere Caesaris alas;

1.477 Ipsum omnes aquilas conlataque signa ferentem

1.478 Agmine non uno densisque incedere castris.

1.479 Nec qualem meminere uident: maiorque ferusque

1.480 Mentibus occurrit uictoque inmanior hoste.

1.481 Hunc inter Rhenum populos Alpemque iacentes,

Priscien, Ars (2, 328, 16 )

1.482 Finibus arctois patriaque a sede reuolsos,

1.483 Pone sequi, iussamque feris a gentibus Vrbem

1.484 Romano spectante rapi. Sic quisque pauendo

Probus (pseudo), De ultimis syllabis ad Caelestinum (4, 244, 29-30 )

1.485 Dat uires famae, nulloque auctore malorum,

1.486 Quae finxere timent. Nec solum uulgus inani

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (3, 661 )

1.487 Percussum terrore pauet, sed curia; et ipsi

1.488 Sedibus exsiluere patres, inuisaque belli

1.489 Consulibus fugiens mandat decreta senatus.

1.490 Tunc quae tuta petant et quae metuenda relinquant

1.491 Incerti: quo quemque fugae tulit impetus, urget

1.492 Praecipitem populum, serieque haerentia longa

1.493 Agmina prorumpunt; credas aut tecta nefandas

1.494 Corripuisse faces aut iam quatiente ruina

1.495 Nutantes pendere domos; sic turba per urbem

1.496 Praecipiti lymphata gradu, uelut unica rebus

1.497 Spes foret adflictis patrios excedere muros,

1.498 Inconsulta ruit. Qualis, cum turbidus auster

1.499 Repulit a Libycis inmensum Syrtibus aequor

1.500 Fractaque ueliferi sonuerunt pondera mali,

1.501 Desilit in fluctus deserta puppe magister

Consentius, Ars Grammatica (5, 355, 17-18 )

1.502 Nauitaque, et nondum sparsa conpage carinae

1.503 Naufragium sibi quisque facit; sic urbe relicta

1.504 In bellum fugitur. Nullum iam languidus aeuo

1.505 Eualuit reuocare parens coniunxue maritum

1.506 Fletibus, aut patrii, dubiae dum uota salutis

1.507 Conciperent, tenuere lares; nec limine quisquam

1.508 Haesit, et extremo tunc forsitan urbis amatae

1.509 Plenus abit uisu; ruit inreuocabile uulgus.

1.510 O faciles dare summa deos eademque tueri

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 1, 5, 6 )

1.511 Difficiles! Vrbem populis uictisque frequentem

1.512 Gentibus et generis, coeat si turba, capacem

1.513 Humani facilem uenturo Caesare praedam

1.514 Ignauae liquere manus. Cum pressus ab hoste

1.515 Clauditur externis miles Romanus in oris,

1.516 Effugit exiguo nocturna pericula uallo,

1.517 Et subitus rapti munimine caespitis agger

1.518 Praebet securos intra tentoria somnos:

1.519 Tu tantum audito bellorum nomine, Roma,

1.520 Desereris; nox una tuis non credita muris.

1.521 Danda tamen uenia est tantorum, danda, pauorum:

1.522 Pompeio fugiente timent. Tum ne qua futuri

1.523 Spes saltem trepidas mentes leuet, addita fati

1.524 Peioris manifesta fides, superique minaces

1.525 Prodigiis terras inplerunt, aethera, pontum.

1.526 Ignota obscurae uiderunt sidera noctes

1.527 Ardentemque polum flammis caeloque uolantes

1.528 Obliquas per inane faces crinemque timendi

1.529 Sideris et terris mutantem regna cometen.

Anonyme, Scholia in Iuuenalem uetustiora (6, 407 ) Isidore de Séville, De natura rerum (26, 13, 90 ) Anonyme, Liber Glossarum (CO420 ) Anonyme, Florilegium ex codice Cassinensi 384 (f. 10r )

1.530 Fulgora fallaci micuerunt crebra sereno

1.531 Et uarias ignis tenso dedit aere formas:

Priscien, Ars (2, 520, 13 ) Priscien, Partitiones xii uersuum Aeneidos principalium (67, 27 )

1.532 Nunc iaculum longo, nunc sparso lumine lampas

1.533 Emicuit caelo. Tacitum sine nubibus ullis

1.534 Fulmen et arctois rapiens de partibus ignem

1.535 Percussit Latiare caput, stellaeque minores

1.536 Per uacuum solitae noctis decurrere tempus

1.537 In medium uenere diem, cornuque coacto

Probus (pseudo), De ultimis syllabis ad Caelestinum (4, 262, 14 )

1.538 Iam Phoebe toto fratrem cum redderet orbe,

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 537 ) Isidore de Séville, De natura rerum (21, 2, 15 ) Anonyme, Liber Glossarum (LV322 )

1.539 Terrarum subita percussa expalluit umbra.

1.540 Ipse caput medio Titan cum ferret Olympo,

1.541 Condidit ardentes atra caligine currus

1.542 Inuoluitque orbem tenebris gentesque coegit

1.543 Desperare diem; qualem fugiente per ortus

1.544 Sole Thyesteae noctem duxere Mycenae.

1.545 Ora ferox Siculae laxauit Mulciber Aetnae

1.546 Nec tulit in caelum flammas, sed uertice prono

1.547 Ignis in Hesperium cecidit latus. Atra Charybdis

1.548 Sanguineum fundo torsit mare. Flebile saeui

1.549 Latrauere canes. Vestali raptus ab ara

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (5, 402 )

1.550 Ignis et ostendens confectas flamma Latinas

1.551 Scinditur in partes geminoque cacumine surgit

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (1, 35 )

1.552 Thebanos imitata rogos. Tum cardine tellus

1.553 Subsedit, ueteremque iugis nutantibus Alpes

1.554 Discussere niuem. Tethys maioribus undis

Priscien, Ars (2, 291, 10-11 )

1.555 Hesperiam Calpen summumque inpleuit Atlanta.

Isidore de Séville, Etymologiae (14, 8, 17 ) Anonyme, Liber Glossarum (CA512 ) Raban Maur, De universo (363D )

1.556 Indigetes fleuisse deos Vrbisque laborem

1.557 Testatos sudore lares delapsaque templis

1.558 Dona suis dirasque diem foedasse uolucres

1.559 Accipimus, siluisque feras sub nocte relictis

1.560 Audaces media posuisse cubilia Roma.

1.561 Tum pecudum faciles humana ad murmura linguae,

1.562 Monstrosique hominum partus numeroque modoque

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (4, 374-375 ) Anonyme, Adnotationes super Lucanum (1, 590 )

1.563 Membrorum, matremque suus conterruit infans;

Isidore de Séville, Etymologiae (11, 3, 6 ) Anonyme, Liber Glossarum (PO406 ) Raban Maur, De universo (196A )

1.564 Diraque per populum Cumanae carmina uatis

1.565 Vulgantur. Tum, quos sectis, Bellona lacertis

1.566 Saeua mouet, cecinere deos, crinemque rotantes

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (10, 220 )

1.567 Sanguineum populis ulularunt tristia Galli.

1.568 Conpositis plenae gemuerunt ossibus urnae.

Anonyme, Liber Glossarum (VR40 )

1.569 Tunc fragor armorum magnaeque per auia uoces

1.570 Auditae nemorum et uenientes comminus umbrae,

1.571 Quique colunt iunctos extremis moenibus agros,

1.572 Diffugiunt. Ingens urbem cingebat Erinys

1.573 Excutiens pronam flagranti uertice pinum

1.574 Stridentisque comas, Thebanam qualis Agauen

1.575 Impulit aut saeui contorsit tela Lycurgi

1.576 Eumenis, aut qualem iussu Iunonis iniquae

1.577 Horruit Alcides, uiso iam Dite, Megaeram.

1.578 Insonuere tubae, et quanto clamore cohortes

1.579 Miscentur, tantum nox atra silentibus auris

1.580 Edidit. E medio uisi consurgere Campo

1.581 Tristia Sullani cecinere oracula manes,

1.582 Tollentemque caput gelidas Anienis ad undas

1.583 Agricolae Marium fracto fugere sepulchro.

1.584 Haec propter placuit Tuscos de more uetusto

Servius (pseudo), Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (2, 781 )

1.585 Acciri uates. Quorum qui maximus aeuo

1.586 Arruns incoluit desertae moenia Lucae,

1.587 Fulminis edoctus motus uenasque calentes

1.588 Fibrarum et monitus errantis in aere pinnae,

1.589 Monstra iubet primum, quae nullo semine discors

1.590 Protulerat natura, rapi sterilique nefandos

1.591 Ex utero fetus infaustis urere flammis.

1.592 Mox iubet et totam pauidis a ciuibus urbem

1.593 Ambiri et, festo purgantes moenia lustro,

1.594 Longa per extremos pomeria cingere fines

1.595 Pontifices, sacri quibus est permissa potestas.

1.596 Turba minor ritu sequitur succincta Gabino,

1.597 Vestalemque chorum ducit uittata sacerdos,

Diomède, Ars grammatica (1, 323, 10-11 )

1.598 Troianam soli cui fas uidisse Mineruam;

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (2, 166 )

1.599 Tunc qui fata deum secretaque carmina seruant

1.600 Et lotam paruo reuocant Almone Cybeben,

1.601 Et doctus uolucres augur seruare sinistras

1.602 Septemuirque epulis festus Titiique sodales

Augustin (pseudo), Regulae (10, 3 )

1.603 Et Salius laeto portans ancilia collo

1.604 Et tollens apicem generoso uertice flamen.

Probus (pseudo), De ultimis syllabis ad Caelestinum (4, 224, 26 )

1.605 Dumque illi effusam longis anfractibus urbem

1.606 Circumeunt, Arruns dispersos fulminis ignis

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 607 )

1.607 Colligit et terrae maesto cum murmure condit

Anonyme, Scholia in Iuuenalem uetustiora (6, 587 )

1.608 Datque locis numen; sacris tunc admouet aris

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (3, 450-451 )

1.609 Electa ceruice marem. Iam fundere Bacchum

1.610 Coeperat obliquoque molas inducere cultro,

1.611 Impatiensque diu non grati uictima sacri,

1.612 Cornua succincti premerent cum torua ministri,

1.613 Deposito uictum praebebat poplite collum.

1.614 Nec cruor emicuit solitus, sed uulnere largo

1.615 Diffusum rutilo nigrum pro sanguine uirus.

1.616 Palluit attonitus sacris feralibus Arruns

1.617 Atque iram superum raptis quaesiuit in extis.

1.618 Terruit ipse color uatem; nam pallida taetris

1.619 Viscera tincta notis gelidoque infecta cruore

1.620 Plurimus asperso uariabat sanguine liuor.

1.621 Cernit tabe iecur madidum uenasque minaces

1.622 Hostili de parte uidet. Pulmonis anheli

1.623 Fibra latet paruusque secat uitalia limes.

1.624 Cor iacet et saniem per hiantis uiscera rimas

1.625 Emittunt produntque suas omenta latebras.

1.626 Quodque nefas nullis impune apparuit extis,

1.627 Ecce uidet capiti fibrarum increscere molem

1.628 Alterius capitis; pars aegra et marcida pendet,

1.629 Pars micat et celeri uenas mouet improba pulsu.

Priscien, Ars (2, 335, 14 )

1.630 His ubi concepit magnorum fata malorum,

1.631 Exclamat: "Vix fas, superi, quaecumque mouetis,

1.632 Prodere me populis; nec enim tibi, summe, litaui,

1.633 Iuppiter, hoc sacrum; caesique in pectora tauri

1.634 Inferni uenere dei. Non fanda timemus,

1.635 Sed uenient maiora metu. Di uisa secundent,

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (3, 523 ) Priscien, Ars (3, 240, 19-20 )

1.636 Et fibris sit nulla fides, sed conditor artis

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (2, 781 )

1.637 Finxerit ista Tages." Flexa sic omina Tuscus

1.638 Inuoluens multaque tegens ambage canebat.

1.639 At Figulus, cui cura deos secretaque caeli

1.640 Nosse fuit, quem non stellarum Aegyptia Memphis

1.641 Aequaret uisu numerisque mouentibus astra,

1.642 "Aut hic errat," ait "nulla cum lege per aeuum

Priscien, Ars (3, 337, 14-5 )

1.643 Mundus et incerto discurrunt sidera motu,

1.644 Aut, si fata mouent, Vrbi generique paratur

1.645 Humano matura lues. Terraene dehiscent

Isidore de Séville, De natura rerum (46, 2, 11 ) Anonyme, Liber Glossarum (TE428 )

1.646 Subsidentque urbes, an tollet feruidus aer

1.647 Temperiem, segetes tellus infida negabit,

1.648 Omnis an effusis miscebitur unda uenenis?

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 645 )

1.649 Quod cladis genus, o superi, qua peste paratis

1.650 Saeuitiam? Extremi multorum tempus in unum

1.651 Conuenere dies. Summo si frigida caelo

1.652 Stella nocens nigros Saturni accenderet ignis,

1.653 Deucalioneos fudisset Aquarius imbres,

1.654 Totaque diffuso latuisset in aequore tellus.

1.655 Si saeuum radiis Nemeaeum, Phoebe, Leonem

1.656 Nunc premeres, toto fluerent incendia mundo,

1.657 Succensusque tuis flagrasset curribus aether.

1.658 Hi cessant ignes. Tu qui flagrante minacem

1.659 Scorpion incendis cauda chelasque peruris,

Anonyme, Liber Glossarum (CE180 )

1.660 Quid tantum, Gradiue, paras? Nam mitis in alto

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 1, 2, 30 )

1.661 Iuppiter occasu premitur Venerisque salubre

Anonyme, Scholia in Iuuenalem uetustiora (6, 569 )

1.662 Sidus hebet motuque celer Cyllenius haeret,

Fulgence le Mythographe, Mythologiarum libri tres (1, 18 ) Priscien, Ars (2, 334, 15 ) Anonyme, Scholia storzziana et sangermanensia ad Germanici Caesaris Aratea (186, 14 )

1.663 Et caelum Mars solus habet. Cur signa meatus

Anonyme, Liber Glossarum (ME19 )

1.664 Deseruere suos mundoque obscura feruntur,

1.665 Ensiferi nimium fulget latus Orionis?

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (3, 517 )

1.666 Inminet armorum rabies ferrique potestas

1.667 Confundet ius omne manu scelerique nefando

1.668 Nomen erit uirtus multosque exibit in annos

1.669 Hic furor. Et superos quid prodest poscere finem?

1.670 Cum domino pax ista uenit. Duc, Roma, malorum

1.671 Continuam seriem clademque in tempora multa

1.672 Extrahe ciuili tantum iam libera bello."

1.673 Terruerant satis haec pauidam praesagia plebem;

1.674 Sed maiora premunt. Nam qualis uertice Pindi

1.675 Edonis Ogygio decurrit plena Lyaeo,

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (12, 365 )

1.676 Talis et attonitam rapitur matrona per urbem

1.677 Vocibus his prodens urguentem pectora Phoebum:

1.678 "Quo feror, o Paean? Qua me super aethera raptam

1.679 Constituis terra? Video Pangaea niuosis

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (6, 666 )

1.680 Cana iugis latosque Haemi sub rupe Philippos.

1.681 Quis furor hic, o Phoebe, doce, quae tela? Manusque

1.682 Romanae miscent acies bellumque sine hoste est!

1.683 Quo diuersa feror? Primos me ducis in ortus

1.684 Qua mare Lagaei mutatur gurgite Nili:

1.685 Hunc ego, fluminea deformis truncus harena

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 1, 15, 24 )

1.686 Qui iacet, agnosco. Dubiam super aequora Syrtim

Priscien, Ars (2, 329, 2 )

1.687 Arentemque feror Libyen, quo tristis Enyo

1.688 Transtulit Emathias acies. Nunc desuper Alpis

1.689 Nubiferae colles atque aeriam Pyrenen

1.690 Abripimur. Patriae sedis remeamus in urbis,

1.691 Inpiaque in medio peraguntur bella senatu.

1.692 Consurgunt partes iterum, totumque per orbem

1.693 Rursus eo. Noua da mihi cernere litora ponti

1.694 Telluremque nouam; uidi iam, Phoebe, Philippos."

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 3, 4, 26 ) Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 2, 7, 9 )

1.695 Haec ait et lasso iacuit deserta furore.

2.1 Iamque irae patuere deum, manifestaque belli

2.2 Signa dedit mundus, legesque et foedera rerum

2.3 Praescia monstrifero uertit natura tumultu

2.4 Indixitque nefas. Cur hanc tibi, rector Olympi,

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (3, 551 ) Eutyches, Ars de uerbo (5, 469, 8 )

2.5 Sollicitis uisum mortalibus addere curam,

2.6 Noscant uenturas ut dira per omina clades?

2.7 Siue parens rerum, cum primum informia regna

2.8 Materiamque rudem flamma cedente recepit,

2.9 Fixit in aeternum causas qua cuncta coercet,

2.10 Se quoque lege tenens, et saecula iussa ferentem

2.11 Fatorum immoto diuisit limite mundum;

2.12 Siue nihil positum est, sed fors incerta uagatur,

2.13 Fertque refertque uices, et habet mortalia casus:

2.14 Sit subitum quodcumque paras; sit caeca futuri

2.15 Mens hominum fati; liceat sperare timenti.

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (4, 510 ) Augustin d'Hippone, Enchiridion de fide, spe et caritate (2, 8 ) Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 2, 16, 31 ) Isidore de Séville, Etymologiae (1, 34, 4 ) Isidore de Séville, De differentiis uerborum (213 (513) ) Isidorus Iunior, De uitiis et uirtutibus orationis (23 ) Anonyme, Liber Glossarum (SP126 ) Anonyme, Liber Glossarum (AC219 )

2.16 Ergo ubi concipiunt quantis sit cladibus orbi

2.17 Constatura fides superum, ferale per urbem

Priscien, Ars (2, 474, 10 ) Anonyme, Anecdota Helvetica (LXV ) Raban Maur, Excerptio de Arte grammatica Prisciani (655D )

2.18 Iustitium, latuit plebeio tectus amictu

2.19 Omnis honos, nullos comitata est purpura faces.

2.20 Tum questus tenuere suos, magnusque per omnis

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (2, 20 )

2.21 Errauit sine uoce dolor. sic funere primo

Diomède, Ars grammatica (1, 464, 10-12 )

2.22 Attonitae tacuere domus, cum corpora nondum

Donat, Commentum in Terrenti Eunuchum (348 )

2.23 Conclamata iacent, nec mater crine soluto

2.24 Exigit ad saeuos famularum bracchia planctus,

2.25 Sed cum membra premit fugiente rigentia uita

2.26 Vultusque exanimes oculosque in morte minaces;

2.27 Necdum est ille dolor, sed iam metus: incubat amens

2.28 Miraturque malum. Cultus matrona priores

2.29 Deposuit maestaeque tenent delubra cateruae.

2.30 Hae lacrimis sparsere deos, hae pectora duro

2.31 Ad fixere solo lacerasque in limine sacro

2.32 Attonitae fudere comas uotisque uocari

2.33 Adsuetas crebris feriunt ululatibus aures.

2.34 Nec cunctae summi templo iacuere Tonantis:

2.35 Diuisere deos, et nullis defuit aris

Sacerdos, Artes grammaticae (6, 460, 11 ) Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (3, 197 ) Anonyme, Adnotationes super Lucanum (2, 38 )

2.36 Inuidiam factura parens, quarum una madentis

2.37 Scissa genas, planctu liuentis atra lacertos:

2.38 "Nunc," ait "o miserae, contundite pectora, matres,

2.39 Nunc laniate comas neue hunc differte dolorem

2.40 Et summis seruate malis; nunc flere potestas,

2.41 Dum pendet fortuna ducum; cum uicerit alter,

2.42 Gaudendum est." His se stimulis dolor ipse lacessit.

2.43 Nec non bella uiri diuersaque castra petentes

2.44 Effundunt iustas in numina saeua querellas:

2.45 "O miserae sortis, quod non in Punica nati

2.46 Tempora Cannarum fuimus Trebiaeque iuuentus!

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (7, 711 )

2.47 Non pacem petimus, superi; date gentibus iras,

Priscien, Ars (2, 476, 23 )

2.48 Nunc urbes excite feras, coniuret in arma

Anonyme, Liber Glossarum (EX285 )

2.49 Mundus, Achaemeniis decurrant Medica Susis

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 2, 12, 21 ) Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 1, 27, 5 )

2.50 Agmina, Massageten Scythicus non alliget Hister,

2.51 Fundat ab extremo flauos aquilone Sueuos

Isidore de Séville, Etymologiae (9, 2, 98 ) Anonyme, Liber Glossarum (SV505 ) Raban Maur, De universo (442B ) Anonyme, Chronichon Salernitanum (88 )

2.52 Albis et indomitum Rheni caput; omnibus hostis

2.53 Reddite nos populis: ciuile auertite bellum;

2.54 Hinc Dacus, premat inde Getes; occurrat Hiberis

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (7, 605 ) Consentius, Ars Grammatica (5, 341, 17 ) Isidore de Séville, Etymologiae (9, 2, 89 ) Anonyme, Gloses à Priscien 2 (1, 293 ) Anonyme, Liber Glossarum (GO27 ) Anonyme, Liber Glossarum (GE331 ) Raban Maur, De universo (441D ) Paul Alvare de Cordoue, Epistolae (XX, 13 )

2.55 Alter, ad eoas hic uertat signa pharetras;

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (2, 54 )

2.56 Nulla uacet tibi, Roma, manus. uel perdere nomen

2.57 Si placet Hesperium, superi, collatus in ignes

2.58 Plurimus ad terram per fulmina decidat aether.

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 3, 3, 7 )

2.59 Saeue parens, utrasque simul partesque ducesque,

2.60 Dum nondum meruere, feri. Tantone nouorum

Anonyme, Fragmenta Bobiensia ad grammaticam pertinentia (81 )

2.61 Prouentu scelerum quaerunt uter imperet Vrbi?

Anonyme, Liber Glossarum (VT12 )

2.62 Vix tanti fuerat ciuilia bella mouere

Anonyme, Fragmenta Bobiensia ad grammaticam pertinentia (82 )

2.63 Vt neuter." Talis pietas peritura querellas

2.64 Egerit. At miseros angit sua cura parentes,

2.65 Oderuntque grauis uiuacia fata senectae

2.66 Seruatosque iterum bellis ciuilibus annos;

2.67 Atque aliquis magno quaerens exempla timori:

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (2, 232 )

2.68 "Non alios" inquit "motus tunc fata parabant,

2.69 Cum post Teutonicos uictor Libycosque triumphos

Anonyme, Scholia in Iuuenalem uetustiora (10, 277 )

2.70 Exul limosa Marius caput abdidit ulua.

2.71 Stagna auidi texere soli laxaeque paludes

2.72 Depositum, Fortuna, tuum; mox uincula ferri

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (8, 191 ) Anonyme, Fragmenta Bobiensia ad grammaticam pertinentia (87 )

2.73 Exedere senem longusque in carcere paedor:

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (2, 677-678 ) Luctatius Placidus, Glossarium e codice parisino (130, 33 ) Luctatius Placidus, Liber glossarum (91, 14 ) Luctatius Placidus, Libri Romani (37, 39 ) Anonyme, Liber Glossarum (PE128 )

2.74 Consul et euersa felix moriturus in Vrbe

2.75 Poenas ante dabat scelerum. mors ipsa refugit

2.76 Saepe uirum, frustraque hosti concessa potestas

2.77 Sanguinis inuisi. Primo qui caedis in actu

2.78 Deriguit ferrumque manu torpente remisit:

2.79 Viderat immensam tenebroso in carcere lucem

Probus (pseudo), De ultimis syllabis ad Caelestinum (4, 261, 20 )

2.80 Terribilesque deos scelerum Mariumque futurum

2.81 Audieratque pauens: "Fas haec contingere non est

2.82 Colla tibi; debet multas hic legibus aeui

Anonyme, Fragmenta Bobiensia ad grammaticam pertinentia (88 )

2.83 Ante suam mortes; uanum depone furorem.

2.84 Si libet ulcisci deletae funera gentis,

2.85 Hunc, Cimbri, seruate senem. Non ille fauore

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (2, 257 ) Servius (pseudo), Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (2, 257 )

2.86 Numinis, ingenti superum protectus ab ira

2.87 Vir ferus et Romam cupienti perdere fato

2.88 Sufficiens." Idem pelago delatus iniquo

Anonyme, Liber Glossarum (DE576 )

2.89 Hostilem in terram uacuisque mapalibus actus

2.90 Nuda triumphati iacuit per regna Iugurthae

Anonyme, Scholia in Iuuenalem uetustiora (10, 277 )

2.91 Et Poenos pressit cineres. Solatia fati

2.92 Carthago Mariusque tulit, pariterque iacentes

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (9, 1103 ) Anonyme, Adnotationes super Lucanum (4, 123 )

2.93 Ignouere deis. Libycas ibi colligit iras:

2.94 Vt primum fortuna redit, seruilia soluit

2.95 Agmina; conflato saeuas ergastula ferro

2.96 Exeruere manus. Nulli gestanda dabantur

2.97 Signa ducis, nisi qui scelerum iam fecerat usum

2.98 Attuleratque in castra nefas. Pro fata! Quis ille,

Priscien, Ars (3, 34, 4-5 ) Priscien, Ars (2, 365, 16-17 )

2.99 Quis fuit ille dies, Marius quo moenia uictor

2.100 Corripuit, quantoque gradu mors saeua cucurrit!

2.101 Nobilitas cum plebe perit, lateque uagatus

2.102 Ensis, et a nullo reuocatum pectore ferrum.

2.103 Stat cruor in templis, multaque rubentia caede

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 1, 35, 38 )

2.104 Lubrica saxa madent. Nulli sua profuit aetas:

2.105 Non senis extremum piguit uergentibus annis

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Epod. 3, 2 )

2.106 Praecepisse diem, nec primo in limine uitae

2.107 Infantis miseri nascentia rumpere fata.

2.108 Crimine quo parui caedem potuere mereri?

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (5, 151 ) Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (2, 305 ) Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 4, 6, 17 ) Anonyme, Scholia in Iuuenalem uetustiora (6, 172 )

2.109 Sed satis est iam posse mori. Trahit ipse furoris

2.110 Impetus, et uisum lenti quaesisse nocentem.

2.111 In numerum pars magna perit, rapuitque cruentus

2.112 Victor ab ignota uultus ceruice recisos,

2.113 Dum uacua pudet ire manu. Spes una salutis

2.114 Oscula pollutae fixisse trementia dextrae.

2.115 Mille licet gladii mortis noua signa sequantur,

2.116 Degener o populus, uix saecula longa decorum

Phocas, Ars de nomine et uerbo (56 ) pseudo Probus, De catholicis (4, 16, 1 ) Pompeius Maurus, Commentum artis Donati (5, 186, 32 ) Priscien, Ars (3, 208, 8-9 ) Priscien, Ars (2, 305, 20-21 ) Priscien, Partitiones xii uersuum Aeneidos principalium (123, 28 ) Priscien, Partitiones xii uersuum Aeneidos principalium (89, 6 ) Anonyme, Ars Bernensis (8, 104, 26 ) Anonyme, Excerptiones de Prisciano (II, 189 )

2.117 Sic meruisse uiris, nedum breue dedecus aeui

2.118 Et uitam, dum Sulla redit. cui funera uulgi

2.119 Flere uacet? uix te sparsum per uiscera, Baebi,

2.120 Innumeras inter carpentis membra coronae

2.121 Discessisse manus; aut te, praesage malorum

2.122 Antoni, cuius laceris pendentia canis

2.123 Ora ferens miles festae rorantia mensae

2.124 Imposuit. Truncos lacerauit Fimbria Crassos;

2.125 Saeua tribunicio maduerunt robora tabo;

2.126 Te quoque neglectum uiolatae, Scaeuola, dextrae

2.127 Ante ipsum penetrale deae semperque calentis

2.128 Mactauere focos; paruum sed fessa senectus

Priscien, Ars (2, 509, 17-18 )

2.129 Sanguinis effudit iugulo flammisque pepercit.

2.130 Septimus haec sequitur repetitis fascibus annus.

2.131 Ille fuit uitae Mario modus omnia passo

2.132 Quae peior fortuna potest, atque omnibus uso

2.133 Quae melior, mensoque hominis quid fata paterent.

2.134 Iam quot apud Sacri cecidere cadauera portum,

2.135 Aut Collina tulit stratas quot porta cateruas,

2.136 Tum cum paene caput mundi rerumque potestas

2.137 Mutauit translata locum, Romanaque Samnis

Priscien, Ars (2, 249, 5-6 )

2.138 Vltra Caudinas sperauit uulnera Furcas!

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Sat. 1, 5, 51 )

2.139 Sulla quoque immensis accessit cladibus ultor.

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (1, 326 )

2.140 Ille quod exiguum restabat sanguinis Vrbi

2.141 Hausit; dumque nimis iam putria membra recidit,

2.142 Excessit medicina modum, nimiumque secuta est,

Augustin d'Hippone, De ciuitate Dei (3, 27, 11-13 ) Augustin (pseudo), Contra philosophos (1, 1934-1936 )

2.143 Qua morbi duxere, manus. Periere nocentes,

2.144 Sed cum iam soli possent superesse nocentes.

2.145 Tunc data libertas odiis, resolutaque legum

2.146 Frenis ira ruit. Non uni cuncta dabantur,

2.147 Sed fecit sibi quisque nefas. Semel omnia uictor

Probus (pseudo), De ultimis syllabis ad Caelestinum (4, 247, 5 )

2.148 Iusserat. Infandum domini per uiscera ferrum

2.149 Exegit famulus; nati maduere paterno

2.150 Sanguine; certatum est cui ceruix caesa parentis

Isidore de Séville, Etymologiae (18, 1, 4 ) Anonyme, Liber Glossarum (BE93 ) Raban Maur, De universo (533B )

2.151 Cederet; in fratrum ceciderunt praemia fratres.

Isidore de Séville, Etymologiae (18, 1, 4 ) Anonyme, Liber Glossarum (BE93 ) Raban Maur, De universo (533B )

2.152 Busta repleta fuga, permixtaque uiua sepultis

2.153 Corpora, nec populum latebrae cepere ferarum.

2.154 Hic laqueo fauces elisaque guttura fregit,

2.155 Hic se praecipiti iaculatus pondere dura

2.156 Dissiluit percussus humo, mortisque cruento

2.157 Victori rapuere suas; hic robora busti

2.158 Exstruit ipse sui necdum omni sanguine fuso

2.159 Desilit in flammas et dum licet occupat ignes.

2.160 Colla ducum pilo trepidam gestata per urbem

Anonyme, Commenta Bernensia (2, 166 )

2.161 Et medio congesta foro; cognoscitur illic

2.162 Quicquid ubique iacet. Scelerum non Thracia tantum

2.163 Vidit Bistonii stabulis pendere tyranni,

2.164 Postibus Antaei Libye, nec Graecia maerens

2.165 Tam laceros artus Pisaea fleuit in aula.

2.166 Cum iam tabe fluunt confusaque tempore multo

Cledonius, Ars Grammatica (5, 45, 9 )

2.167 Amisere notas, miserorum dextra parentum

2.168 Colligit et pauido subducit cognita furto.

2.169 Meque ipsum memini caesi deformia fratris

2.170 Ora rogo cupidum uetitisque imponere flammis

2.171 Omnia Sullanae lustrasse cadauera pacis,

2.172 Perque omnis truncos cum qua ceruice recisum

2.173 Conueniat quaesisse caput. quid sanguine manes

2.174 Placatos Catuli referam? cum uictima tristis

2.175 Inferias Marius forsan nolentibus umbris

2.176 Pendit, inexpleto non fanda piacula busto,

2.177 Cum laceros artus aequataque uulnera membris

2.178 Vidimus, et toto quamuis in corpore caeso

2.179 Nil animae letale datum moremque nefandae

2.180 Dirum saeuitiae, pereuntis parcere morti.

2.181 Auulsae cecidere manus, exsectaque lingua

2.182 Palpitat et muto uacuum ferit aera motu.

2.183 Hic aures, alius spiramina naris aduncae

Priscien, Ars (2, 222, 20-21 ) Raban Maur, Excerptio de Arte grammatica Prisciani (636D )

2.184 Amputat; ille cauis euoluit sedibus orbes,

2.185 Vltimaque effudit spectatis lumina membris.

2.186 Vix erit ulla fides tam saeui criminis unum

2.187 Tot poenas cepisse caput. sic mole ruinae

2.188 Fracta sub ingenti miscentur pondere membra,

2.189 Nec magis informes ueniunt ad litora trunci,

2.190 Qui medio periere freto. quid perdere fructum

2.191 Iuuit et ut uilem Marii confundere uultum?

2.192 Vt scelus hoc Sullae caedesque ostensa placeret,

Priscien, Ars (2, 520, 18-19 )

2.193 Agnoscendus erat. uidit Fortuna colonos

2.194 Praenestina suos cunctos simul ense recepto

2.195 Vnius populum pereuntem tempore mortis.

2.196 Tunc flos Hesperiae, Latii iam sola iuuentus

2.197 Concidit et miserae maculauit ouilia Romae.

Servius, Commentarii in Vergilii Eclogas (1, 33 )

2.198 Tot simul infesto iuuenes occumbere leto

2.199 Saepe fames pelagique furor subitaeque ruinae

2.200 Aut terrae caelique lues aut bellica clades,

2.201 Numquam poena fuit. densi uix agmina uulgi

2.202 Inter et exsangues immissa morte cateruas

2.203 Victores mouere manum. uix caede peracta

2.204 Procumbunt dubiaque labant ceruice; sed illos

2.205 Magna premit strages, peraguntque cadauera partem

2.206 Caedis: uiua graues elidunt corpora trunci.

2.207 Intrepidus tanti sedit securus ab alto

2.208 Spectator sceleris; miseri tot milia uulgi

2.209 Non timuit iussisse mori. congesta recepit

2.210 Omnia Tyrrhenus Sullana cadauera gurges;

2.211 In fluuium primi cecidere, in corpora summi.

2.212 Praecipites haesere rates, et strage cruenta

2.213 Interruptus aquae fluxit prior amnis in aequor,

2.214 Ad molem stetit unda sequens. Iam sanguinis alti

Anonyme, Commenta Bernensia (2, 212 )

2.215 Vis sibi fecit iter, campumque effusa per omnem

2.216 Praecipitique ruens Tiberina in flumina riuo

2.217 Haerentis adiuuit aquas, nec iam alueus amnem

2.218 Nec retinent ripae, redditque cadauera campo.

2.219 Tandem Tyrrhenas uix eluctatus in undas

2.220 Sanguine caeruleum torrenti diuidit aequor.

2.221 Hisne salus rerum, felix his Sulla uocari,

Sergius (pseudo), Explanationum in Donatum libri II (4, 536, 13-14 )

2.222 His meruit tumulum medio sibi tollere Campo?

2.223 Haec rursus patienda manent, hoc ordine belli

2.224 Ibitur, hic stabit ciuilibus exitus armis.

2.225 Quamquam agitant grauiora metus, multumque coitur

Priscien, Ars (2, 395, 6-7 )

2.226 Humani generis maiore in proelia damno.

2.227 Exulibus Mariis bellorum maxima merces

2.228 Roma recepta fuit, nec plus uictoria Sullae

2.229 Praestitit, inuisas penitus quam tollere partes.

2.230 Hos alio, Fortuna, uocas, olimque potentes

2.231 Concurrunt. neuter ciuilia bella moueret,

2.232 Contentus quod Sulla fuit." Sic maesta senectus

2.233 Praeteritique memor flebat metuensque futuri.

2.234 At non magnanimi percussit pectora Bruti

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (2, 236 )

2.235 Terror, et in tanta pauidi formidine motus

2.236 Pars populi lugentis erat; sed nocte sopora,

Anonyme, Scholia in Iuuenalem uetustiora (5, 23 )

2.237 Parrhasis obliquos Helice cum uerteret axes,

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (7, 8-9 )

2.238 Atria cognati pulsat non ampla Catonis.

2.239 Inuenit insomni uoluentem publica cura

2.240 Fata uirum casusque urbis cunctisque timentem

2.241 Securumque sui, farique his uocibus orsus:

2.242 "Omnibus expulsae terris olimque fugatae

2.243 Virtutis iam sola fides, quam turbine nullo

2.244 Excutiet fortuna tibi, tu mente labantem

2.245 Derige me, dubium certo tu robore firma.

2.246 Namque alii Magnum uel Caesaris arma sequantur:

2.247 Dux Bruto Cato solus erit. Pacemne tueris

2.248 Inconcussa tenens dubio uestigia mundo?

2.249 An placuit ducibus scelerum populique furentis

2.250 Cladibus immixtum ciuile absoluere bellum?

2.251 Quemque suae rapiunt scelerata in proelia causae:

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (2, 259 )

2.252 Hos polluta domus legesque in pace timendae,

2.253 Hos ferro fugienda fames mundique ruinae

2.254 Permiscenda fides. Nullum furor egit in arma:

2.255 Castra petunt magna uicti mercede; tibi uni

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (2, 259 )

2.256 Per se bella placent? Quid tot durare per annos

2.257 Profuit immunem corrupti moribus aeui?

2.258 Hoc solum longae pretium uirtutis habebis?

2.259 Accipient alios, facient te bella nocentem.

2.260 Ne tantum, o superi, liceat feralibus armis,

2.261 Has etiam mouisse manus, nec pila lacertis

2.262 Missa tuis caeca telorum in nube ferantur,

2.263 Nec tanta incassum uirtus eat. ingeret omnis

Probus (pseudo), De ultimis syllabis ad Caelestinum (4, 227, 1 )

2.264 Se belli fortuna tibi. Quis nollet in isto

2.265 Ense mori, quamuis alieno uulnere labens,

2.266 Et scelus esse tuum? Melius tranquilla sine armis

2.267 Otia solus ages; sicut caelestia semper

2.268 Inconcussa suo uoluuntur sidera lapsu,

2.269 Fulminibus propior terrae succenditur aer;

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (8, 454 )

2.270 Imaque telluris uentos tractusque coruscos

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (2, 272 ) Anonyme, Florilegium ex codice Vossiano Latino 37 (f. 30r )

2.271 Flammarum accipiunt, nubes excedit Olympus.

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (3, 262 ) Anonyme, Adnotationes super Lucanum (2, 273 ) Augustin d'Hippone, De Genesi ad litteram (3, 2 ) Isidore de Séville, Etymologiae (14, 8, 9 ) Anonyme, Liber Glossarum (OL57 ) Raban Maur, De universo (363B )

2.272 Lege deum minimas rerum discordia turbat,

2.273 Pacem magna tenent. Quam laetae Caesaris aures

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (1, 58 ) Augustin d'Hippone, De Genesi ad litteram (3,2 )

2.274 Accipient tantum uenisse in proelia ciuem!

2.275 Nam praelata suis numquam diuersa dolebit

Anonyme, Liber Glossarum (DI1227 )

2.276 Castra ducis Magni. Nimium placet ipse Catoni,

2.277 Si bellum ciuile placet. Pars magna senatus

2.278 Et duce priuato gesturus proelia consul

2.279 Sollicitant proceresque alii; quibus adde Catonem

Dicuil, De primis syllabis (138, 24 )

2.280 Sub iuga Pompei, toto iam liber in orbe

2.281 Solus Caesar erit. Quod si pro legibus arma

2.282 Ferre iuuat patriis libertatemque tueri,

2.283 Nunc neque Pompei Brutum neque Caesaris hostem,

2.284 Post bellum uictoris habes." Sic fatur, at illi

2.285 Arcano sacras reddit Cato pectore uoces:

Probus (pseudo), De ultimis syllabis ad Caelestinum (4, 220, 25 )

2.286 "Summum, Brute, nefas ciuilia bella fatemur;

2.287 Sed quo fata trahunt, uirtus secura sequetur;

2.288 Crimen erit superis et me fecisse nocentem.

2.289 Sidera quis mundumque uelit spectare cadentem

2.290 Expers ipse metus? Quis, cum ruat arduus aether,

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 3, 3, 7 )

2.291 Terra labet mixto coeuntis pondere mundi,

Anonyme, Liber Glossarum (LA74 )

2.292 Compressas tenuisse manus? Gentesne furorem

2.293 Hesperium ignotae Romanaque bella sequentur

2.294 Diducti fretis alio sub sidere reges,

2.295 Otia solus agam? Procul hunc arcete furorem,

2.296 O superi, motura Dahas ut clade Getasque

2.297 Securo me Roma cadat. Ceu morte parentem

2.298 Natorum orbatum longum producere funus

2.299 Ad tumulos iubet ipse dolor, iuuat ignibus atris

2.300 Inseruisse manus constructoque aggere busti

2.301 Ipsum atras tenuisse faces: non ante reuellar

2.302 Exanimem quam te complectar, Roma, tuumque

2.303 Nomen, libertas, et inanem prosequar umbram.

2.304 Sic eat: immites Romana piacula diui

2.305 Plena ferant, nullo fraudemus sanguine bellum.

2.306 O utinam caelique deis Erebique liceret

Priscien, Ars (3, 61, 4 ) Priscien, Ars (2, 298, 8 )

2.307 Hoc caput in cunctas damnatum exponere poenas!

2.308 Deuotum hostiles Decium pressere cateruae:

2.309 Me geminae figant acies, me barbara telis

2.310 Rheni turba petat, cunctis ego peruius hastis

2.311 Excipiam medius totius uulnera belli.

2.312 Hic redimat sanguis populos, hac caede luatur

2.313 Quidquid Romani meruerunt pendere mores.

Gélase Ier, Aduersus Andromachum (14 )

2.314 Ad iuga cur faciles populi, cur saeua uolentes

2.315 Regna pati pereunt? Me solum inuadite ferro,

2.316 Me frustra leges et inania iura tuentem.

2.317 Hic dabit, hic pacem iugulus finemque malorum

2.318 Gentibus Hesperiis; post me regnare uolenti

2.319 Non opus est bello. Quin publica signa ducemque

2.320 Pompeium sequimur? Nec, si fortuna fauebit,

2.321 Hunc quoque totius sibi ius promittere mundi

2.322 Non bene compertum est: ideo me milite uincat,

2.323 Ne sibi se uicisse putet." Sic fatur et acris

2.324 Irarum mouit stimulos iuuenisque calorem

2.325 Excitat in nimios belli ciuilis amores.

2.326 Interea Phoebo gelidas pellente tenebras

2.327 Pulsatae sonuere fores quas sancta relicto

2.328 Hortensi maerens irrupit Marcia busto;

2.329 Quondam uirgo toris melioris iuncta mariti,

2.330 Mox ubi conubii pretium mercesque soluta est

Anonyme, Liber Glossarum (CO1959 )

2.331 Tertia iam suboles, alios fecunda penates

2.332 Impletura datur geminas et sanguine matris

2.333 Permixtura domos. Sed postquam condidit urna

2.334 Supremos cineres, miserando concita uultu,

2.335 Effusas laniata comas contusaque pectus

2.336 Verberibus crebris cineresque ingesta sepulchri,

2.337 Non aliter placitura uiro, sic maesta profatur:

2.338 "Dum sanguis inerat, dum uis materna, peregi

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (2, 326-327 ) Maximus Victorinus, De ratione metrorum commentarium (III, 3 )

2.339 Iussa, Cato, et geminos excepi feta maritos;

2.340 Visceribus lassis partuque exhausta reuertor

2.341 Iam nulli tradenda uiro. Da foedera prisci

2.342 Illibata tori, da tantum nomen inane

2.343 Conubii, liceat tumulo scripsisse: CATONIS

2.344 MARCIA; nec dubium longo quaeratur in aeuo,

2.345 Mutarim primas, expulsa an tradita, taedas.

2.346 Non me laetorum sociam rebusque secundis

2.347 Accipis: in curas uenio partemque laborum.

2.348 Da mihi castra sequi. Cur tuta in pace relinquor

2.349 Et sit ciuili propior Cornelia bello?"

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (2, 349 )

2.350 Hae flexere uirum uoces, et tempora quamquam

2.351 Sint aliena toris, iam fato in bella uocante,

2.352 Foedera sola tamen uanaque carentia pompa

2.353 Iura placent sacrisque deos admittere testes.

2.354 Festa coronato non pendent limine serta,

2.355 Infulaque in geminos discurrit candida postes,

2.356 Legitimaeque faces, gradibusque acclinis eburnis

2.357 Stat torus, et picto uestes discriminat auro,

Anonyme, Liber Glossarum (DI751 )

2.358 Turritaque premens frontem matrona corona

2.359 Translata uitat contingere limina planta;

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (2, 469 ) Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (2, 359 )

2.360 Non timidum nuptae leuiter tectura pudorem

2.361 Lutea demissos uelarunt flammea uultus,

2.362 Balteus aut fluxos gemmis astrinxit amictus,

2.363 Colla monile decens, umerisque haerentia primis

2.364 Suppara nudatos cingunt angusta lacertos.

2.365 Sicut erat, maesti seruat lugubria cultus

2.366 Quoque modo natos, hoc est amplexa maritum.

2.367 Obsita funerea celatur purpura lana.

Anonyme, Scholia Bembina (in Eu. 236 )

2.368 Non soliti lusere sales, nec more Sabino

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (1, 35 )

2.369 Excepit tristis conuicia festa maritus.

2.370 Pignora nulla domus, nulli coiere propinqui:

Priscien, Ars (2, 274, 3 )

2.371 Iunguntur taciti contentique auspice Bruto.

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (4, 45 ) Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (1, 346 )

2.372 Ille nec horrificam sancto dimouit ab ore

2.373 Caesariem duroque admisit gaudia uultu

2.374 (Vt primum tolli feralia uiderat arma,

2.375 Intonsos rigidam in frontem descendere canos

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 2, 15, 9-10 )

2.376 Passus erat maestamque genis increscere barbam:

2.377 Vni quippe uacat studiis odiisque carenti

2.378 Humanum lugere genus). Nec foedera prisci

2.379 Sunt temptata tori; iusto quoque robur amori

2.380 Restitit. hi mores, haec duri immota Catonis

Anonyme, Anthologia ex codice Vossiano Latino 33 (f. 114v )

2.381 Secta fuit, seruare modum finesque tenere

Anonyme, Scholia in Persium (1, 48 )

2.382 Naturamque sequi patriaeque impendere uitam

2.383 Nec sibi, sed toti genitum se credere mundo.

2.384 Huic epulae uicisse famem; magnique penates

Anonyme, Commenta Bernensia (2, 380 )

2.385 Summouisse hiemem tecto; pretiosaque uestis

2.386 Hirtam membra super Romani more Quiritis

2.387 Induxisse togam; Venerisque hic maximus usus

2.388 Progenies; Vrbi pater est Vrbique maritus,

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (11, 472 ) Augustin d'Hippone, Contra Iulianum (5, 9, 38 ) Anonyme, Commenta Bernensia (2, 297 ) Priscien, Ars (3, 218, 25 )

2.389 Iustitiae cultor, rigidi seruator honesti,

2.390 In commune bonus; nullosque Catonis in actus

Anonyme, Commenta Bernensia (2, 380 ) Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 2, 15, 14 )

2.391 Surrepsit partemque tulit sibi nata uoluptas.

2.392 Interea trepido discedens agmine Magnus

2.393 Moenia Dardanii tenuit Campana coloni.

Servius (pseudo), Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (10, 145 )

2.394 Haec placuit belli sedes, hinc summa mouentem

2.395 Hostis in occursum sparsas extendere partis,

2.396 Vmbrosis mediam qua collibus Appenninus

2.397 Erigit Italiam, nulloque a uertice tellus

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (12, 702 )

2.398 Altius intumuit propiusque accessit Olympo.

2.399 Mons inter geminas medius se porrigit undas

2.400 Inferni superique maris, collesque coercent

2.401 Hinc Tyrrhena uado frangentes aequora Pisae,

2.402 Illinc Dalmaticis obnoxia fluctibus Ancon.

2.403 Fontibus hic uastis immensos concipit amnes

2.404 Fluminaque in gemini spargit diuortia ponti.

2.405 In laeuum cecidere latus ueloxque Metaurus

2.406 Crustumiumque rapax et iuncto Sapis Isauro

Micon de Saint-Riquier, Opus prosodiacum (336* )

2.407 Senaque et Adriacas qui uerberat Aufidus undas,

Priscien, Ars (2, 202, 4 )

2.408 Quoque magis nullum tellus se soluit in amnem,

2.409 Eridanus fractas deuoluit in aequora siluas

2.410 Hesperiamque exhaurit aquis. Hunc fabula primum

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (2, 410 )

2.411 Populea fluuium ripas umbrasse corona,

2.412 Cumque diem pronum transuerso limite ducens

2.413 Succendit Phaeton flagrantibus aethera loris,

2.414 Gurgitibus raptis penitus tellure perusta,

2.415 Hunc habuisse pares Phoebeis ignibus undas.

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (4, 124 )

2.416 Non minor hic Nilo si non per plana iacentis

Servius, Commentarii in Vergilii Georgica (1, 482 )

2.417 Aegypti Libycis Nilus stagnaret harenis;

2.418 Non minor hic Histro, nisi quod dum permeat orbem

2.419 Hister casuros in quaelibet aequora fontes

2.420 Accipit et Scythicas exit non solus in undas.

2.421 Dexteriora petens montis decliuia Thybrim

2.422 Vnda facit Rutubamque cauum. Delabitur inde

Servius, Commentarii in Vergilii Georgica (1, 326 )

2.423 Vulturnusque celer nocturnaeque editor aurae

2.424 Sarnus et umbrosae Liris per regna Maricae

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 3, 17, 8 ) Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 1, 31, 7 )

2.425 Vestinis impulsus aquis radensque Salerni

Micon de Saint-Riquier, Opus prosodiacum (408 )

2.426 Culta Siler, nullasque uado qui Macra moratus

Priscien, Ars (2, 202, 1-2 )

2.427 Alnos uicinae procurrit in aequora Lunae.

2.428 Longior educto qua surgit in aera dorso,

2.429 Gallica rura uidet deuexasque excipit Alpis.

2.430 Tunc Vmbris Marsisque ferax domitusque Sabello

2.431 Vomere, piniferis amplexus rupibus omnis

2.432 Indigenas Latii populos, non deserit ante

2.433 Hesperiam quam cum Scyllaeis clauditur undis

2.434 Extenditque suas in templa Lacinia rupes,

2.435 Longior Italia, donec confinia pontus

2.436 Solueret incumbens terrasque repelleret aequor.

2.437 At postquam gemino tellus elisa profundo est

2.438 Extremi colles Siculo cessere Peloro.

2.439 Caesar in arma furens nullas nisi sanguine fuso

Cledonius, Ars Grammatica (5, 34, 8 ) Servius (pseudo), Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (6, 834 )

2.440 Gaudet habere uias, quod non terat hoste uacantis

2.441 Hesperiae fines uacuosque irrumpat in agros

2.442 Atque ipsum non perdat iter consertaque bellis

2.443 Bella gerat. Non tam portas intrare patentis

2.444 Quam fregisse iuuat, nec tam patiente colono

2.445 Arua premi quam si ferro populetur et igni;

2.446 Concessa pudet ire uia ciuemque uideri.

Anonyme, Commenta Bernensia (3, 360 )

2.447 Tunc urbes Latii dubiae uarioque fauore

2.448 Ancipites, quamquam primo terrore ruentis

2.449 Cessurae belli, denso tamen aggere firmant

2.450 Moenia et abrupto circumdant undique uallo

2.451 Saxorumque orbes, et quae super eminus hostem

2.452 Tela petant altis murorum turribus aptant.

2.453 Pronior in Magnum populus, pugnatque minaci

2.454 Cum terrore fides: ut cum mare possidet auster

2.455 Flatibus horrisonis, hunc aequora tota sequuntur;

2.456 Si rursus tellus pulsu laxata tridentis

2.457 Aeolii tumidis immittat fluctibus eurum,

2.458 Quamuis icta nouo, uentum tenuere priorem

2.459 Aequora, nubiferoque polus cum cesserit euro,

2.460 Vindicat unda notum. Facilis sed uertere mentes

2.461 Terror erat dubiamque fidem fortuna ferebat.

2.462 Gens Etrusca fuga trepidi nudata Libonis,

2.463 Iusque sui pulso iam perdidit Vmbria Thermo.

2.464 Nec gerit auspiciis ciuilia bella paternis

2.465 Caesaris audito conuersus nomine Sulla.

2.466 Varus, ut admotae pulsarunt Auximon alae,

2.467 Per diuersa ruens neglecto moenia tergo,

2.468 Qua siluae, qua saxa, fugit. Depellitur arce

2.469 Lentulus Asculea; uictor cedentibus instat

Anonyme, Commenta Bernensia (1, 65 )

2.470 Deuertitque acies, solusque ex agmine tanto

2.471 Dux fugit et nullas ducentia signa cohortes.

2.472 Tu quoque nudatam commissae deseris arcem,

2.473 Scipio, Luceriae, quamquam firmissima pubes

2.474 His sedeat castris, iampridem Caesaris armis

2.475 Parthorum seducta metu, qua Gallica damna

2.476 Suppleuit Magnus dumque ipse ad bella uacaret,

2.477 Donauit socero Romani sanguinis usum.

2.478 At te Corfini ualidis circumdata muris

2.479 Tecta tenent, pugnax Domiti; tua classica seruat

2.480 Oppositus quondam polluto tiro Miloni.

2.481 Vt procul immensam campo consurgere nubem

2.482 Ardentisque acies percussis sole corusco

2.483 Conspexit telis, "Socii, decurrite" dixit

2.484 "Fluminis ad ripas undaeque immergite pontem.

2.485 Et tu montanis totus nunc fontibus exi

2.486 Atque omnis trahe, gurges, aquas, ut spumeus alnos

2.487 Discussa compage feras. Hoc limite bellum

2.488 Haereat, hac hostis lentus terat otia ripa.

2.489 Praecipitem cohibete ducem; uictoria nobis

2.490 Hic primum stans Caesar erit." Nec plura locutus

2.491 Deuoluit rapidum nequicquam moenibus agmen.

2.492 Nam prior e campis ut conspicit amne soluto

2.493 Rumpi Caesar iter, calida prolatus ab ira:

2.494 "Non satis est muris latebras quaesisse pauori?

2.495 Obstruitis campos fluuiisque arcere paratis,

2.496 Ignaui! Non si tumido me gurgite Ganges

2.497 Summoueat, stabit iam flumine Caesar in ullo

2.498 Post Rubiconis aquas. Equitum properate cateruae,

2.499 Ite simul pedites, ruiturum ascendite pontem."

2.500 Haec ubi dicta, leuis totas accepit habenas

2.501 In campum sonipes, crebroque simillima nimbo

2.502 Trans ripam ualidi torserunt tela lacerti.

2.503 Ingreditur pulsa fluuium statione uacantem

2.504 Caesar et ad tutas hostis compellitur arces.

2.505 Et iam moturas ingentia pondera turris

2.506 Erigit, et mediis surrepit uinea muris:

2.507 Ecce, nefas belli! reseratis agmina portis

2.508 Captiuum traxere ducem, ciuisque superbi

2.509 Constitit ante pedes; uultu tamen alta minaci

2.510 Nobilitas recta ferrum ceruice poposcit.

2.511 Scit Caesar poenamque peti ueniamque timeri:

2.512 "Viue, licet nolis, et nostro munere" dixit

2.513 "Cerne diem. uictis iam spes bona partibus esto

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (2, 513 )

2.514 Exemplumque mei; uel, si libet, arma retempta,

2.515 Et nihil hac uenia, si uiceris ipse, paciscor."

2.516 Fatur et astrictis laxari uincula palmis

2.517 Imperat. Heu quanto melius uel caede peracta

2.518 Parcere Romano potuit fortuna pudori!

2.519 Poenarum extremum ciui, quod castra secutus

2.520 Sit patriae Magnumque ducem totumque senatum,

2.521 Ignosci. Premit ille grauis interritus iras

2.522 Et secum: "Romamne petes pacisque recessus

2.523 Degener? In medios belli non ire furores

2.524 Iam dudum moriture paras? Rue certus et omnis

2.525 Lucis rumpe moras et Caesaris effuge munus."

2.526 Nescius interea capti ducis arma parabat

2.527 Magnus, ut immixto firmaret robore partis.

2.528 Iamque secuturo iussurus classica Phoebo

2.529 Temptandasque ratus moturi militis iras

Probus (pseudo), De ultimis syllabis ad Caelestinum (4, 261, 9 )

2.530 Alloquitur tacitas ueneranda uoce cohortes:

2.531 "O scelerum ultores melioraque signa secuti,

2.532 O uere Romana manus, quibus arma senatus

2.533 Non priuata dedit, uotis deposcite pugnam.

2.534 Ardent Hesperii saeuis populatibus agri,

2.535 Gallica per gelidas rabies effunditur Alpes,

2.536 Iam tetigit sanguis pollutos Caesaris enses.

2.537 Di melius, belli tulimus quod damna priores:

2.538 Coeperit inde nefas. Iamiam me praeside Roma

2.539 Supplicium poenamque petat. Neque enim ista uocari

2.540 Proelia iusta decet, patriae sed uindicis iram;

2.541 Nec magis hoc bellum est quam quod Catilina parauit

2.542 Arsuras in tecta faces sociusque furoris

2.543 Lentulus exertique manus uesana Cethegi.

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (1, 413 ) Anonyme, Adnotationes super Lucanum (6, 794 ) Anonyme, Commenta Bernensia (6, 794 )

2.544 O rabies miseranda ducis! cum fata Camillis

2.545 Te, Caesar, magnisque uelint miscere Metellis,

2.546 Ad Cinnas Mariosque uenis. Sternere profecto,

2.547 Vt Catulo iacuit Lepidus, nostrasque securis

2.548 Passus, Sicanio tegitur qui Carbo sepulchro,

2.549 Quique feros mouit Sertorius exul Hiberos.

2.550 Quamquam, si qua fides, his te quoque iungere, Caesar,

2.551 Inuideo nostrasque manus quod Roma furenti

2.552 Opposuit. Parthorum utinam post proelia sospes

2.553 Et Scythicis Crassus uictor remeasset ab oris,

2.554 Vt simili causa caderes qua Spartacus hostis.

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 3, 14, 19 )

2.555 Te quoque si superi titulis accedere nostris

2.556 Iusserunt, ualet en! torquendo dextera pilo,

2.557 Feruidus haec iterum circa praecordia sanguis

2.558 Incaluit; disces non esse ad bella fugaces,

2.559 Qui pacem potuere pati. Licet ille solutum

2.560 Defectumque uocet, ne uos mea terreat aetas:

2.561 Dux sit in his castris senior, dum miles in illis.

2.562 Quo potuit ciuem populus perducere liber,

2.563 Ascendi supraque nihil nisi regna reliqui.

2.564 Non priuata cupis, Romana quisquis in urbe

2.565 Pompeium transire paras. Hinc consul uterque,

2.566 Hinc acies statura ducum est. Caesarne senatus

2.567 Victor erit? Non tam caeco trahis omnia cursu,

2.568 Teque nihil, Fortuna, pudet. Multisne rebellis

2.569 Gallia iam lustris aetasque impensa labori

Anonyme, Commenta Bernensia (2, 577 )

2.570 Dant animos? Rheni gelidis quod fugit ab undis

2.571 Oceanumque uocans incerti stagna profundi

Isidorus Iunior, De uitiis et uirtutibus orationis (64 ) Julien de Tolède, Ars grammatica, poetica, rhetorica (2, 16, 8 ) Anonyme, Liber Glossarum (TA211 )

2.572 Territa quaesitis ostendit terga Britannis?

2.573 An uanae tumuere minae; quod fama furoris

2.574 Expulit armatam patriis e sedibus urbem?

2.575 Heu demens! non te fugiunt, me cuncta sequuntur.

Probus (pseudo), De ultimis syllabis ad Caelestinum (4, 248, 1 ) Priscien, Ars (3, 283, 5 ) Priscien, Ars (3, 301, 20 )

2.576 Qui cum signa tuli toto fulgentia ponto,

2.577 Ante bis exactum quam Cynthia conderet orbem,

2.578 Omne fretum metuens pelagi pirata reliquit

2.579 Angustaque domum terrarum in sede poposcit.

2.580 Idem per Scythici profugum diuortia ponti

2.581 Indomitum regem Romanaque fata morantem

2.582 Ad mortem Sylla felicior ire coegi.

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (2, 582 ) Probus (pseudo), De ultimis syllabis ad Caelestinum (4, 262, 13 )

2.583 Pars mundi mihi nulla uacat; sed tota tenetur

2.584 Terra meis, quocumque iacet sub sole, trophaeis:

2.585 Hinc me uictorem gelidas ad Phasidos undas

2.586 Arctos habet; calida medius mihi cognitus axis

Priscien, Ars (2, 511, 9-10 )

2.587 Aegypto atque umbras numquam flectente Syene;

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (10, 234 ) Macrobe, Commentarii in Somnium Scipionis (2, 7, 16 ) Anonyme, Florilegium Sangallense (164 )

2.588 Occasus mea iura timent Tethynque fugacem

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (2, 642 )

2.589 Qui ferit Hesperius post omnia flumina Baetis.

2.590 Me domitus cognouit Arabs, me Marte feroces

2.591 Heniochi notique erepto uellere Colchi.

2.592 Cappadoces mea signa timent et dedita sacris

Augustin d'Hippone, De consensu euangelistarum (1, 46, 10 ) Augustin (pseudo), Contra philosophos (3, 1591-1592 )

2.593 Incerti Iudaea dei mollisque Sophene.

Jean le lydien, De mensibus (4, 53, 13 )

2.594 Armenios Cilicasque feros Taurosque subegi.

Anonyme, Gloses à Priscien 2 (5, 300 ) Anonyme, Liber Glossarum (CI117 )

2.595 Quod socero bellum praeter ciuile reliqui?"

2.596 Verba ducis nullo partes clamore sequuntur

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (2, 530 )

2.597 Nec matura petunt promissae classica pugnae.

2.598 Sensit et ipse metum Magnus, placuitque referri

2.599 Signa nec in tantae discrimina mittere pugnae

2.600 Iam uictum fama non uisi Caesaris agmen.

2.601 Pulsus ut armentis primo certamine taurus

2.602 Siluarum secreta petit uacuosque per agros

2.603 Exul in aduersis explorat cornua truncis

2.604 Nec redit in pastus, nisi cum ceruice recepta

2.605 Excussi placuere tori; mox reddita uictor

2.606 Quoslibet in saltus comitantibus agmina tauris

2.607 Inuito pastore trahit: sic uiribus impar

2.608 Tradidit Hesperiam profugusque per Apula rura

2.609 Brundisii tutas concessit Magnus in arces.

2.610 Vrbs est Dictaeis olim possessa colonis,

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (5, 406 )

2.611 Quos Creta profugos uexere per aequora puppes

2.612 Cecropiae, uictum mentitis Thesea uelis.

2.613 Hanc latus angustum iam se cogentis in artum

2.614 Hesperiae tenuem producit in aequora linguam,

2.615 Hadriacas flexis claudit quae cornibus undas.

2.616 Nec tamen hoc artis immissum faucibus aequor

2.617 Portus erat, si non uiolentos insula Coros

2.618 Exciperet saxis lassasque refunderet undas.

2.619 Hinc illinc montes scopulosae rupis aperto

2.620 Opposuit natura mari flatusque remouit,

2.621 Vt tremulo starent contentae fune carinae.

2.622 Hinc late patet omne fretum, seu uela ferantur

2.623 In portus, Corcyra, tuos, seu laeua petatur

2.624 Illyris Ionias uergens Epidamnos in undas.

2.625 Huc fuga nautarum, cum totas Adria uires

2.626 Mouit et in nubes abiere Ceraunia cumque

2.627 Spumoso Calaber perfunditur aequore Sason.

2.628 Ergo ubi nulla fides rebus post terga relictis

2.629 Nec licet ad duros Martem conuertere Hiberos,

2.630 Cum mediae iaceant immensis tractibus Alpes,

2.631 Tunc subole e tanta natum, cui firmior aetas,

2.632 Affatur: "Mundi iubeo temptare recessus

2.633 Euphraten Nilumque moue, quo nominis usque

2.634 Nostri fama uenit, qua est uulgata per urbes

2.635 Post me Roma ducem; sparsos per rura colonos

2.636 Redde mari Cilicas; Pharios hinc concute reges

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (2, 733 )

2.637 Tigranemque meum. Nec Pharnacis arma relinquas,

Priscien, Ars (2, 279, 8 ) Micon de Saint-Riquier, Opus prosodiacum (297 )

2.638 Admoneo, nec tu populos utraque uagantis

2.639 Armenia Pontique feras per litora gentis

2.640 Riphaeasque manus et quas tenet aequore denso

2.641 Pigra palus Scythici patiens Maeotia plaustri,

Anonyme, Commenta Bernensia (5, 436 ) Anonyme, Liber Glossarum (ME398 )

2.642 Et- quid plura moror? totos mea, nate, per ortus

2.643 Bella feres totoque urbes agitabis in orbe

2.644 Perdomitas; omnes redeant in castra triumphi.

2.645 Et uos, qui Latio signatis nomine fastus,

2.646 Primus in Epirum boreas agat; inde per arua

2.647 Graiorum Macetumque nouas acquirite uires,

2.648 Dum pauci dat tempus hiemps." sic fatur et omnes

2.649 Iussa gerunt soluuntque cauas a litore puppes.

2.650 At numquam patiens segnis longaeque quietis

2.651 Armorum, ne quid fatis mutare liceret,

2.652 Adsequitur generique premit uestigia Caesar.

2.653 Sufficerent aliis primo tot moenia cursu

2.654 Rapta, tot oppressae depulsis hostibus arces,

2.655 Ipsa caput mundi, bellorum maxima merces,

2.656 Roma capi facilis; sed Caesar in omnia praeceps,

2.657 Nil actum credens, cum quid superesset agendum,

2.658 Instat atrox et adhuc, quamuis possederit omnem

2.659 Italiam, extremo sedeat quod litore Magnus,

2.660 Communem tamen esse dolet nec rursus aperto

2.661 Vult hostes errare freto sed molibus undas

2.662 Obstruit et latum deiectis rupibus aequor.

2.663 Cedit in immensum cassus labor: omnia pontus

2.664 Haurit saxa uorax montesque immiscet harenis:

2.665 Vt maris Aegaeis medias si celsus in undas

2.666 Depellatur Eryx, nullae tamen aequore rupes

2.667 Emineant, uel si conuulso uertice Gaurus

2.668 Decidat in fundum penitus stagnantis Auerni.

Consentius, Ars Grammatica (5, 345, 23 ) Anonyme, Anonymus ad Cuimnanum (6, 150-151 )

2.669 Ergo ubi nulla uado tenuit sua pondera moles,

2.670 Tunc placuit caesis innectere uincula siluis

2.671 Roboraque immensis late religare catenis.

2.672 Talis fama canit tumidum super aequora Xersen

2.673 Construxisse uias, multum cum pontibus ausus

2.674 Europamque Asiae Sestonque admouit Abydo

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (6, 55 )

2.675 Incessitque fretum rapidi super Hellesponti

2.676 Non eurum zephyrumque timens, cum uela ratisque

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (2, 677 )

2.677 In medium deferret Athon. sic ora profundi

2.678 Artantur casu nemorum; tunc aggere multo

2.679 Surgit opus, longaeque tremunt super aequora turres.

2.680 Pompeius tellure noua compressa profundi

2.681 Ora uidens curis animum mordacibus angit,

2.682 Vt reseret pelagus spargatque per aequora bellum.

2.683 Saepe noto plenae tensisque rudentibus actae

Priscien, Ars (2, 520, 15 ) Priscien, Partitiones xii uersuum Aeneidos principalium (67, 25 )

2.684 Ipsa maris per claustra rates fastigia molis

2.685 Discussere salo spatiumque dedere carinis

2.686 Tortaque per tenebras ualidis ballista lacertis

2.687 Multifidas iaculata faces. ut tempora tandem

2.688 Furtiuae placuere fugae, ne litora clamor

2.689 Nauticus exagitet, ne bucina diuidat horas,

2.690 Ne tuba praemonitos perducat ad aequora nautas,

2.691 Praecepit sociis. iam coeperat ultima Virgo

2.692 Phoebum laturas ortu praecedere Chelas,

2.693 Cum tacitas soluere rates. non anchora uoces

2.694 Mouit, dum spissis auellitur uncus harenis;

2.695 Dum iuga curuantur mali dumque ardua pinus

2.696 Erigitur, pauidi classis siluere magistri,

2.697 Strictaque pendentes deducunt carbasa nautae

2.698 Nec quatiunt ualidos, ne sibilet aura, rudentis.

2.699 Dux etiam uotis hoc te, Fortuna, precatur,

2.700 Quam retinere uetas, liceat sibi perdere saltem

2.701 Italiam. uix fata sinunt; nam murmure uasto

2.702 Impulsum rostris sonuit mare, fluctuat unda

2.703 Totque carinarum permixtis aequora sulcis.

2.704 Ergo hostes portis, quas omnis soluerat urbis

2.705 Cum fato conuersa fides, murisque recepti

2.706 Praecipiti cursu flexi per cornua portus

2.707 Ora petunt pelagusque dolent contingere classi.

2.708 Heu pudor! exigua est fugiens uictoria Magnus.

2.709 Angustus puppis mittebat in aequora limes

2.710 Artior Euboica, quae Chalcida uerberat, unda.

2.711 Hic haesere rates geminae classique paratas

2.712 Excepere manus, tractoque in litora bello

2.713 Hic primum rubuit ciuili sanguine Nereus.

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 2, 1, 35 )

2.714 Cetera classis abit summis spoliata carinis:

2.715 Vt, Pagasaea ratis peteret cum Phasidos undas,

pseudo Lactance Placide, In Statii Achilleida commentum (65 ) Probus (pseudo), De ultimis syllabis ad Caelestinum (4, 228, 20 )

2.716 Cyaneas tellus emisit in aequora cautes,

2.717 Rapta puppe minor subducta est montibus Argo,

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (2, 717 ) Priscien, Ars (2, 336, 17 )

2.718 Vanaque percussit pontum Symplegas inanem

Priscien, Ars (2, 124, 23-24 ) Anonyme, Scholia in Claudianum (1, 172 )

2.719 Et statura redit. iam Phoebum urgere monebat

2.720 Non idem eoi color aetheris, albaque nondum

2.721 Lux rubet et flammas propioribus eripit astris,

2.722 Et iam Plias hebet, flexi iam plaustra Bootae

2.723 In faciem puri redeunt languentia caeli,

2.724 Maioresque latent stellae, calidumque refugit

2.725 Lucifer ipse diem; pelagus iam, Magne, tenebas,

2.726 Non ea fata ferens, quae, cum super aequora toto

2.727 Praedonem sequerere mari: lassata triumphis

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (2, 311 )

2.728 Desciuit fortuna tuis. cum coniuge pulsus

2.729 Et natis totosque trahens in bella penates

2.730 Vadis adhuc ingens populis comitantibus exul.

2.731 Quaeritur indignae sedes longinqua ruinae.

2.732 Non quia te superi patrio priuare sepulchro

2.733 Maluerint, Phariae busto damnantur harenae:

2.734 Parcitur Hesperiae; procul hoc et in orbe remoto

2.735 Abscondat Fortuna nefas, Romanaque tellus

2.736 Immaculata sui seruetur sanguine Magni.

3.1 Propulit ut classem uelis cedentibus auster

3.2 Incumbens mediumque rates mouere profundum,

3.3 Omnis in Ionios spectabat nauita fluctus;

Anonyme, Scholia in Persium (4, 19 )

3.4 Solus ab Hesperia non flexit lumina terra

3.5 Magnus, dum patrios portus, dum litora numquam

3.6 Ad uisus reditura suos tectumque cacumen

3.7 Nubibus et dubios cernit uanescere montis.

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (3, 522 )

3.8 Inde soporifero cesserunt languida somno

3.9 Membra ducis; diri tum plena horroris imago

3.10 Visa caput maestum per hiantes Iulia terras

3.11 Tollere et accenso furialis stare sepulchro.

3.12 "Sedibus Elysiis campoque expulsa piorum

3.13 Ad Stygias"inquit "tenebras manesque nocentes

3.14 Post bellum ciuile trahor: uidi ipsa tenentis

3.15 Eumenidas, quaterent quas uestris lampadas armis;

3.16 Praeparat innumeras puppis Acherontis adusti

3.17 Portitor; in multas laxantur Tartara poenas,

3.18 Vix operi cunctae dextra properante sorores

3.19 Sufficiunt, lassant rumpentis stamina Parcas.

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (3, 642 ) Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (8, 27 ) Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Epod. 13, 15 ) Priscien, Ars (2, 124, 21 )

3.20 Coniuge me laetos duxisti, Magne, triumphos:

3.21 Fortuna est mutata toris semperque potentis

3.22 Detrahere in cladem fato damnata maritos

3.23 Innupsit tepido paelex Cornelia busto.

3.24 Haereat illa tuis per bella, per aequora signis,

3.25 Dum non securos liceat mihi rumpere somnos

3.26 Et nullum uestro uacuum sit tempus amori,

3.27 Sed teneat Caesarque dies et Iulia noctes.

3.28 Me non Lethaeae, coniunx, obliuia ripae

3.29 Immemorem fecere tui, regesque silentum

3.30 Permisere sequi. ueniam te bella gerente

3.31 In medias acies; numquam tibi, Magne, per umbras

3.32 Perque meos manes genero non esse licebit.

3.33 Abscidis frustra ferro tua pignora: bellum

3.34 Te faciet ciuile meum." Sic fata refugit

3.35 Vmbra per amplexus trepidi dilapsa mariti.

3.36 Ille, dei quamuis cladem manesque minentur,

3.37 Maior in arma ruit certa cum mente malorum

3.38 Et "Quid" ait "uani terremur imagine uisus?

3.39 Aut nihil est sensus animis a morte relictum

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (7, 471 )

3.40 Aut mors ipsa nihil." Titan iam pronus in undas

3.41 Ibat et igniferi tantum demerserat orbis,

3.42 Quantum desse solet lunae, seu plena futura est,

3.43 Seu iam plena fuit: tunc obtulit hospita tellus

Priscien, Ars (2, 157, 6-7 )

3.44 Puppibus accessus faciles; legere rudentis

Cledonius, Ars Grammatica (5, 60, 6 ) Pompeius Maurus, Commentum artis Donati (5, 234, 30 ) Hildéric du Mont Cassin, Ars grammatica (153 )

3.45 Et posito remis petierunt litora malo.

3.46 Caesar, ut emissas uenti rapuere carinas,

3.47 Absconditque fretum classes, et litore solus

3.48 Dux stetit Hesperio, non illum gloria pulsi

Priscien, Ars (2, 436, 1-2 )

3.49 Laetificat Magni; queritur quod tuta per aequor

3.50 Terga ferant hostes. neque enim iam sufficit ulla

3.51 Praecipiti fortuna uiro, nec uincere tanti,

3.52 Vt bellum differret, erat. tum pectore curas

3.53 Expulit armorum pacique intentus agebat,

3.54 Quoque modo uanos populi conciret amores

3.55 Gnarus et irarum causas et summa fauoris

3.56 Annona momenta trahi. namque asserit urbis

3.57 Sola fames emiturque metus, cum segne potentes

3.58 Vulgus alunt: nescit plebes ieiuna timere.

Priscien, Ars (2, 320, 23 )

3.59 Curio Sicanias transcendere iussus in urbes,

3.60 Qua mare tellurem subitis aut obruit undis

Priscien, Ars (2, 516, 18-19 )

3.61 Aut scidit et medias fecit sibi litora terras;

Phocas, Ars de nomine et uerbo (61 )

3.62 Vis illic ingens pelagi, semperque laborant

3.63 Aequora ne rupti repetant confinia montes,

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (3, 594-597 )

3.64 Bellaque Sardoas etiam sparguntur in oras.

3.65 Vtraque frugiferis est insula nobilis aruis;

3.66 Nec prius Hesperiam longinquis messibus ullae

3.67 Nec Romana magis complerunt horrea terrae.

3.68 Vbere uix glebeae superat cessantibus austris,

3.69 Cum medium nubes borea cogente sub axem

3.70 Effusis magnum Libye tulit imbribus annum.

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (4, 710 )

3.71 Haec ubi sunt prouisa duci, tunc agmina uictor

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (3, 143 )

3.72 Non armata trahens, sed pacis habentia uultum,

3.73 Tecta petit patriae. Pro, si remeasset in urbem,

Priscien, Ars (3, 91, 18-19 ) Alcuin, (855D ) Pierre de Pise, Quaestiunculae in Priscianum (4999-5000 ) Erchanbert, Tractatus super Donatum (25, 7 ) Anonyme, Excerptiones de Prisciano (IX, 4 )

3.74 Gallorum tantum populis arctoque subacta

3.75 Quam seriem rerum longa praemittere pompa,

3.76 Quas potuit belli facies! ut uincula Rheno

3.77 Oceanoque daret, celsos ut Gallia currus

3.78 Nobilis et flauis sequeretur mixta Britannis!

3.79 Perdidit o qualem uincendo plura triumphum!

3.80 Non illum laetis uadentem coetibus urbes,

3.81 Sed tacitae uidere metu, nec constitit usquam

3.82 Obuia turba duci. Gaudet tamen esse timori

Servius (pseudo), Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (6, 834 )

3.83 Tam magno populis et se non mallet amari.

3.84 Iamque et praecipitis superauerat Anxuris arces,

3.85 Et qua Pomptinas uia diuidit uda paludes,

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (3, 85 )

3.86 Qua sublime nemus, Scythicae qua regna Dianae,

3.87 Quaque iter est Latiis ad summam fascibus Albam;

3.88 Excelsa de rupe procul iam conspicit urbem

3.89 Arctoi toto non uisam tempore belli

3.90 Miratusque suae sic fatur moenia Romae:

3.91 "Tene, deum sedes, non ullo Marte coacti

3.92 Deseruere uiri? pro qua pugnabitur urbe?

3.93 Di melius, quod non Latias eous in oras

3.94 Nunc furor incubuit nec iuncto Sarmata uelox

Priscien, Ars (2, 286, 9-10 ) Anonyme, Florilegium Erfurtense (f. 123v )

3.95 Pannonio Dacisque Getes admixtus: habenti

3.96 Tam pauidum tibi, Roma, ducem fortuna pepercit,

3.97 Quod bellum ciuile fuit." Sic fatur et urbem

3.98 Attonitam terrore subit. Namque ignibus atris

3.99 Creditur ut captae rapturus moenia Romae

3.100 Sparsurusque deos. Fuit haec mensura timoris:

3.101 Velle putant quodcumque potest. Non omina festa,

3.102 Non fictas laeto uoces simulare tumultu,

3.103 Vix odisse uacat. Phoebea palatia complet

3.104 Turba patrum nullo cogendi iure senatus

3.105 E latebris educta suis; non consule sacrae

3.106 Fulserunt sedes, non proxima lege potestas,

3.107 Praetor adest, uacuaeque loco cessere curules:

Servius (pseudo), Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (11, 334 ) Anonyme, Liber Glossarum (QVV25 )

3.108 Omnia Caesar erat; priuatae curia uocis

3.109 Testis adest. Sedere patres censere parati,

3.110 Si regnum, si templa sibi iugulumque senatus

3.111 Exiliumque petat. melius, quod plura iubere

3.112 Erubuit quam Roma pati. Tamen exit in iram:

3.113 Viribus an possint obsistere iura, per unum

3.114 Libertas experta uirum. Pugnaxque Metellus,

3.115 Vt uidet ingenti Saturnia templa reuelli

3.116 Mole, rapit gressus et Caesaris agmina rumpens

3.117 Ante fores nondum reseratae constitit aedis

3.118 (Vsque adeo solus ferrum mortemque timere

3.119 Auri nescit amor. pereunt discrimine nullo

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (3, 118 )

3.120 Amissae leges; sed, pars uilissima rerum,

3.121 Certamen mouistis, opes), prohibensque rapina

3.122 Victorem clara testatur uoce tribunus:

3.123 "Non nisi per nostrum uobis percussa patebunt

3.124 Templa latus, nullasque feres, nisi sanguine sacro

3.125 Sparsas, raptor, opes. certe uiolata potestas

3.126 Inuenit ista deos, Crassumque in bella secutae

3.127 Saeua tribuniciae uouerunt proelia dirae.

3.128 Detege iam ferrum; neque enim tibi turba uerenda est

3.129 Spectatrix scelerum: deserta stamus in urbe.

3.130 Non feret e nostro sceleratus praemia miles.

3.131 Sunt quos prosternas populi, quae moenia dones.

3.132 Pacis ad exhaustae spolium non cogit egestas:

3.133 Bellum, Caesar, habes." his magnam uictor in iram

3.134 Vocibus accensus: "Vanam spem mortis honestae

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (3, 216 )

3.135 Concipis: haud" inquit "iugulo se polluet isto

3.136 Nostra, Metelle, manus. Dignum te Caesaris ira

3.137 Nullus honor faciet. te uindice tuta relicta est

3.138 Libertas? Non usque adeo permiscuit imis

Priscien, Ars (2, 158, 23-24 )

3.139 Longus summa dies, ut non, si uoce Metelli

3.140 Seruentur leges, malint a Caesare tolli."

3.141 Dixerat, et nondum foribus cedente tribuno

3.142 Acrior ira subit: saeuos circumspicit enses

3.143 Oblitus simulare togam. Tum Cotta Metellum

3.144 Compulit audaci nimium desistere coepto.

3.145 "Libertas" inquit "populi quem regna coercent,

3.146 Libertate perit, cuius seruaueris umbram,

3.147 Si quidquid iubeare uelis. tot rebus iniquis

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (3, 149 )

3.148 Paruimus uicti; uenia est haec sola pudoris

Servius (pseudo), Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (4, 72 ) Servius (pseudo), Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (6, 298 )

3.149 Degenerisque metus, non iam potuisse negari.

3.150 Ocius auertat diri mala semina belli.

3.151 Damna mouent populos, si quos sua iura tuentur.

3.152 Non sibi, sed domino grauis est, quae seruit, egestas."

3.153 Protinus abducto patuerunt templa Metello.

3.154 Tunc rupes Tarpeia sonat magnoque reclusas

3.155 Testatur stridore fores; tunc conditus imo

3.156 Eruitur templo multis non tactus ab annis

3.157 Romani census populi, quem Punica bella,

3.158 Quem dederat Perses, quem uicti praeda Philippi,

3.159 Quod tibi, Roma, fuga Pyrrhus trepidante reliquit

3.160 (Quo te Fabricius regi non uendidit auro),

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 1, 12, 35 )

3.161 Quidquid parcorum mores seruastis auorum,

3.162 Quod dites Asiae populi misere tributum,

3.163 Victorique dedit Minoia Creta Metello,

3.164 Quod Cato longinqua uexit super aequora Cypro.

Anonyme, Scholia ad Maximi Victorini de finalibus metrorum (6, 231, 6 )

3.165 Tunc Orientis opes captorumque ultima regum

3.166 Quae Pompeianis praelata est gaza triumphis,

3.167 Egeritur; tristi spoliantur templa rapina,

3.168 Pauperiorque fuit tunc primum Caesare Roma.

3.169 Interea totum Magni fortuna per orbem

3.170 Secum casuras in proelia mouerat urbes.

3.171 Proxima uicino uires dat Graecia bello.

3.172 Phocaicas Amphisa manus scopulosaque Cirrha

3.173 Parnasosque iugo misit desertus utroque.

3.174 Boeoti coiere duces, quos impiger ambit

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (7, 340-342 )

3.175 Fatidica Cephisos aqua Cadmeaque Dirce,

3.176 Pisaeaeque manus populisque per aequora mittens

3.177 Sicaniis Alpheos aquas. Tunc Maenala liquit

3.178 Arcas et Herculeam miles Trachinius Oeten.

3.179 Thesproti Dryopesque ruunt, quercusque silentis

3.180 Chaonio ueteres liquerunt uertice Selloe.

3.181 Exhausit totas quamuis delectus Athenas,

3.182 Exiguae Phoebea tenent naualia puppes,

3.183 Tresque petunt ueram credi Salamina carinae.

3.184 Iam dilecta Ioui centenis uenit in arma

3.185 Creta uetus populis Gnososque agitare pharetras

3.186 Docta nec eois peior Gortyna sagittis.

3.187 Tunc qui Dardaniam tenet Oricon et uagus altis

3.188 Dispersus siluis Athamas et nomine prisco

3.189 Encheliae uersi testantes funera Cadmi,

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (3, 290 )

3.190 Colchis et Adriacas spumans Absyrtos in undas;

3.191 Penei qui rura colunt, quorumque labore

3.192 Thessalus Haemoniam uomer proscindit Iolcon.

3.193 (Inde lacessitum primo mare, cum rudis Argo

3.194 Miscuit ignotas temerato litore gentes

Luctatius Placidus, Glossarium e codice parisino (156, 34 ) Anonyme, Liber Glossarum (TE142 )

3.195 Primaque cum uentis pelagique furentibus undis

3.196 Composuit mortale genus, fatisque per illam

3.197 Accessit mors una ratem). Tunc linquitur Haemus

3.198 Thracius et populum Pholoe mentita biformem.

3.199 Deseritur Strymon tepido committere Nilo

3.200 Bistonias consuetus aues et barbara Cone,

3.201 Sarmaticas ubi perdit aquas sparsamque profundo

3.202 Multifidi Peucen unum caput alluit Histri,

3.203 Moesiaque et gelido tellus perfusa Caico

3.204 Idalis et nimium glebis exilis Arisbe;

3.205 Quique colunt Pitanen et quae tua munera, Pallas,

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (3, 206 )

3.206 Lugent damnatae Phoebo uictore Celaenae,

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (4, 186 )

3.207 Qua celer et rectis descendens Marsya ripis

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (4, 186 ) Priscien, Ars (2, 202, 14-15 )

3.208 Errantem Maeandron adit mixtusque refertur,

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (6, 475 )

3.209 Passaque ab auriferis tellus exire metallis

3.210 Pactolon, qua culta secat non uilior Hermus.

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Epod. 15, 20 ) Anonyme, Scholia Cruquiana in Horatium (Epod. 15, 20 )

3.211 Iliacae quoque signa manus perituraque castra

3.212 Ominibus petiere suis, nec fabula Troiae

3.213 Continuit Phrygiique ferens se Caesar Iuli.

3.214 Accedunt Syriae populi, desertus Orontes

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (8, 366 ) Anonyme, Adnotationes super Lucanum (3, 220 )

3.215 Et felix, sic fama, Ninos, uentosa Damascos

pseudo Probus, De catholicis (4, 20, 24 )

3.216 Gazaque et arbusto palmarum diues Idume

Servius, Commentarii in Vergilii Georgica (3, 12 )

3.217 Et Tyros instabilis pretiosaque murice Sidon.

3.218 Has ad bella rates non flexo limite ponti

3.219 Certior haud ullis duxit Cynosura carinis.

3.220 (Phoenices primi, famae si creditur, ausi

Isidore de Séville, Etymologiae (1, 3, 5 ) Hildéric du Mont Cassin, Ars grammatica (21, 30 ) Anonyme, Liber Glossarum (LI524 ) Micon de Saint-Riquier, Opus prosodiacum (163 )

3.221 Mansuram rudibus uocem signare figuris:

Anonyme, Commenta Bernensia (5, 713 )

3.222 Nondum flumineas Memphis contexere biblos

3.223 Nouerat et saxis tantum uolucresque feraeque

3.224 Sculptaque seruabant magicas animalia linguas).

3.225 Deseritur Taurique nemus Perseaque Tarsos

3.226 Coryciumque patens exesis rupibus antrum,

3.227 Mallos et extremae resonant naualibus Aegae,

3.228 Itque Cilix iusta, iam non pirata, carina.

3.229 Mouit et eoos bellorum fama recessus,

3.230 Qua colitur Ganges, toto qui solus in orbe

3.231 Ostia nascenti contraria soluere Phoebo

3.232 Audet et aduersum fluctus impellit in eurum:

3.233 Hic ubi Pellaeus post Tethyos aequora ductor

3.234 Constitit et magno uinci se fassus ab orbe est.

3.235 Quaque ferens rapidum diuiso gurgite fontem

3.236 Vastis Indus aquis mixtum non sentit Hydaspen;

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (3, 236 ) Isidore de Séville, Etymologiae (13, 21, 12 )

3.237 Quique bibunt tenera dulcis ab harundine sucos,

3.238 Et qui tinguentes croceo medicamine crinem

3.239 Fluxa coloratis astringunt carbasa gemmis,

3.240 Quique suas struxere pyras uiuique calentis

3.241 Conscendere rogos. Pro! quanta est gloria genti

3.242 Iniecisse manum fatis, uitaque repletos

3.243 Quod superest donasse deis! uenere feroces

3.244 Cappadoces duri populus non cultor Amani,

3.245 Armeniusque tenens uoluentem saxa Niphaten.

3.246 Aethera tangentis siluas liquere Choatrae.

3.247 Ignotum uobis, Arabes, uenistis in orbem

Hygin le gromatique, Constitutio limitum (8, 9 )

3.248 Vmbras mirati nemorum non ire sinistras.

3.249 Tum furor extremos mouit Romanus Orestas

3.250 Carmanosque duces (quorum iam flexus in austrum

3.251 Aether non totam mergi tamen aspicit Arcton;

3.252 Lucet et exigua uelox ibi nocte Bootes)

Isidore de Séville, De natura rerum (26, 5, 36 ) Anonyme, Liber Glossarum (BO83 )

3.253 Aethiopumque solum, quod non premeretur ab ulla

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (6, 795 )

3.254 Signiferi regione poli, nisi poplite lapso

3.255 Vltima curuati procederet ungula Tauri.

3.256 Quaque caput rapido tollit cum Tigride magnus

3.257 Euphrates, quos non diuersis fontibus edit

3.258 Persis, et incertum, tellus si misceat amnes,

3.259 Quod potius sit nomen aquis; sed sparsus in agros

3.260 Fertilis Euphrates Phariae uice fungitur undae;

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (3, 260 )

3.261 At Tigrim subito tellus absorbet hiatu

3.262 Occultosque tegit cursus rursusque renatum

3.263 Fonte nouo flumen pelagi non abnegat undis.

3.264 Inter Caesareas acies diuersaque signa

3.265 Pugnaces dubium Parthi tenuere fauorem

3.266 Contenti fecisse duos. Tinxere sagittas

3.267 Errantes Scythiae populi, quos gurgite Bactros

3.268 Includit gelido uastisque Hyrcania siluis.

3.269 Hinc Lacedaemonii, moto gens aspera freno,

3.270 Heniochi saeuisque affinis Sarmata Moschis,

3.271 Colchorum qua rura secat ditissima Phasis,

3.272 Qua Croeso fatalis Halys, qua uertice lapsus

3.273 Riphaeo Tanais diuersi nomina mundi

3.274 Imposuit ripis Asiaeque et terminus idem

3.275 Europae mediae dirimens confinia terrae

3.276 Nunc huc nunc illuc, qua flectitur, ampliat orbem;

3.277 Quaque, fretum torrens, Maeotidos egerit undas

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (1, 405 ) Probus (pseudo), De ultimis syllabis ad Caelestinum (4, 228, 22 )

3.278 Pontus, et Herculeis aufertur gloria metis,

3.279 Oceanumque negant solas admittere Gades.

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (3, 279 )

3.280 Hinc Essedoniae gentes auroque ligatas

3.281 Substringens Arimaspe comas; hinc fortis Arius

Priscien, Ars (2, 72, 26 )

3.282 Longaque Sarmatici soluens ieiunia belli

3.283 Massagetes, quo fugit, equo uolucresque Geloni.

3.284 Non, cum Memnoniis deducens agmina regnis

3.285 Cyrus et effusis numerato milite telis

3.286 Descendit Perses fraternique ultor amoris

3.287 Aequora cum tantis percussit classibus, unum

3.288 Tot reges habuere ducem, coiere nec umquam

3.289 Tam uariae cultu gentes, tam dissona uulgi

3.290 Ora. tot immensae comites missura ruinae

3.291 Exciuit populos et dignas funere Magni

Anonyme, Liber Glossarum (EX292 )

3.292 Exsequias fortuna dedit. non corniger Hammon

3.293 Mittere Marmaricas cessauit in arma cateruas,

3.294 Quidquid ab occiduis Libye patet arida Mauris

3.295 Vsque Paraetonias eoa ad litora Syrtis.

3.296 Acciperet felix ne non semel omnia Caesar,

3.297 Vincendum pariter Pharsalia praestitit orbem.

3.298 Ille ubi deseruit trepidantis moenia Romae,

3.299 Agmine nubiferam rapto supereuolat Alpem,

Priscien, Ars (2, 328, 18 )

3.300 Cumque alii famae populi terrore pauerent,

3.301 Phocais in dubiis ausa est seruare iuuentus

Micon de Saint-Riquier, Opus prosodiacum (299 )

3.302 Non Graia leuitate fidem signataque iura

3.303 Et causas, non fata, sequi. Tamen ante furorem

3.304 Indomitum duramque uiri deflectere mentem

3.305 Pacifico sermone parant hostemque propinquum

3.306 Orant Cecropiae praelata fronde Mineruae:

Raban Maur, Excerptio de Arte grammatica Prisciani (652D )

3.307 "Semper in externis populos communia uestro

3.308 Massiliam bellis testatur fata tulisse,

3.309 Comprensa est Latiis quaecumque annalibus aetas.

3.310 Et nunc, ignoto si quos petis orbe triumphos,

3.311 Accipe deuotas externa in proelia dextras.

3.312 At si funestas acies, si dira paratis

3.313 Proelia discordes, lacrimas ciuilibus armis

3.314 Secretumque damus, tractentur uulnera nulla

3.315 Sacra manu. Si caelicolis furor arma dedisset,

3.316 Aut si terrigenae temptarent astra gigantes,

3.317 Non tamen auderet pietas humana uel armis

3.318 Vel uotis prodesse Ioui, sortisque deorum

3.319 Ignarum mortale genus per fulmina tantum

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 3, 5, 1 )

3.320 Sciret adhuc caelo solum regnare Tonantem.

3.321 Adde quod innumerae concurrunt undique gentes,

3.322 Nec sic horret iners scelerum contagia mundus

3.323 Vt gladiis egeant ciuilia bella coactis.

3.324 Sit mens ista quidem cunctis ut uestra recusent

3.325 Fata nec haec alius committat proelia miles.

3.326 Cui non conspecto languebit dextra parente?

3.327 Telaque diuersi prohibebunt spargere fratres.

3.328 Finis adest rerum, si nunc committitis illis

3.329 Arma, quibus fas est. Nobis haec summa precandi;

3.330 Terribilis aquilas infestaque signa relinquas

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (3, 367 )

3.331 Vrbe procul nostrisque uelis te credere muris

3.332 Excludique sinas admisso Caesare bellum.

3.333 Sit locus exceptus sceleri Magnoque tibique

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (3, 370 )

3.334 Tutus, ut, inuictae fatum si consulat urbi,

3.335 Foedera si placeant, sit quo ueniatis inermes.

3.336 Vel, cum tanta uocent discrimina Martis Hiberi,

3.337 Quid rapidum deflectis iter? Non pondera rerum,

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (10, 528 )

3.338 Nec momenta sumus. numquam felicibus armis

3.339 Vsa manus, patriae primis a sedibus exul,

3.340 Et post translatas exustae Phocidos arces

Raban Maur, Excerptio de Arte grammatica Prisciani (653A )

3.341 Moenibus exiguis alieno in litore tuti,

3.342 Illustrat quos sola fides; si claudere muros

3.343 Obsidione paras et ui perfringere portas,

3.344 Excepisse faces tectis et tela parati

3.345 Vndarum raptos auersis fontibus haustus

3.346 Quaerere et effossam sitientes lambere terram

3.347 Et, desit si larga Ceres, tunc horrida cerni

3.348 Foedaque contingi maculato attingere morsu.

3.349 Nec pauet hic populus pro libertate subire,

3.350 Obsessum Poeno gessit quae Marte Saguntum.

Anonyme, Scholia in Iuuenalem uetustiora (15, 93 )

3.351 Pectoribus rapti matrum frustraque trahentes

3.352 Vbera sicca fame medios mittentur in ignis,

Probus (pseudo), De ultimis syllabis ad Caelestinum (4, 226, 4 )

3.353 Vxor et a caro poscet sibi fata marito

3.354 Vulnera miscebunt fratres bellumque coacti

3.355 Hoc potius ciuile gerent." Sic Graia iuuentus

3.356 Finierat, cum turbato iam prodita uultu

3.357 Ira ducis tandem testata est uoce dolorem:

3.358 "Vana mouet Graios nostri fiducia cursus.

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (3, 336 )

3.359 Quamuis Hesperium mundi properemus ad axem,

3.360 Massiliam delere uacat. Gaudete cohortes:

Servius (pseudo), Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (6, 60 ) Servius (pseudo), Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (4, 132 )

3.361 Obuia praebentur fatorum munere bella.

3.362 Ventus ut amittit uires, nisi robore densae

3.363 Occurrunt siluae, spatio diffusus inani,

3.364 Vtque perit magnus nullis obstantibus ignis,

3.365 Sic hostes mihi desse nocet, damnumque putamus

3.366 Armorum, nisi qui uinci potuere rebellant.

3.367 Sed si solus eam dimissis degener armis,

3.368 Tunc mihi tecta patent? Iam non excludere tantum,

3.369 Inclusisse uolunt! At enim contagia belli

3.370 Dira fugant. dabitis poenas pro pace petita

3.371 Et nihil esse meo discetis tutius aeuo,

3.372 Quam duce me bellum." sic postquam fatus, ad urbem

3.373 Haud trepidam conuertit iter; tunc moenia clausa

3.374 Conspicit et densa iuuenum uallata corona.

3.375 Haut procul a muris tumulus surgentis in altum

3.376 Telluris paruum diffuso uertice campum

3.377 Explicat; haec patiens longo munimine cingi

3.378 Visa duci rupes tutisque aptissima castris.

3.379 Proxima pars urbis celsam conscendit in arcem

3.380 Par tumulo, mediisque sedent conuallibus arua.

3.381 Tunc res immenso placuit statura labore,

3.382 Aggere diuersos uasto committere colles.

3.383 Sed prius ut totam qua terra cingitur urbem

3.384 Clauderet, a summis perduxit ad aequora castris

3.385 Longum Caesar opus, fontesque et pabula campi

3.386 Amplexus fossa, densas tollentia pinnas

3.387 Caespitibus crudaque extruxit bracchia terra.

3.388 Iam satis hoc Graiae memorandum contigit urbi

3.389 Aeternumque decus quod non impulsa nec ipso

3.390 Strata metu tenuit flagrantis in omnia belli

3.391 Praecipitem cursum, raptisque a Caesare cunctis

3.392 Vincitur una mora. Quantum est quod fata tenentur,

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (3, 390 )

3.393 Quodque uirum toti properans imponere mundo

3.394 Hos perdit fortuna dies! Tunc omnia late

3.395 Procumbunt nemora et spoliantur robore siluae,

3.396 Vt, cum terra leuis mediam uirgultaque molem

3.397 Suspendant, structa laterum compage ligatam

3.398 Artet humum, pressus ne cedat turribus agger.

3.399 Lucus erat longo numquam uiolatus ab aeuo,

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (3, 443 )

3.400 Obscurum cingens conexis aera ramis

3.401 Et gelidas alte summotis solibus umbras.

3.402 Hunc non ruricolae Panes nemorumque potentes

3.403 Siluani Nymphaeque tenent sed barbara ritu

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (3, 405 )

3.404 Sacra deum; structae diris altaribus arae,

3.405 Omnisque humanis lustrata cruoribus arbor.

3.406 Si qua fidem meruit superos mirata uetustas,

3.407 Illis et uolucres metuunt insistere ramis

3.408 Et lustris recubare ferae; nec uentus in illas

3.409 Incubuit siluas excussaque nubibus atris

3.410 Fulgura; non ulli frondem praebentibus aurae

3.411 Arboribus suus horror inest. Tunc plurima nigris

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (1, 165 )

3.412 Fontibus unda cadit, simulacraque maesta deorum

3.413 Arte carent caesisque extant informia truncis.

3.414 Ipse situs putrique facit iam robore pallor

3.415 Attonitos; non uulgatis sacrata figuris

3.416 Numina sic metuunt: tantum terroribus addit,

3.417 Quos timeant, non nosse deos. Iam fama ferebat

3.418 Saepe cauas motu terrae mugire cauernas

3.419 Et procumbentis iterum consurgere taxos,

3.420 Et non ardentis fulgere incendia siluae,

3.421 Roboraque amplexos circumfluxisse dracones.

3.422 Non illum cultu populi propiore frequentant,

3.423 Sed cessere deis. medio cum Phoebus in axe est

Servius, Commentarii in Vergilii Georgica (4, 400 ) Iunius Philargyrius, Scholia Bernensia in Georgica (4, 401 )

3.424 Aut caelum nox atra tenet, pauet ipse sacerdos

Micon de Saint-Riquier, Opus prosodiacum (148 )

3.425 Accessus dominumque timet deprendere luci.

3.426 Hanc iubet immisso siluam procumbere ferro;

3.427 Nam uicina operi belloque intacta priori

3.428 Inter nudatos stabat densissima montis.

3.429 Sed fortes tremuere manus, motique uerenda

3.430 Maiestate loci, si robora sacra ferirent,

3.431 In sua credebant redituras membra securis.

3.432 Implicitas magno Caesar torpore cohortes

Priscien, Ars (2, 473, 5 )

3.433 Vt uidit, primus raptam uibrare bipennem

3.434 Ausus et aeriam ferro proscindere quercum

3.435 Effatur merso uiolata in robora ferro:

3.436 "Iam ne quis uestrum dubitet subuertere siluam,

3.437 Credite me fecisse nefas." Tunc paruit omnis

3.438 Imperiis non sublato secura pauore

3.439 Turba, sed expensa superorum et Caesaris ira.

3.440 Procumbunt orni, nodosa impellitur ilex,

3.441 Siluaque Dodones et fluctibus aptior alnus

Anonyme, Liber Glossarum (AL267 )

3.442 Et non plebeios luctus testata cupressus.

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (4, 460-461 )

3.443 Tunc primum posuere comas et fronde carentes

3.444 Admisere diem, propulsaque robore denso

3.445 Sustinuit se silua cadens. Gemuere uidentes

3.446 Gallorum populi; muris sed clausa iuuentus

3.447 Exsultat. quis enim laesos impune putaret

3.448 Esse deos? Seruat multos fortuna nocentes,

3.449 Et tantum miseris irasci numina possunt.

3.450 Vtque satis caesi nemoris, quaesita per agros

3.451 Plaustra ferunt, curuoque soli cessantis aratro

3.452 Agricolae raptis annum fleuere iuuencis.

3.453 Dux tamen impatiens haesuri ad moenia Martis

3.454 Versus ad Hispanas acies extremaque mundi

3.455 Iussit bella geri. Stellatis axibus agger

Servius (pseudo), Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (9, 527 )

3.456 Erigitur geminasque aequantis moenia turris

3.457 Accipit, hae nullo fixerunt robore terram,

3.458 Sed per iter longum causa repsere latenti.

Priscien, Ars (2, 531, 28 )

3.459 Cum tantum nutaret onus, telluris inanes

3.460 Concussisse sinus quaerentem erumpere uentum

pseudo Lactance Placide, In Statii Achilleida commentum (1, 206 ) Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (3, 73 ) Servius, Commentarii in Vergilii Georgica (2, 479 ) Iunius Philargyrius, Scholia Bernensia in Georgica (2, 479 ) Anonyme, Breuis expositio Vergilii Georgicorum (2, 479 )

3.461 Credidit et muros mirata est stare iuuentus.

3.462 Illinc tela cadunt excelsas urbis in arces.

3.463 Sed maior Graio Romana in corpora ferro

3.464 Vis inerat. Nec enim solis excussa lacertis

3.465 Lancea, sed tenso balistae turbine rapta

3.466 Haut unum contenta latus transire quiescit;

3.467 Sed pandens perque arma uiam perque ossa relicta

3.468 Morte fugit, superest telo post uulnera cursus.

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (7, 624 )

3.469 At saxum quotiens ingentis uerberis actu

Phocas, Ars de nomine et uerbo (54 )

3.470 Excutitur, qualis rupes, quam uertice montis

3.471 Abscidit impulsu uentorum adiuta uetustas,

Anonyme, De orthographia (8, 295, 28 ) Micon de Saint-Riquier, Opus prosodiacum (8 )

3.472 Frangit cuncta ruens, nec tantum corpora pressa

3.473 Exanimat, totos cum sanguine dissipat artus.

3.474 Vt tamen hostiles densa testudine muros

3.475 Tecta subit uirtus armisque innexa priores

3.476 Arma ferunt galeamque extensus protegit umbo,

3.477 Quae prius ex longo nocuerunt missa recessu,

3.478 Iam post terga cadunt, nec Grais flectere iactum

3.479 Aut facilis labor est longinqua ad tela parati

3.480 Tormenti mutare modum; sed pondere solo

3.481 Contenti nudis euoluunt saxa lacertis.

3.482 Dum fuit armorum series, ut grandine tecta

3.483 Innocua percussa sonant, sic omnia tela

3.484 Respuit; at postquam uirtus incerta uirorum

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (9, 517 )

3.485 Perpetuam rupit defesso milite cratem,

3.486 Singula continuis cesserunt ictibus arma.

3.487 Tunc adoperta leui procedit uinea terra,

3.488 Sub cuius pluteis et tecta fronte latentes

3.489 Moliri nunc ima parant et uertere ferro

3.490 Moenia; nunc aries suspenso fortior ictu

3.491 Incussus densi compagem soluere muri

3.492 Temptat et impositis unum subducere saxis.

3.493 Sed super et flammis et magnae fragmine molis

3.494 Et sudibus crebris et adusti roboris ictu

3.495 Percussae cedunt crates, frustraque labore

3.496 Exhausto fessus repetit tentoria miles.

3.497 Summa fuit Grais, starent ut moenia, uoti.

3.498 Vltro acies inferre parant armisque coruscas

3.499 Nocturni texere faces, audaxque iuuentus

3.500 Erupit. Non hasta uiris, non letifer arcus,

3.501 Telum flamma fuit, rapiensque incendia uentus

3.502 Per Romana tulit celeri munimina cursu.

3.503 Nec, quamuis uiridi luctetur robore, lentas

3.504 Ignis agit uires, taeda sed raptus ab omni

3.505 Consequitur nigri spatiosa uolumina fumi,

3.506 Nec solum siluas, sed saxa ingentia soluit,

3.507 Et crudae putri fluxerunt puluere cautes.

3.508 Procubuit maiorque iacens apparuit agger.

3.509 Spes uictis telluris abit, placuitque profundo

3.510 Fortunam temptare mari. non robore picto

3.511 Ornatas decuit fulgens tutela carinas,

3.512 Sed rudis et qualis procumbit montibus arbor

3.513 Conseritur stabilis naualibus area bellis.

3.514 Et iam turrigeram Bruti comitata carinam

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (3, 533 )

3.515 Venerat in fluctus Rhodani cum gurgite classis

3.516 Stoechados arua tenens. Nec non et Graia iuuentus

3.517 Omne suum fatis uoluit committere robur

3.518 Grandaeuosque senes mixtis armauit ephebis.

Anonyme, Liber Glossarum (EF164 ) Anonyme, Liber Glossarum (EF19 )

3.519 Accepit non sola uiros, quae stabat in undis,

3.520 Classis: et emeritas repetunt naualibus alnos.

3.521 Vt matutinos spargens super aequora Phoebus

3.522 Fregit aquis radios et liber nubibus aether

3.523 Et posito borea pacemque tenentibus austris

3.524 Seruatum bello iacuit mare, mouit ab omni

3.525 Quisque suam statione ratem, paribusque lacertis

3.526 Caesaris hinc puppes, hinc Graio remige classis

3.527 Tollitur; impulsae tonsis tremuere carinae,

3.528 Crebraque sublimes conuellunt uerbera puppes.

3.529 Cornua Romanae classis ualidaeque triremes

Micon de Saint-Riquier, Opus prosodiacum (391 )

3.530 Quasque quater surgens exstructi remigis ordo

3.531 Commouet et plures quae mergunt aequore pinus,

3.532 Multiplices cinxere rates. Hoc robur aperto

3.533 Oppositum pelago. Lunata classe recedunt

3.534 Ordine contentae gemino creuisse liburnae.

3.535 Celsior at cunctis Bruti praetoria puppis

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (3, 558 )

3.536 Verberibus senis agitur molemque profundo

3.537 Inuehit et summis longe petit aequora remis.

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (10, 207 )

3.538 Vt tantum medii fuerat maris, utraque classis

3.539 Quod semel excussis posset transcurrere tonsis

3.540 Innumerae uasto miscentur in aethere uoces,

3.541 Remorumque sonus premitur clamore, nec ullae

3.542 Audiri potuere tubae. Tunc caerula uerrunt

3.543 Atque in transtra cadunt et remis pectora pulsant.

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (5, 189 )

3.544 Vt primum rostris crepuerunt obuia rostra,

3.545 In puppim rediere rates, emissaque tela

Priscien, Ars (2, 330, 2 ) Priscien, Ars (3, 53, 20 ) Alcuin, (900B ) Pierre de Pise, Quaestiunculae in Priscianum (2274 ) Pierre de Pise, Quaestiunculae in Priscianum (4763 ) Anonyme, Florilegium Erfurtense (f. 123v ) Anonyme, Excerptiones de Prisciano (VIII, 54 )

3.546 Aera texerunt uacuumque cadentia pontum.

3.547 Et iam diductis extendunt cornua proris,

3.548 Diuersaeque rates laxata classe receptae.

3.549 Vt, quotiens aestus zephyris eurisque repugnat,

Servius Danielis, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (5, 2 )

3.550 Huc abeunt fluctus, illo mare: sic ubi puppes

3.551 Sulcato uarios duxerunt gurgite tractus,

3.552 Quod tulit illa ratis remis, haec rettulit aequor.

3.553 Sed Grais habiles pugnamque lacessere pinus

3.554 Et temptare fugam nec longo frangere gyro

3.555 Cursum nec tarde flectenti cedere clauo;

3.556 At Romana ratis stabilem praebere carinam

3.557 Certior et terrae similem bellantibus usum.

3.558 Tunc in signifera residenti puppe magistro

3.559 Brutus ait: "Paterisne acies errare profundo

3.560 Artibus et certas pelagi? Iam consere bellum,

3.561 Phocaicis medias rostris oppone carinas."

3.562 Paruit obliquas et praebuit hostibus alnos.

3.563 Tunc quaecumque ratis temptauit robora Bruti,

3.564 Ictu uicta suo percussae capta cohaesit;

3.565 Ast alias manicaeque ligant teretesque catenae,

3.566 Seque tenent remis; tecto stetit aequore bellum.

3.567 Iam non excussis torquentur tela lacertis,

3.568 Nec longinqua cadunt iaculato uulnera ferro,

3.569 Miscenturque manus. Nauali plurima bello

3.570 Ensis agit. Stat quisque suae de robore puppis

3.571 Pronus in aduersos ictus, nullique perempti

3.572 In ratibus cecidere suis. Cruor altus in unda

3.573 Spumat, et obducti concreto sanguine fluctus.

3.574 Et quas immissi traxerunt uincula ferri,

3.575 Has prohibent iungi conferta cadauera puppis.

3.576 Semianimes alii uastum subiere profundum

3.577 Hauseruntque suo permixtum sanguine pontum.

3.578 Hi luctantem animam lenta cum morte trahentes

3.579 Fractarum subita ratium periere ruina.

Aldhelm, De metris (87, 25 )

3.580 Irrita tela suas peragunt in gurgite caedes,

3.581 Et quodcumque cadit frustrato pondere ferrum,

3.582 Exceptum mediis inuenit uulnus in undis.

3.583 Phocaicis Romana ratis uallata carinis

3.584 Robore diducto dextrum laeuumque tuetur

3.585 Aequo Marte latus; cuius dum pugnat ab alta

Sergius (pseudo), Explanationum in Donatum libri II (4, 497, 33-34 )

3.586 Puppe Catus Graiumque audax aplustre retentat,

3.587 Terga simul pariter missis et pectora telis

3.588 Transigitur; medio concurrit pectore ferrum,

3.589 Et stetit incertus flueret quo uulnere sanguis,

3.590 Donec utrasque simul largus cruor expulit hastas

3.591 Diuisitque animam sparsitque in uulnera letum.

3.592 Dirigit huc puppim miseri quoque dextra Telonis,

3.593 Qua nullam melius pelago turbante carinae

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (5, 412 )

3.594 Audiuere manum, nec lux est notior ulli

3.595 Crastina, seu Phoebum uideat seu cornua lunae,

3.596 Semper uenturis componere carbasa uentis.

3.597 Hic Latiae rostro compagem ruperat alni;

3.598 Pila sed in medium uenere trementia pectus,

3.599 Auertitque ratem morientis dextra magistri.

3.600 Dum cupit in sociam Gyareus erepere puppem

3.601 Excipit immissum suspensa per ilia ferrum

3.602 Affixusque rati telo retinente pependit.

3.603 Stant gemini fratres, fecundae gloria matris,

3.604 Quos eadem uariis genuerunt uiscera fatis;

3.605 Discreuit mors saeua uiros, unumque relictum

3.606 Agnorunt miseri sublato errore parentes,

3.607 Aeternis causam lacrimis; tenet ille dolorem

3.608 Semper et amissum fratrem lugentibus offert.

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (9, 295 ) Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (10, 392 )

3.609 Quorum alter mixtis obliquo pectine remis

3.610 Ausus Romanae Graia de puppe carinae

3.611 Iniectare manum; sed eam grauis insuper ictus

3.612 Amputat; illa tamen nisu, quo prenderat, haesit

3.613 Deriguitque tenens strictis immortua neruis.

3.614 Creuit in aduersis uirtus; plus nobilis irae

3.615 Truncus habet fortique instaurat proelia laeua

3.616 Rapturusque suam procumbit in aequora dextram:

3.617 Haec quoque cum toto manus est abscisa lacerto.

3.618 Iam clipeo telisque carens non conditus ima

3.619 Puppe, sed expositus fraternaque pectore nudo

3.620 Arma tegens crebra confixus cuspide perstat

3.621 Telaque multorum leto casura suorum

3.622 Emerita iam morte tenet. Tum uulnere multo

3.623 Effugientem animam lassos collegit in artus

3.624 Membraque contendit toto, quicumque manebat,

3.625 Sanguine et hostilem defectis robore neruis

3.626 Insiluit solo nociturus pondere puppem.

Priscien, Ars (3, 325, 6 ) Priscien, Ars (2, 541, 2 ) Abbon de Fleury, Quaestiones Grammaticales (42 )

3.627 Strage uirum cumulata ratis multoque cruore

3.628 Plena per obliquum crebros latus accipit ictus

3.629 Et postquam ruptis pelagus compagibus hausit,

3.630 Ad summos repleta foros descendit in undas

3.631 Vicinum inuoluens contorto uertice pontum.

3.632 Aequora discedunt mersa diducta carina,

3.633 Inque locum puppis cecidit mare. Multaque ponto

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (9, 502 )

3.634 Praebuit ille dies uarii miracula fati.

3.635 Ferrea dum puppi rapidos manus inserit uncos,

3.636 Affixit Lycidan. Mersus foret ille profundo,

3.637 Sed prohibent socii suspensaque crura retentant.

3.638 Scinditur auulsus, nec sicut uulnere sanguis

3.639 Emicuit: lentus ruptis cadit undique uenis,

3.640 Discursusque animae diuersa in membra meantis

3.641 Interceptus aquis. Nullius uita perempti

3.642 Est tanta dimissa uia. Pars ultima trunci

3.643 Tradidit in letum uacuos uitalibus artus;

3.644 At tumidus qua pulmo iacet, qua uiscera feruent,

3.645 Haeserunt ibi fata diu luctataque multum

3.646 Hac cum parte uiri uix omnia membra tulerunt.

3.647 Dum nimium pugnax unius turba carinae

3.648 Incumbit prono lateri uacuamque relinquit,

3.649 Qua caret hoste, ratem, congesto pondere puppis

3.650 Versa caua texit pelagus nautasque carina,

3.651 Bracchia nec licuit uasto iactare profundo,

3.652 Sed clauso periere mari. Tunc unica diri

3.653 Conspecta est leti facies, cum forte natantem

3.654 Diuersae rostris iuuenem fixere carinae:

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (8, 218 )

3.655 Discessit medium tam uastos pectus ad ictus,

3.656 Nec prohibere ualent obtritis ossibus artus,

3.657 Quo minus aera sonent; eliso uentre per ora

3.658 Eiectat saniem permixtus uiscere sanguis.

Servius, Commentarii in Vergilii Georgica (1, 139 )

3.659 Postquam inhibent remis puppes ac rostra recedunt,

3.660 Deiectum in pelagus perfosso pectore corpus

3.661 Vulneribus transmisit aquas. Pars maxima turbae

3.662 Naufraga iactatis morti obluctata lacertis

3.663 Puppis ad auxilium sociae concurrit; at illis

3.664 Robora cum uetitis prensarent altius ulnis

3.665 Nutaretque ratis populo peritura recepto,

3.666 Impia turba super medios ferit ense lacertos:

3.667 Bracchia linquentes Graia pendentia puppe

3.668 A manibus cecidere suis. Non amplius undae

3.669 Sustinuere graues in summo gurgite truncos.

3.670 Iamque omni fusis nudato milite telis

3.671 Inuenit arma furor: remum contorsit in hostem

3.672 Alter, at hic totum ualidis aplustre lacertis,

3.673 Auulsasque rotant expulso remige sedes;

3.674 In pugnam fregere rates. Sidentia pessum

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (2, 446 ) Priscien, Ars (2, 522, 1-2 ) Priscien, Ars (2, 515, 9-10 )

3.675 Corpora caesa tenent spoliantque cadauera ferro.

3.676 Multi inopes teli iaculum letale reuulsum

3.677 Vulneribus traxere suis et uiscera laeua

3.678 Oppressere manu, ualidos dum praebeat ictus

3.679 Sanguis et hostilem cum torserit exeat hastam.

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (8, 727 )

3.680 Nulla tamen plures hoc edidit aequore clades,

3.681 Quam pelago diuersa lues. Nam pinguibus ignis

3.682 Affixus taedis et tecto sulphure uiuax

3.683 Spargitur; at faciles praebere alimenta carinas

3.684 Nunc pice, nunc liquida rapuere incendia cera.

3.685 Nec flammas superant undae, sparsisque per aequor

3.686 Iam ratibus fragmenta ferus sibi uindicat ignis.

3.687 Hic recipit fluctus, exstinguat ut aequora flammas,

3.688 Hi ne mergantur, tabulis ardentibus haerent.

3.689 Mille modos inter leti mors una timori est,

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (9, 280 )

3.690 Qua coepere mori. Nec cessat naufraga uirtus:

3.691 Tela legunt deiecta mari ratibusque ministrant

3.692 Incertasque manus ictu languente per undas

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (5, 384 )

3.693 Exercent. Nunc, rara datur si copia ferri,

3.694 Vtuntur pelago. saeuus complectitur hostem

3.695 Hostis, et implicitis gaudent subsidere membris

3.696 Mergentesque mori. Pugna fuit unus in illa

3.697 Eximius Phoceus animam seruare sub undis

Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum (9, 237-238 )

3.698 Scrutarique fretum, si quid mersisset harenis,

3.699 Et nimis affixos unci conuellere morsus,

3.700 Adductum quotiens non senserat anchora funem.

3.701 Hic ubi compressum penitus deduxerat hostem,

3.702 Victor et incolumis summas remeabat in undas.

3.703 Sed se per uacuos credit dum surgere fluctus,

3.704 Puppibus occurrit tandemque sub aequore mansit.

3.705 Hi super hostiles iecerunt bracchia remos

3.706 Et ratium tenuere fugam. Non perdere letum

3.707 Maxima cura fuit; multus sua uulnera puppi

3.708 Affixit moriens et rostris abstulit ictus.

3.709 Stantem sublimi Tyrrhenum culmine prorae

3.710 Lygdamus excussae Balearis tortor habenae

3.711 Glande petens solido fregit caua tempora plumbo.

3.712 Sedibus expulsi, postquam cruor omnia rupit

3.713 Vincula, procurrunt oculi, stat lumine rapto

3.714 Attonitus mortisque illas putat esse tenebras.

3.715 At postquam membris sensit constare uigorem,

3.716 "Vos" ait "o socii, sicut tormenta soletis,

3.717 Me quoque mittendis rectum componite telis.

3.718 Egere quod superest animae, Tyrrhene, per omnis

3.719 Bellorum casus. Ingentem militis usum

3.720 Hoc habet ex magna defunctum parte cadauer:

3.721 Viuentis feriere loco." Sic fatus in hostem

3.722 Caeca tela manu, sed non tamen irrita, mittit.

3.723 Excipit haec iuuenis generosi sanguinis Argus,

3.724 Qua iam non medius discedit in ilia uenter,

Priscien, Ars (2, 103, 16 )

3.725 Adiuuitque suo procumbens pondere ferrum.

3.726 Stabat diuersa uictae iam parte carinae

3.727 Infelix Argi genitor, non ille iuuentae

3.728 Tempore Phocaicis ulli cessurus in armis;

3.729 Victum aeuo robur cecidit, fessusque senecta

3.730 Exemplum, non miles erat; qui funere uiso

3.731 Saepe cadens longae senior per transtra carinae

3.732 Peruenit ad puppim spirantisque inuenit artus.

3.733 Non lacrimae cecidere genis, non pectora tundit,

3.734 Distentis toto riguit sed corpore palmis.

3.735 Nox subit, atque oculos uastae obduxere tenebrae,

3.736 Et miserum cernens adgnoscere desinit Argum.

3.737 Ille caput labens et iam languentia colla

3.738 Viso patre leuat; uox faucis nulla solutas

3.739 Prosequitur, tacito tantum petit oscula uultu

3.740 Inuitatque patris claudenda ad lumina dextram.

3.741 Vt torpore senex caruit uiresque cruentus

3.742 Coepit habere dolor: "Non perdam tempora" dixit

3.743 "A saeuis permissa deis iugulumque senilem

3.744 Confodiam. ueniam misero concede parenti,

3.745 Arge, quod amplexus, extrema quod oscula fugi.

3.746 Nondum destituit calidus tua uulnera sanguis,

3.747 Semianimisque iaces et adhuc potes esse superstes."

3.748 Sic fatus, quamuis capulum per uiscera missi

3.749 Polluerit gladii, tamen alta sub aequora tendit

3.750 Praecipiti saltu: letum praecedere nati

3.751 Festinantem animam morti non credidit uni.

Ennode de Pavie, Libellus apologeticus pro synodo (57, 18 ) Isidore Mercator, Collectio decretalium (1013A )

3.752 Inclinant iam fata ducum, nec iam amplius anceps

3.753 Belli casus erat. Graiae pars maxima classis

3.754 Mergitur, ast aliae mutato remige puppes

3.755 Victores uexere suos; naualia paucae

3.756 Praecipiti tenuere fuga. Quis in urbe parentum

3.757 Fletus erat! quanti matrum per litora planctus!

3.758 Coniunx saepe sui confusis uultibus unda

3.759 Credidit ora uiri Romanum amplexa cadauer,

3.760 Accensisque rogis miseri de corpore trunco

3.761 Certauere patres. At Brutus in aequore uictor

3.762 Primus Caesareis pelagi decus addidit armis.

Aldhelm, De metris (92, 14 )

4.1 At procul extremis terrarum Caesar in oris

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (3, 454 )

4.2 Martem saeuus agit non multa caede nocentem,

4.3 Maxima sed fati ducibus momenta daturum.

Raban Maur, Excerptio de Arte grammatica Prisciani (649C )

4.4 Iure pari rector castris Afranius illis

4.5 Ac Petreius erat: concordia duxit in aequas

4.6 Imperium commune uices, tutelaque ualli

Priscien, Ars (2, 354, 1-2 )

4.7 Peruigil alterno paret custodia signo.

4.8 His praeter Latias acies erat impiger Astur

Anonyme, Florilegium Sangallense (165 )

4.9 Vettonesque leues profugique a gente uetusta

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (1, 2 )

4.10 Gallorum Celtae miscentes nomen Hiberis.

Jérôme de Stridon, Commentarii in Esaiam (18, 66, 18 ) Anonyme, Florilegium Sangallense (166 )

4.11 Colle tumet modico lenique excreuit in altum

4.12 Pingue solum tumulo; super hunc fundata uetusta

Acron (pseudo), Scholia in Horatium uetustiora (Carm. 3, 4, 16 )

4.13 Surgit Ilerda manu; placidis praelabitur undis

4.14 Hesperios inter Sicoris non ultimus amnis,

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (8, 328 )

4.15 Saxeus ingenti quem pons amplectitur arcu

4.16 Hibernas passurus aquas. at proxima rupes

4.17 Signa tenet Magni; nec Caesar colle minore

4.18 Castra leuat; medius dirimit tentoria gurges.

Priscien, Ars (3, 56, 26 )

4.19 Explicat hinc tellus campos effusa patentis

4.20 Vix oculo prendente modum, camposque coercet

4.21 Cinga rapax uetitus fluctus et litora cursu

4.22 Oceani pepulisse suo; nam gurgite mixto

4.23 Qui praestat terris, aufert tibi nomen Hiberus.

Priscien, Ars (2, 234, 1 ) Priscien, Ars (2, 295, 3 ) Anonyme, Exempla diuersorum auctorum (134 ) Anonyme, Florilegium Lemouicense (24 ) Hildéric du Mont Cassin, Ars grammatica (72 )

4.24 Prima dies belli cessauit Marte cruento

4.25 Spectandasque ducum uires numerosaque signa

4.26 Exposuit. Piguit sceleris; pudor arma furentum

4.27 Continuit, patriaeque et ruptis legibus unum

4.28 Donauere diem; prono cum Caesar Olympo

4.29 In noctem subita circumdedit agmina fossa,

4.30 Dum primae perstant acies, hostemque fefellit

4.31 Et prope consertis obduxit castra maniplis.

4.32 Luce noua collem subito conscendere cursu,

4.33 Qui medius tutam castris dirimebat Ilerdam,

Priscien, Ars (3, 57, 1 ) Anonyme, Exempla poetica ex codice Bernensi 330 (f. 38v )

4.34 Imperat. huc hostem pariter terrorque pudorque

4.35 Impulit, et rapto tumulum prior agmine cepit.

4.36 His uirtus ferrumque locum promittit, at illis

4.37 Ipse locus. Miles rupes oneratus in altas

4.38 Nititur, aduersoque acies in monte supina

4.39 Haeret et in tergum casura umbone sequentis

4.40 Erigitur. Nulli telum uibrare uacauit,

4.41 Dum labat et fixo firmat uestigia pilo,

Anonyme, Florilegium Sangallense (167 )

4.42 Dum scopulos stirpesque tenent atque hoste relicto

4.43 Caedunt ense uiam. uidit lapsura ruina

4.44 Agmina dux equitemque iubet succedere bello

4.45 Munitumque latus laeuo praeducere gyro.

4.46 Sic pedes ex facili nulloque urguente receptus,

4.47 Irritus et uictor subducto Marte pependit.

4.48 Hactenus armorum discrimina; cetera bello

4.49 Fata dedit uariis incertus motibus aer.

4.50 Pigro bruma gelu siccisque aquilonibus haerens

4.51 Aethere constricto pluuias in nube tenebat.

4.52 Vrebant montana niues camposque iacentes

4.53 Non duraturae conspecto sole pruinae,

Anonyme, Adnotationes super Lucanum (4, 129 )

4.54 Atque omnis propior mergenti sidera caelo

4.55 Aruerat tellus hiberno dura sereno.

4.56 Sed postquam uernus calidum Titana recepit

4.57 Sidera respiciens delapsae portitor Helles,

4.58 Atque iterum aequatis ad iustae pondera Librae

Isidore de Séville, Etymologiae (3, 70, 29 ) Anonyme, De computo (1357A ) Anonyme, Liber Glossarum (ST99 ) Anonyme, Liber Glossarum (LI141 )

4.59 Temporibus uicere dies, tunc sole relicto

4.60 Cynthia, quo primum cornu dubitanda refulsit,

4.61 Exclusit borean flammasque accepit in euro.

4.62 Ille suo nubes quascumque inuenit in axe,

4.63 Torsit in occiduum Nabateis flatibus orbem

4.64 Et quas sentit Arabs et quas Gangetica tellus

4.65 Exhalat nebulas, quicquid concrescere primus

Anonyme, Florilegium Sangallense (168 ) Abbon de Fleury, Quaestiones Grammaticales (18 )

4.66 Sol patitur, quicquid caeli fuscator eoi

4.67 Intulerat corus, quicquid defenderat Indos.

4.68 Incendere diem nubes oriente remotae

4.69 Nec medio potuere graues incumbere mundo,

4.70 Sed nimbi rapuere fuga. uacat imbribus arctos

4.71 Et notus, in solam Calpen fluit umidus aer.

4.72 Hic ubi iam zephyri fines et summus Olympi

4.73 Cardo tenet Tethyn, uetitae transcurrere densos

4.74 Inuoluere globos, congestumque aeris atri

4.75 Vix recipit spatium quod separat aethere terram.

4.76 Iamque polo pressae largos densantur in imbres

4.77 Spissataeque fluunt, nec seruant fulmina flammas.

4.78 Quamuis crebra micent, exstinguit fulgura nimbus.

4.79 Hinc imperfecto complectitur aera gyro

4.80 Arcus uix ulla uariatus luce colorem

4.81 Oceanumque bibit raptosque ad nubila fluctus

4.82 Pertulit et caelo defusum reddidit aequor.

4.83 Iamque Pyrenaeae, quas numquam soluere Titan

4.84 Eualuit, fluxere niues, fractoque madescunt

4.85 Saxa gelu. Tum, quae solitis e fontibus exit,

4.86 Non habet unda uias: tam largas alueus omnis

4.87 A ripis accepit aquas. Iam naufraga campo

Anonyme, Commenta Bernensia (4, 330 ) Anonyme, Florilegium Sangallense (174 )

4.88 Caesaris arma natant, impulsaque gurgite multo

4.89 Castra labant; alto restagnant flumina uallo.

Anonyme, Liber Glossarum (LA3 )

4.90 Non pecorum raptus faciles, non pabula mersi

4.91 Vlla ferunt sulci; tectarum errore uiarum

4.92 Fallitur occultis sparsus populator in agris.

4.93 Iamque comes semper magnorum prima malorum

4.94 Saeua fames aderat, nulloque obsessus ab hoste

4.95 Miles eget; toto censu non prodigus emit

4.96 Exiguam Cererem. Pro lucri pallida tabes!

4.97 Non dest prolato ieiunus uenditor auro.

4.98 Iam tumuli collesque latent, iam flumina cuncta

4.99 Condidit una palus uastaque uoragine mersit:

4.100 Absorpsit penitus rupes ac tecta ferarum

Priscien, Ars (2, 491, 16 )

4.101 Detulit atque ipsas hausit subitisque frementis

4.102 Verticibus contorsit aquas et reppulit aestus

Priscien, Ars (3, 308, 2-3 ) Priscien, Ars (3, 175, 1-2 )

4.103 Fortior Oceani. Nec Phoebum surgere sentit

4.104 Nox subtexta polo: rerum discrimina miscet

Anonyme, Supplementum adnotationum super Lucanum (4, 126 ) Anonyme, Commenta Bernensia (4, 126 )

4.105 Deformis caeli facies iunctaeque tenebrae.

4.106 Sic mundi pars ima iacet, quam zona niualis

Isidore de Séville, Etymologiae (3, 40, 1 ) Isidore de Séville, De natura rerum (9, 3, 15 ) Anonyme, Liber Glossarum (FA123 ) Anonyme, Liber Glossarum (MV162 )

4.107 Perpetuaeque premunt hiemes: non sidera caelo

4.108 Vlla uidet, sterili non quidquam frigore gignit,

Servius, Commentarii in Vergilii Aeneidos libros (6, 265 ) Isidore de Séville, Etymologiae (20, 10, 1 ) Anonyme, Liber Glossarum (IG33 ) Anonyme, Liber Glossarum (FO25 )

4.109 Sed glacie medios signorum temperat ignes.

4.110 Sic, o summe parens mundi, sic, sorte secunda

4.111 Aequorei rector, facias, Neptune, tridentis,

4.112 Et tu perpetuis impendas aera nimbis,

4.113 Tu remeare uetes quoscumque emiseris aestus.

4.114 Non habeant amnes decliuem ad litora cursum

4.115 Sed pelagi referantur aquis, concussaque tellus

4.116 Laxet iter fluuiis: hos campos Rhenus inundet,

4.117 Hos Rhodanus, uastos obliquent flumina fontis.

4.118 Riphaeas hic solue niues, hic stagna lacusque

4.119 Et pigras, ubicumque iacent, effunde paludes,